The International Portrait Photographer of the Year คือรายการแข่งขันภาพถ่ายระดับโลกที่เปิดโอกาสให้ทั้งช่างภาพมืออาชีพและมือสมัครเล่นส่งผลงานภาพถ่ายบุคคลเข้าประกวด และเจ้าของรางวัล Overall Winner ประจำปี 2022 ก็คือช่างภาพชาวไทยนามว่า บอย-เจตนิพัทธ์ เกษประดิษฐ์ หรือ JKboy
กว่าหลายพันชนเผ่าที่กระจายอยู่ทั่วทุกมุมโลก บอยตามไปบันทึกประวัติศาสตร์และความภูมิใจของพวกเขาเหล่านั้นมาแล้วกว่า 20 ชนเผ่า ใน 10 ประเทศ เริ่มตั้งแต่เมื่อ 15 ปีก่อน
เขาสวมหมวกช่างภาพ นักผจญภัย เนิร์ดประวัติศาสตร์ รวมถึงทูตวัฒนธรรมซึ่งแต่งตั้งโดยประเทศมองโกเลียอย่างเป็นทางการ ในหลายพื้นที่ ช่างภาพอย่างเขาถือเป็นสะพานเชื่อม 2 โลก ทั้งโลกที่เรารู้จักดี และโลกที่ซ่อนเร้นอยู่ภายใต้ความยิ่งใหญ่ของธรรมชาติ เป็นโลกที่ความภูมิใจยังไม่อาจลบล้างคำว่า ‘ล้าหลัง’ ที่คนภายนอกเรียกขาน แต่บอยคือหนึ่งในบุคคลผู้เปลี่ยนความคิดเหล่านี้ไปตลอดกาล
บอยคืออดีตเด็กวิศวฯ ผู้นำตัวเองมาอยู่บนเส้นทางที่พาเขาไปรู้จักกับวัฒนธรรมทั่วโลก หลอมรวมตัวเองให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของชนเผ่า เข้าถึงจิตวิญญาณแห่งธรรมชาติ แบกอุปกรณ์มากมายท่องไปยังโลกที่คนไม่กล้าหรือไม่มีโอกาสไป เพื่อนำความภูมิใจที่ชนเผ่าอยากส่งผ่านออกมาให้โลกรับรู้ ต่อจากนี้คือเช็กลิสต์ที่เป็นจริงของช่างภาพผู้เสาะหาความภูมิใจจากนครลับแลทั่วโลกและคุณค่าที่เขาค้นพบ
Guns and Flowers
“ชนเผ่าซูริ (Suri) อาศัยอยู่บริเวณตะวันตกเฉียงใต้ของเอธิโอเปีย พวกเขาจะประดับดอกไม้ไว้บนศีรษะเวลามีแขก ซึ่งดอกไม้ก็เปลี่ยนสีไปตามฤดูกาล การเพนต์หน้าเป็นเหมือนศิลปะเก่าแก่ประจำชาติพันธุ์ เขาไม่ได้เรียนศิลปะมา แต่มีการจับคู่สีจากธรรมชาติ ใช้ใบไม้มาพิมพ์ลายลงบนใบหน้า” นักผจญภัยอธิบาย
เขาเปิดด้วยรูปรางวัล Overall Winner จาก The International Portrait Photographer of the Year 2022 (1 เซตมี 4 ภาพ) เพราะนอกเหนือจากศิลปวัฒนธรรมที่ถูกถ่ายทอดออกมาแล้ว ‘Guns and Flowers’ ยังอธิบายวิถีชีวิตของชนเผ่าซูริออกมาได้อย่างดีเช่นกัน
“คุณเห็นเด็ก คุณเห็นปืน ตอนผมไป ผมมองเห็นปัญหาของเขา และเขาก็มองเห็นโอกาสที่ตัวเองจะได้พูด” หนึ่งในปัญหาที่เขาพูดถึงคือการสร้างเขื่อนทำให้ธารน้ำแห้งเหือด ชนเผ่าริมน้ำไม่อาจปลูกพืชตามวัฏจักรน้ำขึ้นน้ำลงได้เหมือนเดิม นำมาซึ่งการอพยพโยกย้ายและปศุสัตว์ล้มตาย
