ถึงแม้ว่าสินทรัพย์อย่างหนึ่งของธุรกิจครอบครัวคือรากเหง้า เกียรติประวัติ และความคุ้นเคยกับ Stakeholder ต่าง ๆ ที่ช่วยให้ธุรกิจดำเนินกิจการได้ราบรื่น เพิ่มกำไรจากยอดขายที่สูงขึ้นหรือต้นทุนที่ต่ำลง แต่ในบางครั้งธุรกิจอาจต้องยอมทิ้งรากเหง้าของตัวเองเพื่อความอยู่รอด

ตัวอย่างของครอบครัวที่ต้องปรับโครงสร้างธุรกิจ ขายกิจการบางอย่างออกไป และลงทุนในกิจการใหม่ ๆ รวมถึงกระจายธุรกิจออกนอกถิ่นกำเนิดดั้งเดิมของตัวเอง คือครอบครัว Agnelli เจ้าของธุรกิจรถยนต์ FIAT, Chrysler และ Ferrari สโมสรฟุตบอล Juventus และนิตยสาร The Economist 

T คือ Torino

อาณาจักรธุรกิจของตระกูล Agnelli ก่อตั้งโดย Giovanni Agnelli ซึ่งเกิดในตระกูลเศรษฐีที่อาศัยอยู่นอกเมืองตูริน ทางตอนเหนือของประเทศอิตาลี

เดิมทีเดียวนั้น Giovanni เข้าเรียนโรงเรียนทหารและจบออกมาประกอบอาชีพเป็นทหาร แต่ในปี 1899 เขาตื่นเต้นกับรถยนต์ที่เป็นสิ่งประดิษฐ์ใหม่ในโลก จึงก่อตั้งบริษัท Fabbrica Italiana Automobili Torino หรือ ‘FIAT’ ขึ้น

ธุรกิจรถยนต์ของ Giovanni ขยายตัวจากสงครามที่อิตาลีเข้าไปเกี่ยวข้อง เริ่มตั้งแต่สงครามกับลิเบียในปี 1911 ต่อด้วยสงครามโลกครั้งที่ 1 ระหว่างปี 1914 – 1918 โดย Giovanni ขายรถบรรทุก ปืนกล เครื่องยนต์เครื่องบิน และรถพยาบาลให้กองทัพอิตาลี บริษัท FIAT ของเขาเติบโตจากพนักงานแค่ 50 คนเมื่อแรกเริ่ม เป็นพนักงานมากกว่า 10,000 คนในปี 1915

Giovanni ได้ทยอยซื้อหุ้นจากหุ้นส่วนคนอื่น ๆ และเป็น Chairman ของ FIAT ในปี 1920 และขยายกิจการไปยังธุรกิจสื่อสิ่งพิมพ์ โดยซื้อหนังสือพิมพ์ La Stampa ซึ่งเป็นสื่อหลักในเมืองตูริน ซื้อสโมสรฟุตบอล Juventus และตั้งธนาคารเพื่อปล่อยกู้สินเชื่อสำหรับซื้อรถยนต์

ในปี 1927 เขาตั้งบริษัท IFI เพื่อเป็นบริษัทโฮลดิงของธุรกิจต่าง ๆ ในเครือ ซึ่งปัจจุบันมีชื่อว่าบริษัท Exor

ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 Giovanni เป็นสมาชิกพรรคฟาสซิสต์ของ มุสโสลินี เมื่อสงครามสิ้นสุดลงในปี 1945 ด้วยความพ่ายแพ้ของมุสโสลินี Giovanni ถูกดำเนินคดีและยึดทรัพย์สิน แต่เนื่องจาก FIAT ทำธุรกิจที่เป็นอิสระจากระบอบฟาสซิสต์ Giovanni จึงรอดพ้นจากข้อกล่าวหาและได้ทรัพย์สินคืนมาในที่สุด เขาเสียชีวิตในปีเดียวกันนั้นเองด้วยวัย 79 ปี

จาก FIAT สู่ Ferrari

Giovanni แต่งงานกับ Clara Boselli แต่ลูกชายคนเดียวของทั้งคู่คือ Edoardo Agnelli II เสียชีวิตจากเครื่องบินตก เมื่อ Giovanni เสียชีวิต อาณาจักรธุรกิจของเขาจึงส่งต่อให้แก่ลูกของ Edoardo II ที่เป็นหลานปู่ แต่เนื่องจากขณะนั้นหลาน ๆ อายุยังน้อย ครอบครัว Agnelli จึงตั้ง Vittorio Valletta ซึ่งเป็น Managing Director ของ FIAT ให้ขึ้นเป็นประธานไปก่อน

