8 กันยายน พ.ศ. 2566 สุขสันต์วันเกิดแม่มะลิ! ฮิปโปโปเตมัสอายุ 58 ปีที่ครองตำแหน่งไอดอลประจำสวนสัตว์ตั้งแต่สวนสัตว์ดุสิตจนถึงสวนสัตว์เปิดเขาเขียว ใจดีที่สุดและอายุยืนที่สุดในประเทศไทย!

นอกจากเดือนกันยายนจะเป็นวันเกิดของแม่มะลิ วันที่ 30 นี้ยังเป็นวันทำงานวันสุดท้ายก่อนเกษียณอายุราชการของ น้าเขียด-สมพงษ์ สวัสดิ์นำ ผู้ดูแลแม่มะลิมานานกว่า 30 ปี

แต่ก่อนจะเดินจากประตูทางเข้าสวนสัตว์เปิดเขาเขียวไปหาน้าเขียดที่กรงฮิปโปโปเตมัส เรามาย้อนความทรงจำทุกท่านกันเล็กน้อยดีกว่า ไหนใครเคยไป สวนสัตว์ดุสิต หรือ ‘เขาดินวนา’ ยกมือขึ้น!

คุณมีความทรงจำอะไรเกี่ยวกับเขาดินบ้าง มองตัวเงินตัวทองว่ายน้ำ ก้มหัวหลบอีกาตัวใหญ่ ยืนหางูในห้องแอร์ไฟสลัว นั่งจ้องจระเข้ตัวเขื่องที่ไม่กระดิกไปไหน ฯลฯ

ไม่ว่าคุณจะเก็บความทรงจำอะไรเอาไว้ วันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2561 คือวันสุดท้ายที่ให้บริการเข้าชมสวนสัตว์ดุสิต หรือที่เรียกติดปากกันว่าเขาดินวนา หลังอยู่คู่คนไทยมานาน 80 ปี

เหล่าสรรพสัตว์และพลพรรคผู้ดูแลกระจายตัวไปยังสวนสัตว์ทั่วประเทศไทย แต่สำหรับผู้ดูแลบางคน การปิดตัวของเขาดินไม่ใช่อุปสรรคในการตัดสินใจ ‘ตามไป’ ดูแลเพื่อนรักของพวกเขา

น้าเขียดตั้งใจย้ายจากกรุงเทพฯ ไปยังสวนสัตว์เปิดเขาเขียว จังหวัดชลบุรี ในฐานะผู้ดูแลที่รู้ใจแม่มะลิที่สุดในประเทศไทย

08.00 น. เราเดินทางมาถึงกรงฮิปโปฯ ตามนัด ชายวัยเกษียณในชุดเสื้อโปโลแขนสั้น สวมรองเท้าบูตยาง พร้อมปีนขึ้น-ลงกรงฮิปโปฯ อย่างแข็งขันหันมาทักทายเรา เขากำลังเตรียมผักและผลไม้ให้กับเพื่อนคนโปรด

น้าเขียดคนนี้มีวัยหนุ่มที่ โค-ตะ-ระ โชกโชนและเฟี้ยวฟ้าว รอยแผลเป็นเต็มตัวที่เปิดโชว์มีตั้งแต่โดนจระเข้ในกรง 40 ตัวกัด โดนนากงับ โดนสิงโตตะปบ โดนงูเหลือมฉก จนถึงเหตุการณ์เฉียดตายต้องวิ่งสี่คูณร้อยเพราะโดนเสือโคร่งโจมตี

เขาบอกว่าสัตว์ทุกตัวอันตราย แม้แต่ฮิปโปโปเตมัสตัวใหญ่ เชื่องช้า ก็มีความน่ากลัวซ่อนอยู่ พวกมันมีอุ้งเท้าที่ย่องเข้ามาเงียบ ๆ จากที่เห็นอยู่ไกลอาจมาประชิดโดยที่คุณไม่รู้ตัว และถ้ารถบรรทุกสี่ขาเหล่านี้ออกวิ่งเมื่อไหร่ คุณเองต้องวิ่งสุดชีวิต ถ้าล้ม ‘คุณตาย’