บางครั้งบอยจึงไม่ได้ทำหน้าที่แค่ลั่นชัตเตอร์ แต่ยังเป็นแขกเหรื่อผู้ยินดีให้เจ้าบ้านปรับทุกข์ให้ฟัง
“เรื่องปืนอาจเข้ามาเร็วเกินไป แต่มันเกี่ยวข้องกับการปกป้องเด็ก ๆ ปืนพวกนี้มาทางพรมแดนซูดานตามขบวนการค้ายาเสพติด ถ้าศัตรูเผ่าอื่นมีปืน พวกเขาก็จำเป็นต้องมี ไม่อย่างนั้นจะโดนรังแก บางครั้งปืนเลยไม่ได้ใช้เพื่อทำลายล้างอย่างเดียว มันเข้ามาเพื่อปกป้องลูกหลานของเผ่าตัวเองด้วย”
“ผมมีเช็กลิสต์หลายอย่างในชีวิตที่อยากทำ เคยมีจังหวะที่ไม่แน่ใจว่าจะทำดีหรือเปล่า แต่คิดว่าถ้าตายวันนี้คงต้องกลับมาเกิดใหม่อีกชาติ สู้ทำไปเลยดีกว่า หนึ่งในนั้นคือการออกเดินทางไปถ่ายชนเผ่าที่เคยอ่านเจอ” เขาเล่าความเป็นมาให้ฟัง
“เราจำเป็นต้องเตรียมเสบียงและสิ่งของที่จะนำไปแลก บางทีก็ใช้เป็นค่าผ่านทาง เช่น น้ำ เพราะน้ำคือสิ่งมีค่า พวกขวดต่าง ๆ ชาวบ้านเขาเก็บไว้ใช้อีกนาน บางทีก็มอบเป็นยารักษาโรค หรือขนม ของเล่น เพราะถ้าเข้าทางเด็กจะคุยกับผู้ใหญ่ง่ายขึ้น แต่เหนือสิ่งอื่นใด เราต้องทำการบ้าน ถามคนในว่าเขาขาดเหลืออะไรบ้างที่ต้องการจากในเมือง บางเผ่าก็เอาหมูไปให้”
เขากางแผนที่ที่ได้จากชาวบ้านให้ดู แผนที่แผ่นนี้เป็นของฝรั่งที่ทิ้งเอาไว้ ชาวบ้านจึงนำมันมาประดับผนัง ส่วนตอนนี้ก็กลายเป็นของสะสมของบอยเช่นเดียวกับหมวกและชุดจากมองโกเลีย หน้ากากจากปาปัวนิวกินี ขวดดินเผาทำจากดินเหนียวปั้น สร้อยคอเขี้ยวหมูป่า ลูกธนู หอก และอื่น ๆ อีกนับ 100 ชิ้น
Reign of the Hunters
Eagle Hunter คือภาพรางวัล Overall Winner จาก The International Portrait Photographer of the Year 2022 และเป็นภาพแรกที่บอยติ๊กถูกจากบรรดาเช็กลิสต์ ‘ออกไปถ่ายรูปชนเผ่า’ ของเขา โดยใจกลางแนวเทือกเขาอัลไต บริเวณพรมแดนรอยต่อระหว่างคาซัคสถานกับมองโกเลีย คือปลายทางที่ความชอบประวัติศาสตร์พาเขาไปถึง
“สมัยก่อนมีความเชื่อว่าคนไทยมาจากเทือกเขาอัลไต (หัวเราะ) เราก็สงสัยว่าอัลไตอยู่ตรงไหน สรุปอยู่มองโกเลีย งั้นเราไปมองโกเลียแล้วกัน พอหาข้อมูลไปเรื่อย ๆ เจอว่ามีชนเผ่านักล่าในตำนานกลุ่มหนึ่งอาศัยอยู่ พวกเขามีชื่อเรียกในภาษาคาซัคว่า Burgedchin หรือ Eagle Hunter ก็คือเผ่าที่เลี้ยงนกอินทรีทอง”