เมื่อ Valletta เกษียณในปี 1966 การบริหารธุรกิจของครอบครัว Agnelli จึงกลับมาสู่หลานผู้ชาย 2 คนของ Giovanni คือ Giovanni “Gianni” Agnelli ผู้นำทายาทรุ่นสามที่ขึ้นเป็นประธานของบริษัท FIAT และ Umberto Agnelli น้องชายของเขาที่เป็น CEO ของ FIAT และ Chairman ของสโมสรฟุตบอล Juventus

อาณาจักรธุรกิจครอบครัวของตระกูล Agnelli ในยุคของ Gianni และ Umberto เติบโตอย่างมาก มีการตั้งบริษัทลูกเพื่อผลิตชิ้นส่วนต่าง ๆ ให้แก่ FIAT จนกลายเป็นเครือข่าย Vertical Integration ของการผลิตรถยนต์ที่มีธุรกิจ FIAT เป็นศูนย์กลาง

นอกจากนี้ ตระกูล Agnelli ยังซื้อกิจการรถยนต์อื่น ๆ อีกหลายบริษัท เช่น Autobianchi และ Lancia รวมถึงบริษัท Alfa Romeo เจ้าของแบรนด์ Ferrari และซื้อบริษัท Piaggio ผู้ผลิตจักรยานยนต์ Vespa อีกด้วย

มีประมาณการว่าในช่วงทศวรรษ 1980 การผลิตของอาณาจักรธุรกิจตระกูล Agnelli คิดเป็น 3% ของ GDP ของอิตาลีเลยทีเดียว ทำให้ตระกูล Agnelli เป็นหนึ่งในตระกูลทรงอิทธิพลที่สุดของประเทศ

Gianni เสียชีวิตในปี 2003 หลังจากนั้นเพียงแค่ 16 เดือน Umberto ก็เสียชีวิตตามพี่ชายไป

จาก Gianni สู่ John

Gianni มีลูก 2 คนกับ Marella ภรรยาชาวอเมริกัน ลูกชายคนโตชื่อ Edoardo Agnelli III ส่วนลูกสาวคนเล็กชื่อ Margherita Agnelli แน่นอนว่า Edoardo III ลูกชายคนเดียวของ Gianni ถูกวางตัวให้เป็นผู้สืบทอดธุรกิจครอบครัวรุ่นถัดไป

Edoardo III มีความคิดต่อต้านทุนนิยม และเปลี่ยนไปนับถือศาสนาอิสลามหลังจากเดินทางไปเคนยา อิหร่าน และอินเดีย เขามีความเห็นทางธุรกิจไม่ตรงกับพ่อ จนในที่สุด Gianni เปลี่ยนใจไม่ยกธุรกิจ FIAT ให้เขาสืบทอดต่อ ตำแหน่งบริหารเดียวในธุรกิจครอบครัวที่ Edoardo III ได้รับคือตำแหน่งกรรมการของสโมสรฟุตบอล Juventus เขาฆ่าตัวตายในปี 2000 ก่อนที่ Gianni ผู้เป็นพ่อจะเสียชีวิต 3 ปี

ส่วน Umberto แต่งงานครั้งแรกกับ Antonella Bechi Piaggio ลูกเลี้ยงของทายาทตระกูลผู้ก่อตั้งบริษัท Piaggio ทั้งคู่มีลูกชายคนเดียวชื่อ Giovanni Alberto Agnelli หรือที่รู้จักกันในชื่อ Giovannino ต่อมา Umberto แต่งงานอีกครั้งกับ Allegra Caracciolo di Castagneto มีลูกชายชื่อ Andrea และลูกสาวชื่อ Anna

Giovannino ได้เป็นประธานของบริษัท Piaggio ซึ่งเป็นบริษัทลูกเจ้าของแบรนด์ Vespa ที่ตระกูล Agnelli ซื้อมา เมื่อ Gianni ตัดสินใจปลด Edoardo III ลูกชายคนเดียวจากการเป็นทายาทธุรกิจของตระกูล เขาประกาศตั้งให้ Giovannino หลานลุงเป็นทายาทแทน แต่หลังจากนั้นไม่นาน Giovannino ก็ป่วยและเสียชีวิตในปี 1997 ต่อมาอีกเพียง 2 ปีตระกูล Agnelli ก็ตัดสินใจขายบริษัท Piaggio

ตำแหน่งทายาทผู้สืบทอดธุรกิจครอบครัวของตระกูล Agnelli คนต่อไปส่งต่อไปให้ John Elkann ลูกชายคนโตของ Margherita หลานตาของ Gianni John จึงเข้าไปเป็นกรรมการบริษัท FIAT ตั้งแต่อายุ 21 ปี และต่อมาอีก 7 ปี เขาก็ขึ้นเป็นผู้นำธุรกิจครอบครัว Agnelli หลังจาก Gianni และ Umberto เสียชีวิต ส่วน Andrea ลูกชายคนรองของ Umberto ปัจจุบันเป็น Chairman ของสโมสรฟุตบอล Juventus

