ปลายฤดูหนาว

ส่วนหนึ่งของผืนนาซึ่งผ่านการไถและมีน้ำขังอยู่ รอเวลาปักดำต้นข้าว ไม่ไกลจากที่นี่ รถไถนากำลังทำงาน ในผืนนาที่ว่างเต็มไปด้วยนกปากแอ่นหางดำหลายพันตัว เมื่อรวมกับเหล่านกยาง ทั้งยางเปีย ยางโทนน้อย และนกยางควาย มีนกตีนเทียนอีกกลุ่มยืนนิ่ง ๆ ไม่ไกลจากฝูงนกปากแอ่น

ผืนนาที่ไม่กว้างนัก จึงแน่นขนัดไปด้วยนก

นกยางส่วนหนึ่งเดินตามรถที่กำลังไถนา ดูเหมือนนี่เป็นภาพปกติ เป็นภาพอันคุ้นตาที่ดำเนินไปในท้องทุ่งนามาเนิ่นนาน

นกและคนทำนามีมิตรภาพที่ดี พวกเขาเป็นเพื่อนกัน

ไม่ผิดนักที่จะพูดว่า เหล่านกยางหรือที่เรียกอย่างคุ้นเคยว่า ‘นกกระยาง’ กับคนทำนานั้นเป็นเพื่อนกัน

มีนกยางมากมายหลายชนิด ตั้งแต่ขนาดเล็ก ขนาดกลาง ไปจนถึงขนาดใหญ่ ๆ แต่ไม่ว่าจะตัวขนาดไหน รูปร่าง ลักษณะก็ไม่แตกต่างกันสักเท่าไหร่ คือมีขายาว คอยาว เดินท่อม ๆ ไปตามทุ่งนา ก้มลงจิกเหยื่อตามโคลนหรือกอหญ้า ไม่ก็ยืนนิ่ง ๆ ตามริมน้ำ ตาจ้องเขม็งอยู่ที่สัตว์น้ำเล็ก ๆ ที่ว่ายเข้ามาใกล้ 

มันขยับตัว ปากจิ้มลงน้ำ แม้ว่าปากและขายาวได้รับการออกแบบมาให้เหมาะสมกับการล่า แต่ในฐานะนักล่า ใช่ว่ามันจะประสบผลสำเร็จทุกครั้ง ปากจิ้มลงน้ำ เงยหน้าขึ้นด้วยปากอันว่างเปล่า

การพลาดและเริ่มต้นใหม่ เป็นสิ่งที่มาพร้อมกับงานของพวกมัน 

ถึงคนทำนาจะเปลี่ยนมาใช้เครื่องยนต์แทนควายลากคันไถ แต่เหล่านกยางก็ยังทำหน้าที่เช่นเดิม เดินตามรอยไถ กำจัดบรรดาศัตรูพืชที่ซ่อนอยู่ใต้ดินให้เพื่อนตั้งแต่เริ่มไถดินเพื่อเพาะปลูก

นกยางมีขนสีขาวดูสะอาด ไปไหนมาไหนเป็นกลุ่ม การบินมีการจัดระเบียบสวยงาม ตัวหัวหน้าบินหน้าสุด ลูกฝูงบินตาม

ในช่วงเดือนพฤษภาคม-มิถุนายนเป็นช่วงเวลาทำรัง นกยางจะรวมกันอยู่บนต้นไม้ในบริเวณเดียวกัน ต้นไม้บางต้นมีรังอยู่ทุกกิ่ง ดูเป็นชุมชนแออัด เสียงจ้อกแจ้กดังลั่นทุ่ง

รวมฝูงกันอยู่ก็เพื่อช่วยกันเป็นหูเป็นตาระวังภัยให้กันและกัน รังบนต้นไม้อยู่ในตำแหน่งโล่ง ๆ 

บนรังขณะกกไข่ แม่นกจะใช้ปากพลิกไข่บ่อย ๆ ทั้งนี้เพื่อป้องกันไม่ให้เยื่อไข่ติดกับเปลือก