บอยเจอรูปหัวหน้าเผ่า Eagle Hunter ครั้งแรกจากนิตยสาร บีบีซี เขาจึงออกเดินทางพร้อมกับไกด์ชาวมองโกเลียอีกคนที่เพิ่งลาออกจากการเป็นพนักงานประจำในบริษัทมาเริ่มทำงานส่วนตัวเป็นไกด์เพื่อไล่ตามความฝัน ด้วยความที่ไกด์ยังเป็นมือใหม่ ทริปครั้งนั้นน่าหวาดเสียวที่บอยจะโดนเบี้ยว แต่สุดท้ายพวกเขาก็พากันเดินเคาะประตูบ้านทีละหลังพร้อมยื่นรูปให้ชาวบ้านดูจนเจอ
“ในตอนนั้น Eagle Hunter แทบไม่เหลือแล้ว ทริปแรกเราเจอ Eagle Hunter 3 คน ขับรถกันไปดูสถานที่ เพราะส่วนตัวชอบถ่าย Landscape เราคำนวณแสงพระอาทิตย์เพื่อหาตำแหน่งและเวลาที่เหมาะสม ต้องไปสำรวจทุกอย่างให้เรียบร้อย ไม่ใช่แค่เข้าไปแล้วถ่าย ๆ จบ เดินออกมา ผมเลือกจะใช้เวลาอยู่กับแบบให้นาน เข้าใจและสร้างความไว้ใจต่อกัน เพราะการถ่าย Portrait ต้องใช้ความเชื่อใจระหว่างแบบและผู้ถ่ายเป็นอย่างมาก”
ภาพถ่ายของบอยมักมาจากการเตรียมตัวและมีภาพวาดในหัวก่อนเสมอ เขาต้องออกสำรวจสถานที่ ดูมุมของแสงอาทิตย์ เพื่อให้แน่ใจว่าผลลัพธ์จะออกมาเหมือนภาพที่ตั้งใจไว้ในหัว
เมื่อเขามั่นใจในตำแหน่งต่าง ๆ แล้วจึงเรียกเหล่า Eagle Hunter ให้ขี่ม้ามาพร้อมนกอินทรีทองคู่ใจ การถ่ายภาพคนร่วมกับสัตว์นับเป็นความท้าทายและมีความยากเป็นพิเศษ เนื่องจากการควบคุมสัตว์ให้ได้อย่างที่ต้องการทำได้ยากยิ่งกว่าทลายกำแพงภาษาที่ต้องสื่อสารกับชาวเผ่าเสียอีก
ช่างภาพต้องพร้อมลั่นชัตเตอร์เพื่อเก็บจังหวะเวลาที่ดีที่สุดไว้ได้โดยที่แบบไม่ช้ำและไม่หงอยไปเสียก่อน
ช่วงเวลาที่บอยปล่อยตัวปล่อยใจเป็นหนึ่งเดียวกับชนเผ่า เขาได้รับทั้งความรักและความช่วยเหลือจนกลายเป็นมิตรภาพอันแน่นแฟ้น หนุ่มไทยคนนี้หลงรักมองโกเลียเป็นพิเศษ ล่าสุด เขายังคงเดินทางไปเยี่ยมหัวหน้าเผ่าอยู่ตลอด และได้รับตำแหน่ง The Cultural Envoy of Mongolia หรือทูตวัฒนธรรมของประเทศมองโกเลียด้วย
Horde of the Suri Tribe
บางภาพของบอยถ่ายได้ด้วยความบังเอิญ แต่ความบังเอิญเหล่านั้นตั้งอยู่บนพื้นฐานการเตรียมตัวที่พร้อมลั่นชัตเตอร์ตลอดเวลา โดย Horde of the Suri Tribe รางวัล Platinum Winner of the 2022 European Photography Awards คือสิ่งที่เล่าเรื่องได้ดีที่สุด
‘อย่าเพิ่งลุกนะ!’ คำนี้ดังขึ้นพร้อมหัวใจที่เต้นระรัวของคนถ่าย เขาโบกมือขึ้น-ลงเพื่อสื่อสารความในใจหลังหันไปเห็นคนทั้งหมู่บ้านมุงเขาทำงาน
