ม้วนกระดาษเป็นทรงกระบอก นิ้วชี้กดตรงหัวและท้าย พับ จัดทรงให้เหลี่ยมคมสวยงาม

ผ่านมาหลายสิบปี ผมยังจำวิธีพับ ‘ตั่วกิม’ ได้แม่น กระดาษสีทองขอบส้มนี้ใช้ในประเพณีของคนไทยเชื้อสายจีน ช่วงใกล้ไหว้เจ้า อาม่าจะเอากระดาษมาให้ลูกหลานพับเป็นปึก ๆ เราไม่รู้หรอกว่าเอาไปใช้ทำอะไร รู้แต่พับเสร็จจะได้กินข้าวฝีมืออาม่า และอาเจ็กอาโกวอีกหลายคนพร้อมหน้าพร้อมตา

ครอบครัวคือองค์ประกอบสำคัญของวัฒนธรรมจีน ในระดับครัวเรือน ประเพณีหลายอย่างเนื้อหาเกี่ยวข้องกับความกตัญญู สอดแทรกกิจกรรมที่เป็นกุศโลบาย ชวนให้คนในบ้านได้มาใช้เวลาร่วมกัน

ธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมจีนจึงไม่ตายจากสังคม คำถามคือท่ามกลางสังคมที่เปลี่ยนไป ความสัมพันธ์ที่เปลี่ยนแปลง พวกเขาจะทำธุรกิจอย่างไรให้ได้ทั้งกำไร และได้ใจคนที่เพิ่งเรียนรู้เรื่องวัฒนธรรมอันซับซ้อนเป็นครั้งแรก

ร้านขายกระดาษไหว้เจ้า เป็นธุรกิจที่ทั้งทำง่ายและยากในเวลาเดียวกัน 

ตราบใดที่มีงานไหว้เจ้า กระดาษก็ยังขายได้ แม้คนรุ่นหลังจากไป ลูกหลานก็ยังต้องมาซื้อหาเพื่อไหว้บรรพบุรุษ สืบทอดประเพณีสู่รุ่นต่อไป

แต่กระดาษไหว้เจ้ามีไม่กี่แบบ ทุกร้านขายเหมือนกัน ไม่มีหรอก Unique Selling Point หรือ Competitive Advantage ที่หนักกว่านั้น ยุคนี้มีโรงงานกระดาษไหว้เจ้าจากประเทศจีนบุกเข้ามาตีตลาด ผลิตได้เยอะกว่า แต่เจ้าของร้านได้ส่วนแบ่งน้อยลง 

ร้านกระดาษไหว้เจ้ายุคนี้มีหลายแบบ แต่ร้านแบบ ‘ตั้งเป้งกี่’ คงมีแค่ร้านเดียว

ธุรกิจเริ่มต้นราว 50 – 60 ปีก่อน ชายหนุ่มชาวจีน เมี่ยวแช แซ่ตั้ง ย้ายประเทศมาเริ่มชีวิตใหม่ที่ย่านตรอกจันทร์ ทำงานรับจ้างในร้านขายของสำหรับไหว้เจ้า ร่ำเรียนวิชาการพับ ต่อไม้ไผ่และกระดาษเป็นอุปกรณ์ใช้ในพิธีกรรม เมื่อกิจการเซ้ง เขาจึงออกมาเปิดร้านของตัวเอง ในตึกแถวห้องเดียวย่านตลาดพลู

เมี่ยวแชแต่งงานกับ สุวรรณ จตุพรเสถียรกุล ทำธุรกิจร้านตั้งเป้งกี่ตั้งแต่นั้น โดยมีลูกชายคนโต ประพัทธ์ จตุพรเสถียรกุล สืบทอดธุรกิจร่วมกับน้องสาว จันทิมา จตุพรเสถียรกุล

ตั้งเป้งกี่ขยายพื้นที่ออกมา 5 ห้อง มีสตูดิโอผลิตของไหว้แยกออกมาต่างหาก สินค้าในร้านหลัก ๆ มี 3 ประเภท ได้แก่ 

หนึ่ง สินค้าสำหรับไหว้เจ้า มีการซื้อขายหน้าร้านประจำ เช่น ธูป-เทียน ตั่วกิม เง็งเตี๋ย (กระดาษไหว้เจ้าสีทองปึกใหญ่) ของส่วนนี้พนักงานในร้านพับและขายเป็นชุดได้ด้วยตัวเอง