เวลาที่พ่อแม่ไม่อยู่ ออกไปหาอาหาร หากมีเงาเหยี่ยวโฉบเข้ามา ลูกนกจะฉลาด รู้ว่ามีอันตรายเข้ามาใกล้ มันจะทำตัวเงียบ หรือไม่ก็ทำคอพับคออ่อนแกล้งตาย เป็นวิธีเอาตัวรอดอย่างแนบเนียนวิธีหนึ่ง

อยู่ร่วมกันอย่างแออัด ลูก ๆ ใช้การสื่อสารกับพ่อแม่โดยเสียง พวกมันจดจำเสียงพ่อแม่ได้ ลูกนกเรียนรู้และจำเสียงได้ตั้งแต่พวกมันยังอยู่ในไข่ ตั้งแต่ขณะเป็นตัวอ่อน

การเรียนรู้ของลูกนกจำเป็น เพื่อเติบโตเป็นนกที่แข็งแรง ทำหน้าที่ได้อย่างเข้มแข็ง

เมื่อเกิดเป็นนกยาง หน้าที่คือช่วยคนทำนา แต่ดูเหมือนว่าพวกมันจะได้รับผลตอบแทนเป็นสิ่งที่ตรงข้ามอย่างสิ้นเชิง

ถึงวันนี้ในท้องนาหลายแห่งดูคล้ายจะเป็นดินแดนมรณะ ยาพิษที่ใช้เพื่อฆ่าศัตรูพืชไม่ได้ฆ่าล้างเพียงแค่เผ่าพันธุ์แมลง แต่ทุกชีวิตทั้งในท้องทุ่งและนอกทุ่งต้องรับผลของยาพิษนี้ไปด้วย

นกปากแอ่นหางดำ เป็นหนึ่งในหลากหลายชนิดของเหล่านกนักเดินทางที่ผ่านมาแวะพักตามแหล่งน้ำและท้องทุ่ง

พวกมันได้รับการถ่ายทอดความรู้มาจากบรรพบุรุษ และรู้ดีว่าช่วงเวลาใดจะต้องเดินทางไปที่ไหน และสิ่งที่พวกมันรู้ดีอีกประการ คือเหลือสถานที่ไม่มากนักหรอกที่จะแวะพักพิงได้

ปีกของนกไม่ได้หมายถึงความเป็นอิสระในการไปไหนมาไหนได้ตามใจปรารถนา

ชีวิตของพวกมันถูกกำหนดด้วยแหล่งอาหารและสภาพที่อยู่อันเหมาะสม

การศึกษาทำให้คนรู้ว่าพวกมันเดินทางไปตามแหล่งอาหารเดิมทุกปีได้อย่างไร

รวมทั้งรู้ด้วยว่าพวกมันจำนวนไม่น้อยไม่มีโอกาสได้กลับบ้าน

แสงอาทิตย์ยามเย็นในฤดูหนาวอ่อนละมุน นกกาบบัวทยอยบินมาเป็นกลุ่มใหญ่ลงมาร่วมกับฝูงนกยาง

นกหลายพันตัวรวมกลุ่ม พวกมันอยู่ที่นี่ได้เพียงแค่ระยะเวลาสั้น ๆ ไม่นานก็ต้องจากไป พวกมันดูคุ้นชินกับคน อนุญาตให้ผมเฝ้าดูใกล้ ๆ นกยางบางตัวยืนนิ่งอยู่ในฝูงนกปากแอ่นหางดำ

อาจเป็นด้วยอุปทาน ผมเห็นความเศร้าล้อมรอบตัวมัน

ยืนอยู่ท่ามกลางนกมากมาย ความโศกเศร้าคงไม่ใช่อยู่ที่การไร้เพื่อน แต่พวกมันโศกเศร้าเพราะไร้ ‘เพื่อน’ ที่เข้าใจ ยินดีรับความช่วยเหลือ 

และไม่เห็นชีวิตอย่างที่พวกมันเป็น