เบื้องหน้าของเขาคือชาวเผ่ากว่า 100 ชีวิต เจาะปาก สวมเขาสัตว์ แต่งตัวตามวัฒนธรรมอันงดงามของตัวเอง ทุกคนนั่งเรียงรายอยู่บนผาหินภายใต้รัศมีแสงตะวันยามเย็นเหมือนถูกจัดท่าเอาไว้ เพียงแต่ทั้งหมดนั้นคือความบังเอิญ
“ผมวางเซตไว้อีกฝั่ง แต่พอหันกลับไปดันเจอฉากที่สวยกว่า เขามาดูว่าคนแปลกหน้าเข้ามาทำอะไร พอผมยกกล้องไปหา เขาก็ตั้งท่าจะลุกหนีเรา ผมรีบหันไฟจากที่เดิมไปฝั่งนั้นแล้วกดถ่ายเลย เป็นภาพที่ถ่ายครั้งที่ 2 ไม่ได้แน่ เพราะคงไม่มีใครให้ความร่วมมือมานั่งเรียงตามที่เราบอกด้วยจำนวนคนขนาดนี้แล้ว”
Ancestral Homeland เป็นอีกภาพที่ได้มาจากความบังเอิญซึ่งเกิดจากเด็ก ๆ ในเผ่าปีนต้นไม้เพื่อมุงดูบอยถ่ายรูปเช่นกัน เมื่อบอยหันไปเห็นจึงไม่รอช้า เขาเรียกให้เด็ก ๆ โพสต์ท่าเพิ่มเติมกันอีกหน่อยจนเก็บภาพความบังเอิญนี้มาได้อย่างน่าประทับใจ
หากคุณสงสัยว่าเขามีล่ามไหม การสื่อสารที่บอยใช้คือภาษามืออันเป็นภาษาสากล ส่วนวิธีการเปิดทางเข้าถึงชนพื้นเมืองที่ง่ายที่สุดก็คือการเข้าทางหัวหน้าเผ่า
“ไม่ว่าจะที่ไหนเราต้องมีไกด์ท้องถิ่นนำทาง ส่วนมากก็มีล่ามไปด้วย เขาจะพาเราไปหาหัวหน้าเผ่าเพื่อขออนุญาต อย่างในเอธิโอเปียหรือแอฟริกาก็มีลูกชายหัวหน้าเผ่านำทาง” นั่นคือขั้นตอนในการเชื่อมสัมพันธ์ของเขา
Memoir of Lu Mien
เมี่ยน หรือ อิ้วเมี่ยน คือชนเผ่าเชื้อสายจีนที่มีประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของตัวเองมานานหลายพันปี พวกเขาอพยพจากจีนลงมาตั้งถิ่นฐานอยู่ทางเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทั้งไทย เวียดนาม และลาว สำหรับภาพชุดนี้ เขาถ่ายที่บ้านผาเดื่อ จังหวัดเชียงราย ในงานแต่งงานครั้งใหญ่ที่ทุกคนใส่ชุดครบเครื่อง
“ผมได้แรงบันดาลใจมาจากภาพวาดของ อาจารย์จักรพันธุ์ โปษยกฤต ผมต้องขอไปถ่ายวันที่เขาทำพิธีแต่งงานเลย ในรูปคือกำลังช่วยกันจัดชุดแต่งงานอยู่ เดิมพื้นหลังมีของวางเต็มไปหมด เราขอให้เขาเก็บบ้านให้เราหน่อยเพื่อความสวยงาม ทางเขาก็ยินดีมาก ด้วยความร่วมมือของเจ้าบ้าน เราจึงได้ภาพสวยงามตามที่ตั้งใจ
“ยากมากนะที่จะได้ชุดครบขนาดนี้ มีแค่ที่นี่ที่เดียว เขาแต่งตัวกันหลายชั่วโมง โดยชาวเมี่ยนมีค่านิยมในการสะสมเครื่องเงินมาตั้งแต่บรรพบุรุษ เมื่อมีงานแต่งงานถือเป็นช่วงเวลาพิเศษที่ทุกคนในหมู่บ้านจะมาร่วมกันเฉลิมฉลอง ทุกคนจะนำเครื่องเงินที่สะสมไว้มาแต่งกันแบบจัดเต็ม