“ผมไม่เคยเล่าเรื่องนี้ให้ใครฟังเลยนะ เป็นที่รู้กันแค่ ‘2 คน’ ช่วงที่ผมได้งานประจำที่กรงฮิปโปฯ ตอนนั้นรู้จักมะลิแล้ว แต่ยังไม่สนิทกัน รุ่นพี่คอยสอนเราให้ระวัง อย่าประมาทฮิปโปฯ

“วันหนึ่งผมเปิดวาล์วน้ำอยู่ในบ่อคนเดียว แต่หมุนแกนที่ใช้สำหรับปิดวาล์วเร็วเกินไปจนตัวผมกระเด็นตกลงไปในบ่อ ซึ่งสูงประมาณ 2.5 เมตร ซี่โครงผมกระแทกกับปูนจนล้มลงบนพื้นบ่อด้านล่าง อยากจะบอกว่าจุกมาก ผมจะรอดไหมเนี่ย ตอนนั้น ‘มะลิ’ เดินเข้ามา ผมคิดในใจว่า ตาย! ตายแน่ ๆ!

“ผมพยายามลุก แต่ขยับไม่ได้ จนมะลิมาประชิดตัว ตรงนั้นเป็นมุมสามเหลี่ยม มีลูก ๆ ฮิปโปฯ เต็มบ่อเลย มะลิมายืนอยู่ตรงกลาง บังผมเอาไว้ เพราะเดี๋ยวตัวอื่นที่ดุกว่าเข้ามาทำร้าย พอหายจุก ผมรีบปีนออกจากกรง มานั่งนึกตอนนี้ว่า เขาช่วยผมเอาไว้นะ เป็นฮิปโปฯ ที่ใจดีกับทุกคน ตลอดชีวิตที่ทำงานสวนสัตว์มา 41 ปี ผมไม่เคยเห็นมะลิโมโหเลย จะมีก็แต่ผมโดนงอนครับ”

น้าเขียดหัวเราะเสียงดัง เป็นการเปิดบทสนทนาด้วยเรื่องลับ ๆ ของเขาและเธอที่ต่อจากนี้คนทั้งประเทศไทยจะรู้

ผู้ดูแลสัตว์แห่งเขาดินวนา

ข้อใดคือการทดสอบเพื่อเข้าทำงานในตำแหน่งพนักงานบำรุงสัตว์ (สมัยน้าเขียด)

ก. สอบประกอบเรือ

ข. สอบทำไม้กวาด

ค. สอบวาดภาพโครงสร้างสัตว์ที่จับสลากได้

ง. ถูกทุกข้อ

(***เลื่อนลงไปท้ายบทความเพื่อดูเฉลย หรือหาคำตอบเองภายในบทความ)

น้าเขียดบอกว่าไม่ได้ชอบสัตว์ตั้งแต่แรก อะไรทำให้เปลี่ยนความคิด จนได้เข้ามาอยู่ในสวนสัตว์

เริ่มจากความสนุกและสงสาร ตอนเด็กผมอยู่กับยายที่นครปฐม ช่วยเลี้ยงลูกเป็ด ลูกไก่ ควาย จนเริ่มไปเก็บลูกสุนัขถูกทิ้งมาเลี้ยงเรื่อย ๆ แต่วันหนึ่งสุนัขที่ผูกพันมากก็ตาย เพราะไปกินเป็ดบ้านคนอื่นจนถูกวางยาเบื่อ

ผมร้องไห้พลางคิดว่าจะไม่เลี้ยงอะไรอีกแล้ว แต่พอคุณยายพาเข้ามากรุงเทพฯ ช่วงวันหยุดเสาร์-อาทิตย์และปิดเทอม เพื่ออยู่กับคุณป้าที่เปิดร้านขายอาหาร ผมได้เข้าไปดูสวนสัตว์เขาดินจนเริ่มรู้ตัวว่าชอบ