จาก Torino สู่ Amsterdam

ปัจจุบันตระกูล Agnelli มีสมาชิกมากกว่า 100 คน จาก 9 สาขา ควบคุมกิจการธุรกิจครอบครัวผ่านบริษัทโฮลดิงชื่อ Gianni Agnelli e Cie ถือหุ้นในบริษัท Exor อีกต่อหนึ่งอยู่ 53% ซึ่งตลอดเวลาที่ผ่านมาสินทรัพย์ส่วนใหญ่ของบริษัท Exor อยู่ในบริษัทรถยนต์ FIAT

เมื่อ John รับช่วงบริหารธุรกิจครอบครัวนั้น บริษัท FIAT มีสถานะทางการเงินย่ำแย่ ขาดทุนอยู่ 6 พันล้านยูโร และกำลังจะล้มละลาย เขาจึงพยายามกระจายความเสี่ยงของธุรกิจครอบครัว Agnelli ออกจากธุรกิจรถยนต์ในประเทศอิตาลีที่มีความผันผวนมาก

ในปี 2014 John นำบริษัท FIAT เข้าควบรวมกิจการกับ Chrysler ตั้งเป็นบริษัทรถยนต์ข้ามชาติอิตาเลียน-อเมริกัน ชื่อ FIAT Chrysler Automobiles หรือ FCA และย้ายสำนักงานใหญ่จากเมืองตูริน ประเทศอิตาลี ไปอยู่ที่เมืองอัมสเตอร์ดัม ประเทศเนเธอร์แลนด์ ในปี 2016

ในขณะเดียวกัน John ก็แยกธุรกิจรถยนต์ Ferrari ออกและนำไปขายในตลาดหลักทรัพย์ในปี 2015 ทำให้ Exor เหลือหุ้น Ferrari แค่ 23% แต่ช่วยลดหนี้ของ FCA ไปได้บางส่วน

ต่อมาในปี 2021 บริษัท FCA ควบรวมกับ PSA Group บริษัทสัญชาติฝรั่งเศสเจ้าของแบรนด์รถยนต์ Peugeot กับ Citroën กลายเป็นบริษัท Stellantis โดยมี John จาก FCA เป็น Chairman ของบริษัทใหม่ ในขณะที่ Carlos Tavares จาก PSA เป็น CEO

นอกจากนี้ บริษัท Exor ยังไปซื้อบริษัท PartnerRe ในสหรัฐอเมริกา ซึ่งทำธุรกิจประกันภัยต่อหรือ Reinsurance และมีความผันผวนน้อยกว่าอุตสาหกรรมรถยนต์ มูลค่าของ PartnerRe คิดเป็นสัดส่วนถึง 34% ของ Portfolio บริษัท Exor ก่อนที่จะขายไปในปี 2021 ในราคาที่ตกลงไว้ก่อนสถานการณ์โควิด-19

ในด้านธุรกิจสื่อ John นำหนังสือพิมพ์ La Stampa ที่เป็นของตระกูล Agnelli มาเกือบร้อยปีไปควบรวมกับหนังสือพิมพ์ la Repubblica ตั้งเป็นบริษัท GEDI Gruppo Editoriale นอกจากนี้ยังไปซื้อหุ้น 43% ของนิตยสาร The Economist ในปี 2015 อีกด้วย

ทิ้งรากเหง้า

John เปลี่ยนโฉมไปจากธุรกิจดั้งเดิมที่ตระกูล Agnelli วางรากฐานและสร้างไว้ในประเทศอิตาลีและในอุตสาหกรรมรถยนต์ โดยไม่ยึดติดกับรากเหง้าของธุรกิจครอบครัว

ตัวอักษร T ในชื่อแบรนด์ FIAT มาจากคำว่า Torino หรือเมืองตูริน ซึ่งเป็นถิ่นกำเนิดของอาณาจักรธุรกิจอายุ 100 กว่าปีของตระกูล Agnelli การย้ายสำนักงานใหญ่ของบริษัทออกจากเมืองตูรินจึงสะท้อนกลยุทธ์นี้ของ John ได้เป็นอย่างดี

ราคาหุ้นของบริษัท Exor ที่เพิ่มขึ้นกว่า 25% ในช่วงทศวรรษ 2010 รวมทั้งเงินปันผลที่จ่ายให้ผู้ถือหุ้นสูง ชี้ถึงความสำเร็จในการบริหารธุรกิจครอบครัวของ John ในช่วงเวลาที่ผ่านมา และทำให้สมาชิกครอบครัว Agnelli ยอมรับการตัดสินใจของเขา แม้ว่าการปรับตัวเป็นการละทิ้งรากเหง้าและอัตลักษณ์บางอย่างของครอบครัวไปก็ตาม