“ผมไปรอตั้งแต่เจ้าสาวเริ่มแต่งตัวตอนตี 3 เอาไฟแฟลชไปตั้งและ Snap ไปเรื่อย ความยากของงานพิธีคือเราไปรบกวนเขามากไม่ได้ ต้องเล็งมุม ดูตำแหน่งไว้ล่วงหน้าแล้วปล่อยให้เจ้าสาวและเพื่อนเจ้าสาวแต่งตัวกันตามธรรมชาติ เนื่องจากเจ้าสาวและเพื่อนเจ้าสาวเองก็ต้องทำเวลาเพื่อแต่งตัวให้ทันฤกษ์” เขาเล่าอย่างออกรส
เราตื่นเต้นกับทุกรูปที่ได้เห็น แม้จะเป็นชนเผ่าที่คนส่วนใหญ่รู้จักอยู่แล้วก็ตาม ช่างภาพมือรางวัลบอกเราว่า เหตุผลที่เขาต้องคัดเลือกสถานที่และเตรียมทุกอย่างให้พร้อม เพราะต้องการให้วัฒนธรรมของแต่ละชนเผ่าได้รับการถ่ายทอดออกมาอย่าง ‘งดงามที่สุด’
“มันต้องยิ่งใหญ่ ต้องสง่างาม ผมอิจฉาพวกเขาที่มีวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ยาวนานขนาดนี้ เรื่องที่เกิดขึ้นในปัจจุบันคือลูกหลานย้ายเข้าเมือง มีคนนอกบางกลุ่มยังดูถูกดูแคลนวัฒนธรรมของพวกเขา สิ่งเหล่านี้ย้อนมาทำให้ลูกหลานบางส่วนหลงลืมสิ่งที่ตัวเองมี บางครั้งพวกเขาก็หันมาดูถูกและพยายามลบพื้นเพของตัวเองออกไป
“ผมเข้าไปหาพวกเขาและสัมผัสได้ว่าแท้จริงแล้วเขาภูมิใจ แต่ไม่กล้าแสดงออก งั้นผมก็อยากเป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยให้เขาแสดงความภูมิใจในตัวเองออกมา เมื่อภาพถ่ายชุดนี้มีการเผยแพร่ออกไปในโลกออนไลน์กลับกลายเป็นกระแสขึ้นมา ซึ่งทุกคนชอบมาก เขาทักมาหาผมว่าเขาภูมิใจที่เกิดมาในชนเผ่านี้” บอยเอ่ยด้วยความหลงใหลและความตั้งใจเต็มเปี่ยม
People of the Hill
ชนเผ่าอาข่าคือ 1 ใน 4 ภาพรางวัล Overall Winner จาก The International Portrait Photographer of the Year 2022
สำหรับบอย นี่คือรูปหายาก เพราะมีทั้งสมาชิกจากโลเมียะอาข่า อู่โล้อาข่า และผาหมีอาข่า ในรูปเดียว พวกเขาแต่งกายอย่างภาคภูมิในชุดเต็มยศอันงดงามของผู้พิทักษ์ป่า ลูกหลานของบรรพบุรุษแห่งพงไพรผู้ถูกโลกภายนอกเข้าใจผิดอยู่บ่อยครั้งว่าเป็นผู้ทำลายป่า ซึ่งถือเป็นปัญหาใหญ่ที่ทำให้พวกเขาถูกกลั่นแกล้ง ต้องละจากบ้านเกิด และได้รับการปฏิบัติอย่างไม่เท่าเทียม
“จากที่ผมไปมากว่า 20 ชนเผ่าทั่วโลก สิ่งหนึ่งที่เห็นเหมือนกัน คือคนทุกชนเผ่าอยู่ในธรรมชาติ และรักธรรมชาติจากเบื้องลึกของจิตใจ พวกเขาเชื่อว่าจิตวิญญาณของบรรพบุรุษตั้งแต่อดีตจะกลับไปสถิตอยู่กับธรรมชาติ ต่อให้เป็นลัทธิชาแมนที่ชื่อดูเป็นเรื่องเกี่ยวกับผีเท่านั้นในมุมคนนอก แต่เขากลับเคารพในธรรมชาติที่สุด”