แล้วผมก็มาขอทางเขาดินฝึกงานด้วยตัวเองตอนอายุ 19 พ.ศ. 2525 ตี 4 เริ่มงานทำความสะอาด ล้างคอก เสร็จงาน 9 โมง กลับไปช่วยป้าเสิร์ฟอาหารต่อ ทำแบบนี้จนอายุ 21 ปี ไปจับทหาร ปรากฏได้ใบดำ ผมเลยกลับมาสมัครงานประจำที่เขาดินตอน พ.ศ. 2527 

เป็นจังหวะที่ผู้ดูแลจระเข้เกษียณพอดี (หัวเราะ)

จระเข้! ฟังดูใจเต้นแรงดี กว่าจะได้ตำแหน่งนี้มาต้องผ่านการทดสอบอะไรไหม

ผมสอบว่ายน้ำในสระเขาดิน ถ้ายังจำกันได้ สระใหญ่ ๆ ที่มีตัวเหี้ยว่ายอยู่ในนั้น (หัวเราะ) เขาให้ว่ายทีละ 3 – 4 คน มีคนสอบ 10 คน แล้วเอาที่ 1 ของแต่ละรอบมาแข่งกันอีกที ใครชนะเลิศก็ได้คะแนนไป

มีสอบวิ่งรอบสวนสัตว์ ผ่านพระบรมรูปทรงม้า วัดเบญจมบพิตรฯ สวนจิตรลดา อ้อมกลับมาราชวิถี สอบพายเรือแข่งกัน เสร็จแล้วมีดำน้ำอึดต่อ ด้วยความที่ผมเกิดต่างจังหวัด เป็นลูกคลอง ยายมีนา มีสวน ตอนสอบปีนต้นไม้เลยง่ายมาก กรรมการชี้ให้เราขึ้นต้นปาล์ม โอ้โห ไม่มีกิ่งแถมลื่น แต่ก็ขึ้นได้ ขณะที่คนอื่นทำไม่ได้

มีอะไรอีก… สอบทำไม้กวาดทางมะพร้าว สอบเป่าลูกดอก 

กว่าจะมาเป็นพนักงานเลี้ยงสัตว์ได้นี่ยากมาก สอบข้อเขียน 100 ข้อ เกี่ยวกับสัตว์ป่าทั้งหมด ความรู้รอบตัว เหตุการณ์บ้านเมือง สายรถเมล์ที่ผ่าน อยู่ติดกับอะไรบ้าง เผื่อว่ามีนักท่องเที่ยวมาถาม

ทั้งหมดคือการสอบเพื่อดูแลจระเข้

ใช่ เพื่อความปลอดภัยของพนักงาน 

ในยุคนั้นกรุงเทพฯ ยังไม่มีหน่วยงานแยกย่อย เราไม่ได้แค่ดูแลสัตว์ในกรง แต่ใครเจองูเข้าบ้าน มีคนโทรแจ้งว่าเจอช้างตกมันที่พัทยา หมี หมูป่า ลิง เข้ามาในเขตชุมชน เราก็ไปจับ เคยไปถึงยะลาเพื่อจับช้างในป่า เวลามันวิ่งมา เราต้องปีนต้นไม้เป็นเพื่อให้หนีได้ หากขึ้นต้นไม้เล็กช้างอาจใช้กำลังดันต้นไม้ล้ม ก็ต้องขึ้นต้นไม้ใหญ่ จับกวางหนีลงน้ำ ก็ต้องว่ายน้ำเป็น ขับรถได้ ผมเคยขับรถอีแต๋นแต่ไม่เคยขับรถยนต์ ก็พอถู ๆ ไถ ๆ ไป (หัวเราะ) 

จากที่ออกไปตระเวนทั่วประเทศ เคยจับสัตว์อะไรที่อันตราย แต่น้าคิดว่าท้าทายบ้าง

ช้าง! สมัยก่อนมีปืนยาสลบกระบอกเดียว รุ่นพี่เป็นคนถือ ที่เหลือเป่าลูกดอกเอา วิ่ง ๆ แล้วเป่า บางทีเป็นป่าหญ้า วิ่งแล้วต้องกระโดด หากล้มขึ้นมา ช้างวิ่งทันเหยียบเราตาย แต่ไปกันหลายคนก็ช่วยกัน พอเราวิ่ง อีกฝั่งจะยิงหนังสติ๊กให้ช้างหันตาม อีกทางก็เป่าลูกดอกใส่ ให้ช้างหันไปหันมา อันตราย แต่สนุกมาก

