สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช หรือ พระเจ้าตาก คือหนึ่งในบรรดาพระมหากษัตริย์ที่มีตำนานและเรื่องเล่ามากที่สุด โดยเรื่องที่ถูกพูดถึงมากถึงสุดเรื่องหนึ่ง คือช่วงเวลาสุดท้ายของพระองค์ บ้างก็ว่าทรงถูกประหารที่กรุงเทพฯ บ้างก็ว่าพระองค์ไม่ได้สวรรคต แต่หนีไปผนวชที่นครศรีธรรมราช ซึ่งชาวนครฯ เชื่อกันว่าที่แห่งนั้นก็คือ ‘วัดเขาขุนพนม’

วัดงามในขุนเขา

จริง ๆ แล้ววัดเขาขุนพนมไม่ใช่วัดที่เพิ่งสร้างในสมัยของสมเด็จพระเจ้าตากสิน แต่เป็นวัดโบราณ มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ที่มาของชื่อวัดมาจากที่ตั้งบนเขาขุนพนม (หรือ เขาขุนนม ในภาษาถิ่นเมืองนครฯ) เป็นภูเขาลูกเล็กในอำเภอพรหมคีรี น่าเสียดายที่ไม่มีประวัติชัดเจนว่าใครเป็นคนสร้าง (บางคนว่าคนสร้างคือ พระยาตรังคภูมิบาล เจ้าเมืองนครศรีธรรมราช สำหรับพักตากอากาศ แต่ก็ไม่การันตีนะครับว่าใช่รึเปล่า)

แล้ววัดเขาขุนพนมไปเกี่ยวกับพระเจ้าตากได้ยังไง เราต้องมาเริ่มกันด้วยประวัติศาสตร์บอกเล่าของคนเมืองนครฯ ก่อน ประวัติศาสตร์เวอร์ชันนี้เล่าว่าสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชไม่ได้ถูกประหารชีวิตเนื่องจากพระองค์ทรงสับเปลี่ยนกับคนอื่น จากนั้นพระองค์ก็ได้เดินทางมายังนครศรีธรรมราช โดยพระองค์เสด็จมาประทับที่วัดเขาขุนพนมและประทับอยู่จนสวรรคต

ไม่ว่าวัดนี้จะเป็นที่ประทับหรือไม่ ต่อมาวัดแห่งนี้ก็ร้างไป จนได้รับการฟื้นฟูขึ้นใหม่เมื่อ พ.ศ. 2475 และเป็นวัดเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

อุโบสถมหาอุดในโซนพื้นราบ

เพราะมีชื่อว่า ‘วัดเขาขุนพนม’ วัดนี้เลยมีทั้งส่วนที่อยู่บนเขาและอยู่บนพื้นราบ ไม่ว่าจะบนเขาหรือพื้นราบก็เป็นส่วนหนึ่งของวัด แถมยังน่าสนใจทั้ง 2 พื้นที่ ดังนั้น ถ้าเราจะชมวัดนี้ก็ต้องดูให้ครบกันไปเลยครับ

เริ่มจากโซนพื้นราบก่อน แน่นอนว่าอาคารหลักของโซนพื้นราบก็คืออุโบสถของวัด เป็นอาคารที่เก่าแก่ไปถึงสมัยอยุธยาตอนปลาย เป็นอุโบสถทรงไทยหลังเล็ก แต่ถึงจะเล็กก็เล็กพริกขี้หนูนะครับ เพราะอุโบสถหลังนี้เป็นแบบมหาอุด

แม้จะเป็น ‘มหาอุด’ แต่อุโบสถหลังนี้ก็ไม่ถึงกับมืดนะครับ เพราะมีหน้าต่างบานจิ๋ว ๆ ผสมช่องแสงข้างบนนิดหน่อยให้แสดงธรรมชาติพอเข้ามาได้ แต่ที่แปลกกว่าอุโบสถทั่วไป คือประตูทางเข้าที่ปกติแล้วจะอยู่ข้างหน้า แต่ของวัดเขาขุนพนมขยับไปอยู่ด้านข้าง ดังนั้น แทนที่เราจะเดินเข้าไปแล้วเห็นพระประธานเลย พอเดินเข้าไปที่นี่ต้องหันหน้าไปทางซ้ายถึงจะเจอพระประธานครับ

พอเข้าไปข้างในอุโบสถของวัดแล้วก็จะเจอกับพระประธานปางมารวิชัยขนาดเล็ก ตั้งบนฐานเตี้ย มีพระอัครสาวก พระสารีบุตร พระโมคคัลลานะ และพระพุทธรูปขนาดเล็กขนาบ 2 ข้าง ซึ่งทั้ง 5 องค์ปิดทองที่จีวร ทำให้องค์พระดูเปล่งปลั่งสวยงามทีเดียว แม้จะไม่ได้สวยงามแบบงานช่างหลวง แต่ก็งดงามเอาการตามแบบฉบับงานช่างพื้นบ้านครับ