“ในประเทศไทย บางครั้งผมขอถ่ายรูปพวกเขา แต่บางคนอายในวัฒนธรรมของตัวเองก็มี เพราะคนนอกชอบบอกว่าล้าหลัง จนเขาได้เห็นรูปที่ผมถ่าย เขาถึงแสดงออกว่าภูมิใจอย่างที่ควรจะภูมิใจเสมอมา
“ส่วนเรื่องธรรมชาติ ไม่ต้องสงสัยเลย พวกเขาอยู่ที่ไหน ที่นั่นมีป่า ถ้าพวกเขาทำให้ป่าหายจริง มันหายไปตั้งแต่หลายร้อยปีก่อนแล้วครับ แท้จริงแล้วพวกเขานี่แหละคือผู้รู้วิถีแห่งป่า หรือของต่างประเทศ Eagle Hunter เขาล่าสัตว์ก็จริง แต่เขาใช้ทุกอย่างอย่างคุ้มค่า ล่าจิ้งจอกมากิน เอาหนังมาทำเสื้อ เอากระดูกมาทำเครื่องดนตรีและของประดับบ้าน เขาล่าเพื่อ ‘ใช้’ ไม่ได้ล่าเพื่อ ‘เล่น’ หรือมองเป็นกีฬา”
บอยทิ้งท้ายด้วยประโยคสั้น ๆ แต่ได้ใจความ “ป่าคือที่อยู่มาหลายพันปี ดีกว่าเมืองเจริญที่ไปทำร้ายพวกเขา”
เรื่องราวทั้งหมดไม่ได้บอกเล่าเพื่อความสงสาร เพราะสิ่งที่ทุกคนต้องการคือการปฏิบัติอย่าง ‘เท่าเทียม’ และ ‘ยุติธรรม’ อย่างที่มนุษย์คนหนึ่งสมควรได้รับ
Keeper of the Forest
นี่คือชนเผ่าเมนตาไวแห่งอินโดนีเซีย ถือเป็นสมาชิกกลุ่มสุดท้ายที่ยังมีรอยสักและเหลาฟันแหลมแบบจระเข้ บอยเล่าให้ฟังว่าคนรุ่นใหม่ในเผ่าสักและเหลาฟันแบบนี้ไม่ได้แล้ว เพราะรัฐบาลสั่งห้าม นอกจากนี้ยังต้องให้หมอผีเป็นคนสักเท่านั้นตามความเชื่อ
เกาะที่ชาวแมนตาไวอาศัยอยู่มีชื่อว่าเกาะซิเบรุส เป็นเกาะที่ใหญ่ที่สุดในหมู่เกาะแมนตาไว ซึ่งเป็นที่อยู่ของชนเผ่าพระอาทิตย์ แต่เดิมสมาชิกทุกคนในเผ่าต้องสักสัญลักษณ์รูปดวงตะวันไว้ที่หัวไหล่ เพื่อบ่งบอกสังกัดหรือหมู่บ้านของตนเอง ถัดลงไปที่แขน หมอผีจะบรรจงฝังน้ำหมึกลงไปเป็นแถบจุดตามจำนวนศัตรูที่แต่ละคนสังหารไปในสงคราม ด้านหลังศีรษะพวกเขาแขวนกะโหลก อย่างกะโหลกลิง กะโหลกหมูป่า แม้แต่กระโหลกคนก็เคยมี แต่ปัจจุบันโดนรัฐบาลสั่งห้ามไปแล้วเช่นกัน
เราสังเกตว่าบางรูปของเขามีฉากหลังเป็นบ้านบ้าง เป็นฉากเรียบสีดำบ้าง บอยเฉลยว่าเขาพกผ้าดำไปเองเพื่อนำมาใช้เป็นแบ็กดรอป
“ช่วงแรก ส่วนใหญ่ใช้ของในบ้านเขาเป็นฉาก แต่ช่วงหลังผมเริ่มเอาของไปเยอะขึ้น เช่น ผ้าดำหรือไฟสโตรก เพราะเราอยากให้สีตัดกันเพื่อขับเอกลักษณ์และอัตลักษณ์ของบุคคลให้เด่นขึ้นมา” เราถามเขาเพิ่มว่าเคยพกอะไรแปลก ๆ ไปบ้างไหม