สอง สินค้าประเภท ‘เพ้า’ เครื่องทรงกระดาษสำหรับไหว้เจ้า ซึ่งเจ้าแต่ละองค์จะมีลวดลายและสิ่งที่อยู่ภายในเพ้าไม่เหมือนกัน ลูกค้าของกลุ่มนี้คือเจ้าของโรงเจ ที่นี่มีสิ่งศักดิ์สิทธิ์หลายองค์ เพ้าจะใช้ในเทศกาลต่าง ๆ เช่น เทศกาลกินเจ เทศกาลซิโกวหรืองานเทกระจาด งานเหล่านี้ต้องใช้เพ้าเป็นเหมือนการจัดเสื้อผ้าใหม่ให้เจ้าแต่ละองค์

สาม สินค้าที่ใช้ในพิธีกงเต๊กและงานศพ งานกลุ่มนี้ดูเป็นสีสันเพราะเต็มไปด้วยสินค้าใหม่ ๆ ที่ลูกหลานส่งไปถึงบรรพบุรุษ 

ปกติร้านกระดาษจะขายสินค้าแยกแต่ละประเภทไปต่างหาก หนึ่งร้านอาจจะขายแค่แบบเดียว แต่ตั้งเป้งกี่ขายทั้ง 3 แบบ ซึ่งการจะทำแบบนี้ต้องได้รับความน่าเชื่อถือจากสังคมคนไทยเชื้อสายจีนมาก เพราะสินค้าเหล่านี้เป็นของศักดิ์สิทธิ์ มีคุณค่าทางใจ หากผิดพลาดก็เท่ากับผิดธรรมเนียมประเพณี 

ภายใต้ร้านขายกระดาษธรรมดาจึงมีความลึกซึ้ง สำคัญกับสังคมกว่าที่หลายคนคิด

“มาเช้าหน่อยนะคะ สาย ๆ ลูกค้าจะเยอะหน่อย”

จันทิมาบอกทางโทรศัพท์ แต่แม้จะมาล่วงหน้าเป็นชั่วโมง ลูกค้าก็ยังเต็มร้าน ไม่แปลกใจ เพราะไม่กี่วันก็จะถึงเทศกาลตรุษจีน งานสำคัญประจำปีของทุกคน

ประพัทธ์เล่าว่าใน 1 ปีร้านจะขายดี 3 ช่วง คือเทศกาลตรุษจีน เช็งเม้ง และสารทจีน 2 งานแรกเกิดขึ้นช่วงต้นปี สารทจีนจะประมาณเดือนสิงหาคม 

แล้วช่วงที่ขายไม่ดีทำอย่างไร ประพัทธ์ใช้วิธีให้พนักงานในร้านเตรียมของ พับกระดาษ เก็บสะสมของไหว้เจ้าเอาไว้ขายในเทศกาลปีหน้า 

ร้านขายกระดาษยุคนี้รับของจากโรงงานมาขาย มีไม่กี่ร้านที่ยังสร้างและพับกระดาษเอง ซึ่งเป็นหนึ่งในจุดเด่นของตั้งเป้งกี่ที่ร้านอื่นไม่มี

“เราพยายามทำเอง ถ้านำเข้าสั่งเข้ามาอย่างเดียว อีกหน่อยลูกน้องจะไม่มีงานทำ บางครั้งเราทำเป็นวัตถุดิบเก็บไว้ก่อนแล้วค่อยมาประกอบเป็นชิ้นใหญ่ช่วงใกล้เทศกาล เพราะของบางอย่างกินเนื้อที่ในร้านมาก” ประพัทธ์เล่าพลางหยิบของในร้านมาให้ดู

การเผากระดาษสะท้อนวิธีคิดของคนจีนที่เชื่อในครอบครัวและความกตัญญู เมื่อพ่อแม่จากไป ลูกหลานยังเป็นห่วงชีวิตในโลกหน้า จึงหาวิธีส่งความปรารถนาดีไปให้ด้วยการเผาสิ่งของ ด้วยความเชื่อว่าจะช่วยให้พ่อแม่ไม่ลำบากบนเส้นทางชีวิตในโลกใบใหม่

คนจีนสมัยก่อนเผาเสื้อผ้าและของใช้จริง ๆ ให้ผู้วายชนม์ แต่ต้องใช้เงินไม่น้อย ต่อมาจึงเปลี่ยนมาเผากระดาษที่มีราคาถูกกว่า จากนั้นก็เริ่มมีคนสร้างกระดาษให้มีลวดลายสวยงาม มีความหมายที่บรรพบุรุษชอบ กลายเป็นธรรมเนียมที่ทำต่อกันมากว่า 2,000 ปี

การทำกระดาษแบบ Customize เป็นจุดเด่นของตั้งเป้งกี่ ลูกค้าเคยมาขอให้ร้านทำจักรเย็บผ้า มอเตอร์ไซค์ (ขนาดเท่าจริง) รถเข็นวีลแชร์ (มาพร้อมตุ๊กตาคุณหมอและพยาบาล) คอนโดมิเนียม เรือยาวขนาดใหญ่ ทั้งหมดนี้ทำจากกระดาษที่ร้านพร้อมสร้างให้ตามต้องการ 