ถ้ำบนเขา สถานพระเจ้าตาก

คราวนี้เราจะเดินขึ้นบันไดนาคไปดูในส่วนของถ้ำกันบ้าง พื้นที่บริเวณนี้แหละที่เชื่อกันว่าเป็นสถานที่ที่พระเจ้าตากทรงพำนักและถือศีล แต่ถ้าว่ากันตามจริง การดัดแปลงถ้ำเป็นวัดถือเป็นสิ่งที่มีมานานแล้ว นานขนาดไหน ก็นานขนาดที่มีมาตั้งแต่ในยุคก่อนประวัติศาสตร์กันเลย พอเข้าสู่ยุคประวัติศาสตร์ การดัดแปลงถ้ำเป็นวัดก็ยังมีมาอย่างต่อเนื่อง ในไทยก็มีเหมือนกัน อย่างเขางูที่ราชบุรี ก็เป็นถ้ำพุทธศาสนาที่เก่าแก่ไปถึงสมัยทวารวดีเลยทีเดียว

ทีนี้ลองมาดูที่วัดเขาขุนพนมกันหน่อย

ถ้ำบนเขาขุนพนมมี 2 ส่วน ส่วนแรกจะไปถึงก่อนเลย คือถ้ำตากฟ้า เชื่อกันว่าเป็นสถานที่บำเพ็ญภาวนาของพระเจ้าตาก การจะเข้าไปในถ้ำตากฟ้าต้องเดินลึกลงไปข้างล่าง เป็นถ้ำธรรมชาติแท้ ๆ ที่แทบไม่มีการแก้ไขดัดแปลงมากนัก มีแสงธรรมชาติลอดลงมา ถ้ำจึงค่อนข้างสว่าง แถมลำของแสงที่พาดลงมาก็สวยงามมาก ๆ ด้วย ภายในถ้ำนี้ยังประดิษฐานพระพุทธรูปอยู่จำนวนหนึ่งด้วย ซึ่งพระพุทธรูปกลุ่มนี้มีเค้าโครงว่าอาจเป็นพระพุทธรูปโบราณที่ผ่านการปฏิสังขรณ์ในสมัยหลัง

ส่วนที่ 2 จะอยู่ด้านบนสุด เป็นส่วนเพิงผา เชื่อกันว่าสมเด็จพระเจ้าตากสินประทับกรรมฐาน ซึ่งตรงนี้มีของน่าชมหลายอย่างเลยครับ และของหลายชิ้นมีตำนานเล่าถึงความสัมพันธ์กับพระองค์ ทั้งพระพุทธรูปปางมารวิชัยที่เล่ากันว่าพระองค์นำมาจากธนบุรี หรือรูปปั้นยักษ์แคระที่เล่ากันว่าทรงให้ผู้ติดตามปั้นขึ้น นอกจากนี้ยังมีการกั้นห้องด้วยกำแพงที่ตกแต่งด้วยเสมากำแพงและจานกระเบื้องเคลือบด้วย

สิ่งที่ถือเป็นของสำคัญ ไม่พูดถึงไม่ได้เลย ก็คือพระพุทธบาทไม้ ซึ่งครั้งหนึ่งเคยประดิษฐานอยู่ภายในถ้ำตรงนี้นี่แหละ อยู่ร่วมกับบรรดาพระพุทธรูป แต่ปัจจุบันย้ายพระพุทธบาทไม้ไปเก็บรักษาไว้ภายในพิพิธภัณฑ์ของวัดแล้ว ซึ่งแม้จะชำรุดไปบ้าง แต่ก็ถือเป็นของชั้นเลิศที่แสดงถึงฝีมือช่างชั้นสูง 

แม้จะมีการอธิบายว่าพระพุทธบาทนี้เกี่ยวข้องกับเรื่องราวของสมเด็จพระเจ้าตากสินโดยตรง เพราะลวดลายภายในเล่าเหตุการณ์ที่เกี่ยวข้องกับพระองค์ท่าน แต่จริง ๆ แล้วลวดลายที่อยู่บนรอยพระพุทธบาทนี้ก็คือลวดลายมงคลทั้ง 108 ประการ ถือเป็นลวดลายสิริมงคล เป็นแบบแผนที่ปรากฏในคัมภีร์ทางพุทธศาสนามาก่อน และผ่านพัฒนาการมาตั้งแต่สมัยสุโขทัยเรื่อยมาจนถึงสมัยอยุธยาตอนปลาย ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่พระพุทธบาทนี้น่าจะถูกสร้างขึ้นครับ

อีกหนึ่งอารามของพระเจ้าตาก

ไม่ว่าจะจริงหรือไม่ ทั้งคนเมืองนครฯ และกรุงเทพฯ รวมถึงคนไทยอีกจำนวนหนึ่งก็ยังเชื่อว่าวัดเขาขุนพนมเป็นวัดที่เกี่ยวข้องกับสมเด็จพระเจ้าตากสินจริง ๆ เป็นสถานที่ที่พระองค์เสด็จมาประทับหลังจากเสด็จไปจากกรุงธนบุรีจริง ๆ ซึ่งไม่ใช่เรื่องแปลกอะไรเลย เพราะไม่ใช่แค่พระเจ้าตากเท่านั้น ยังมีพระมหากษัตริย์อีกหลายพระองค์ที่มีตำนานเกี่ยวข้องกับสถานที่แห่งนั้นแห่งนี้ ไม่ว่าจะเป็น พระเจ้าอู่ทอง พระนางจามเทวี พระเจ้าศรีธรรมาโศกราช เป็นต้น ไม่ว่าจะจริงหรือไม่จริง เรื่องราวและตำนานเหล่านี้ล้วนขับเน้นให้สถานที่นั้น ๆ น่าสนใจ น่าค้นหา และน่าไปเยี่ยมเยียนสักครั้ง

หรือไม่จริงล่ะครับ