“เคยพกเครื่องไล่ยุงครับ พกไปถ่ายที่อินโดนีเซียนี่แหละ เอาไปทำเป็นควัน ยิงทีเดียวได้ควันเลย แต่เครื่องไล่ยุงใช้ไม่ได้กับทุกเผ่า อย่างเผ่าเรนเดียร์ อุณหภูมิติดลบ 40 องศาเซลเซียส มันหนาวเกินไปเลยยิงไม่ออก เครื่องไปพังที่นู่น หลังจากนั้นก็ไม่ได้ใช้เครื่องไล่ยุงอีก” บอยเล่าไปหัวเราะไป
Prelude of the Dance
“Tsam Dance คือระบำหน้ากากของมองโกเลีย ถ่ายในวิหารเก่าของเขาระหว่างกำลังแต่งตัว ปกติเขาจะไม่ให้ใครถ่ายเลย เพราะเป็นพิธีกรรมศักดิ์สิทธิ์ 1 ปีใส่แค่ครั้งเดียว ทุกคนเป็นลามะที่กว่าจะใส่ชุดนี้ได้ต้องถือศีลพิเศษมาก่อน ต้องมีการทำใจให้บริสุทธิ์ ถือว่านี่คือภาพชุดแรกที่ออกสู่โลกภายนอก”
ถือเป็นอีกครั้งที่ทูตวัฒนธรรมแห่งมองโกเลียคนนี้มีโอกาสบันทึกประวัติศาสตร์และพิธีกรรมที่ถือเป็นสมบัติของชาติ โดยในอนาคต บอยก็กำลังจะไปร่วมทำงานกับศิลปินแห่งชาติจากมองโกเลีย ผู้ทำหน้ากากโบราณเหล่านี้
“วัฒนธรรมระบำหน้ากากเกือบจะสูญสิ้นไปตอนที่โซเวียตมา เขาทำลาย เผาวัด ฆ่าพระลามะ ห้ามเป็นพระ จนหน้ากากสาบสูญ หลังได้ประชาธิปไตยกลับคืนมาถึงได้ฟื้นฟูวัฒนธรรมอีกครั้ง ศิลปินท่านนี้ก็ทุ่มทั้งชีวิต 70 กว่าปีในการทำหน้ากาก ทำชุดให้กับวัดทั่วประเทศของเขา”
หากใครอยากชมความงดงามของ Prelude of the Dance และกลุ่มชนชาติพันธุ์อื่น ๆ ให้จุใจ บอยกำลังจะจัดนิทรรศการภาพถ่ายชนเผ่า วัฒนธรรม จิตวิญญาณ และความเชื่อ วันที่ 24 ตุลาคม – 5 ธันวาคม พ.ศ. 2566 ณ River City Bangkok ชั้น 2 ห้อง Gallery 3
People of the River
“เผ่าคาโรขึ้นชื่อเรื่องของการเอาโคลนจากริมแม่น้ำโอโม่มาทาตัว จุดประสงค์คือป้องกันแมลง Botfly หรือแมลงวันตัวแบนที่อยู่ตามตลิ่งแม่น้ำ แมลงชนิดนี้อันตราย เพราะฝังไข่ไว้บนผิวหนังมนุษย์ได้ ยิ่งพอไข่ฟักออกมาก็จะเป็นหนอนอยู่ในผิวอีก เพื่อนผมก็เคยโดน” บอยเล่าประสบการณ์
แต่หลังจากเรียนรู้วิธีป้องกันสิ่งอันตราย การไปเยือนชนเผ่าคาโรก็กลายเป็นความสนุกได้อย่างหมดห่วง เมื่อทาโคลนเสร็จ ชาวบ้านก็พาบอยออกไปร้องรำทำเพลงตามกิจวัตรของเผ่าคาโร
“หนึ่งในลิสต์ที่สร้างไว้ มีเต้นกับชนเผ่าแอฟริกาด้วย ก็ติ๊กถูกแล้ว เพราะกูทำแล้ว!” เขาดีใจ
แม้จะไม่ได้เห็นภาพบอยเต้นกับชนเผ่าเพราะว่าเขาสนุกจนลืมยกกล้อง ทว่าภาพ People of The River ก็ช่วยสร้างความภูมิใจให้กับชนเผ่าคาโร เนื่องจากเป็นภาพที่ได้รางวัลรองชนะเลิศอันดับ 1 ในรายการ International Portrait Photographer of the Year 2021 เช่นกัน
Asaro – Ghost of Gurupoka Mountain