ประพัทธ์บอกว่ากระดาษในพิธีกงเต๊กพัฒนาขึ้นมาก โดยเฉพาะของที่ผลิตจากประเทศจีน มีการขึ้นต้นแบบหรือ Mold ในโรงงานแทนการขึ้นรูปด้วยโครงไม้ไผ่ ทำให้ชิ้นงานสวยและเหมือนจริง 

แต่การที่ร้านช่วยออกแบบและสร้างขึ้นใหม่ กลายเป็นจุดเด่นที่ทำให้ร้านเป็นที่รู้จัก ถูกพูดถึง 

จันทิมาเป็นคนริเริ่มการนำกระดาษขายทางเว็บไซต์และช่องทางออนไลน์ตั้งแต่ 10 ปีก่อน ช่วงหลังร้านหันมาเล่าเรื่องกระดาษผ่าน TikTok โชว์กระดาษกงเต๊กลายใหม่ ๆ รวมถึงสอนวิธีการพับกระดาษให้เด็กไทย-จีนรุ่นหลังรู้ ยิ่งทำให้ร้านเติบโตและอยู่ยาวขึ้น

เราถามสองพี่น้องว่าเคล็ดลับของตั้งเป้งกี่คืออะไร 

ความซื่อสัตย์ คือคำตอบที่เรียบง่าย แต่หากมองให้ลึก นี่คือหัวใจของธุรกิจที่เกี่ยวกับวัฒนธรรมแทบจะทุกชาติพันธ์ุ

กระดาษไหว้เจ้าคือของศักดิ์สิทธิ์ มีคุณค่าทางใจ หลายครอบครัวจะมีร้านเจ้าประจำที่อุดหนุนกันมานาน หากทายาทเจ้าของธุรกิจขายของอย่างไม่ซื่อสัตย์ ขายสินค้าไม่ตรงปก ไม่ตรงเวลา ธุรกิจก็พร้อมจะล่มสลาย ความน่าเชื่อถือสลายไปในพริบตา

ตั้งเป้งกี่ไม่เพียงขายหน้าร้าน ยังรับทำงานนอกสถานที่ ตามพิธีกงเต๊ก โรงเจ หรือสถานที่จัดเทศกาลสำคัญ งานหลักแสนยันหลักร้อยตั้งเป้งกี่ทำมาหมดแล้ว ทั้งหมดเกิดขึ้นได้ด้วยการแนะนำปากต่อปาก

อีกจุดแข็งของร้าน คือการเป็นคนช่วยแนะนำเรื่องการทำพิธีด้วย สมมติว่าลูกหลานอยากจัดพิธีกงเต๊ก มาซื้อกระดาษ แต่ไม่รู้จะซื้ออะไรบ้าง ประพัทธ์ยินดีสอนให้ตั้งแต่ขั้นแรกยันขั้นสุดท้าย

“ผมไม่ได้ขายของอย่างเดียว เราให้วิทยาทานด้วย เพราะส่วนใหญ่คนที่มาถามไม่รู้ว่าประเพณีนี้ต้องทำอะไรบ้าง เขาก็มาถามที่โต๊ะ อัดเทปแบบคุณนี่แหละ บางทีก็จดเป็นหน้ากระดาษเลย” ประพัทธ์ยิ้ม 

“คุณจะไม่ซื้อของผม ไม่เป็นไร ถามได้ เวลาเราไปซื้อของเขาแล้วไม่รู้เรื่อง ถามเจ้าของร้าน ถ้าเขาตวาด บอกว่าไม่สนใจ ฉันจะขายของ เราก็ไม่พอใจเหมือนกัน ใจเขาใจเรา”

แม้สังคมจะเปลี่ยน แต่ประเพณียังคงอยู่ แม้คนรุ่นก่อนทยอยลาจาก ลูกหลานหลายครอบครัวก็ยังต้องสืบทอด ธุรกิจร้านกระดาษไหว้เจ้าจึงยังขายได้

แต่หัวใจที่ตั้งเป้งกี่ยึดมั่น คือการไม่ได้ขายแค่สินค้า แต่ขายความรู้ที่ซ่อนอยู่ในพิธีกรรม นั่นคือเหตุผลที่ตั้งเป้งกี่ยังอยู่ได้อย่างสง่างาม 

กระดาษที่มีคุณค่าทางใจ เพียงโดนเปลวไฟก็สูญสลายไปอย่างรวดเร็ว

แต่ความรู้และวัฒนธรรม หากยังถูกบอกเล่า มันจะยังคงอยู่ 

เหมือนที่คนไทยเชื้อสายจีนต่างรู้ว่าตั่วกิมจะออกมาสวยนั้นต้องพับอย่างไร

Website : www.tpk-chinesepaper.com