ขณะนั้นเวลา 03.00 น. บอยปีนเขากูรูปูก้าขึ้นมาพร้อมกับมนุษย์โคลนจากเผ่าอาซาโรอีก 4 คน
สมัยก่อนเผ่าอาซาโรค่อนข้างอ่อนแอ รบกับใครก็โดนไล่ต้อน จนต้องหนีไปอยู่ปลายแม่น้ำ
“นี่คือยอดเขาเขากูรูปูก้า มีถ้ำศักดิ์สิทธิ์ที่เอาไว้เก็บกระดูกบรรพบุรุษ ตอนที่เกิดสงคราม คนในเผ่าหนีไปอยู่ปลายแม่น้ำอาซาโร เขาก็แอบกันในแม่น้ำ ซึ่งมีโคลนสีขาวเป็นพิเศษคล้ายกับดินสอพองบ้านเรา พอตกกลางคืนเขาก็แอบโผล่ขึ้นมา ตัวเปื้อนทั้งเลือด ทั้งโคลน รอบ ๆ มีศพอยู่ พวกศัตรูเห็นเลยตกใจนึกว่าผี วิ่งหนีกันเตลิด กลายเป็นการจุดประกายความคิดของเผ่าอาซาโรว่านี่คือวิธีการที่เราจะไล่ศัตรูออกไป
“เขาเริ่มทาตัวด้วยโคลน ปั้นดินเป็นหัวปีศาจมาสวม แล้วก็ใช้ธนูซุ่มโจมตีศัตรูตอนกลางคืน หลังจากนั้นเผ่าที่มาบุกรุกก็หนีไปหมดเพราะกลัวผี เผ่าอาซาโรจึงได้ดินแดนกลับคืนมา กลายเป็นตำนานของ Ghosts of Asaro” นักผจญภัยเล่าอย่างออกรส
เขาเสริมว่าภาพนี้เป็นหนึ่งในผลงานที่ชอบที่สุด เพราะนอกจากจะได้เห็นการแต่งกายอันเป็นเอกลักษณ์ของชาติพันธุ์ ยังได้นำเสนอสิ่งที่ชนเผ่าภูมิใจอีกด้วย
“กว่าจะได้รูปนี้มา ผมต้องปีนเขาขึ้นมาจากหมู่บ้าน ไม่มีใครตามมาด้วยเลย เพื่อนฝรั่งและไกด์ที่ไปด้วยกันไม่ใครยอมขึ้นมา มันเหนื่อย สรุปผมไปกับชาวเผ่า 5 คน ขึ้นไป 3 กิโล”
นอกจากการเดินมาราธอนครั้งนั้น เขาก็ยังเคยเกือบเป็นอาหารจระเข้มาแล้ว เพราะลงไปอาบน้ำในแม่น้ำตอนกลางคืน ชมหิ่งห้อยอย่างสบายใจ ก่อนจะตื่นมาพบจระเข้นอนอาบแดดกันทั้งครอบครัว
จากประสบการณ์ที่ผ่านมาของเขา เราเชื่อว่าบอยจะไม่หยุดอยู่เท่านี้อย่างแน่นอน ยังมีชนเผ่าอีกมากที่เขาอยากเข้าไปผูกมิตรและทำความรู้จัก ยังมีอีกหลายความภูมิใจที่เขาอยากนำเสนอผ่านภาพถ่าย ทั้งหมดนั้นอาจฟังดูเหมือนเป็นเป้าหมายของเขาเพียงผู้เดียว แต่ปฏิเสธไม่ได้เลยว่าคุณค่าที่แฝงอยู่ในผลงานของบอยทำให้ปัญหาถูกพูดถึง ทำให้กลุ่มคนกลุ่มหนึ่งใจฟูและภูมิใจ โดยไม่ใช่แค่ความภูมิใจในตัวเอง แต่ย้อนกลับไปถึงบรรพชนของพวกเขาด้วย
“ผมไม่ได้มองว่าตัวเองแค่ถ่ายภาพ แต่บันทึกจิตวิญญาณของกลุ่มคนที่ไม่ได้ถูกมองว่าเท่าเทียม มันคือสิ่งที่ทำให้โลกรู้ว่าพวกเขามีตัวตนอยู่จริง”
ชมผลงานภาพถ่ายชนเผ่าและวัฒนธรรมที่หาชมยากจากทั่วโลกเพิ่มเติมได้ในหนังสือ People and Their World (สอบถามและสั่งซื้อได้ ที่นี่)