มิน่าถึงได้สอบโหด

พนักงานที่นี่บึกบึนทุกคน ยุคนั้นเงินเดือน 1,600 บาท ต้องทำด้วยใจรัก ผมกินมาม่าประจำ เพื่อนเรียกว่าเจ้าชายปลากระป๋อง เพราะชอบเอามาต้มใส่น้ำเยอะ ๆ ยกซด ตอนเย็นไปเป็นลูกจ้างคลินิกรักษาสัตว์ บางวันขี่มอเตอร์ไซค์รับจ้างตั้งแต่สมัยยังไม่มีเสื้อวิน ก็มีเงินพออยู่ พอส่งให้ยายด้วย

ถ้าย้อนกลับไปสมัยที่ขอฝึกงานเอง ตอนนั้นน้าเขียดได้ประจำกรงไหนเป็นพิเศษไหม

หมุนเวียนสับเปลี่ยนรอบสวนสัตว์ดุสิตเลย เพราะถ้ามีใครเจ็บป่วยจะได้ไปแทนเขา ผมอยู่กับจระเข้ 1 เดือน แล้วไปอยู่กับหมี สลับไปฮิปโปฯ นก

เจอแม่มะลิครั้งแรกเมื่อไหร่

ตั้งแต่มาฝึกงาน เพราะมะลิมาตั้งแต่ พ.ศ. 2510 ตอนนั้นก็ชอบแล้วนะ เขาเชื่อง ไม่ฮึดฮัด สมัยนั้นมี คุณลุงประสิทธิ์ ค่ายมั่น เลี้ยงอยู่ ผมก็ไปฝึกกับเขา

อะไรคือสิ่งที่ได้รับจากการฝึกงานกับลุงประสิทธิ์และพี่ ๆ คนอื่นบ้าง

เขาบอกว่าอย่าเผลอ ถึงฮิปโปฯ จะเชื่องแล้วแต่ไว้ใจไม่ได้ ให้สังเกตอาการเอา เดินนิ่ง ๆ แปลว่าอารมณ์ดี ถ้าสะบัดหัวไปมาแปลว่ากำลังโมโห ให้หนีไปไกล ๆ พวกนี้ถ้าวิ่งแล้วจะเร็วมาก

พอผมย้ายไปเลี้ยงนก รุ่นพี่ก็สอนว่าให้ระวังพวกเหยี่ยว มาคอว์ บินลงมาขยุมหัวเลือดท่วมนะ (หัวเราะ)

แต่ผมจะบอกว่าให้ระวังตัวตลอด เคยมีรุ่นพี่เขาเห็นว่าเสือที่เลี้ยงมันเชื่อง เขาก็เลยไม่กักไว้ในคอกกัก ทำงานอยู่โดนกระโดดกัดคอเลย พวกเขายังมีสัญชาตญาณสัตว์ป่าอยู่ ไม่ว่าจะตัวเล็กหรือใหญ่ก็อันตราย อย่างเมื่อกี้ที่ถ่ายภาพกับมะลิ ผมต้องถ่างขาเอาไว้ เผื่อมะลิหันมาเราจะได้ดีดตัวหนีทัน

นี่เลยเป็นสาเหตุที่น้าเขียดบอกเราว่าไม่กินเหล้า เพื่อที่จะมีสติตลอดเวลา

ใช่ ตอนอยู่เขาดินเคยมีรุ่นพี่โดนสมเสร็จกัดตูด ฮามาก! เขายังไม่สร่าง คนเมาปีนหนีไม่ได้ไง (หัวเราะ)

จากกรงจระเข้ได้มาทำงานต่อที่กรงฮิปโปฯ เลยไหม

ผมอยู่กับจระเข้ 3 ปี ย้ายไปกรงเสือ ไปเลี้ยงมะลิ 2 ปี ตอนนั้นไปศึกษางานกับคนที่เขาเลี้ยงประจำอยู่ สมัยก่อนผมเลี้ยงกวางด้วย เขาดินมีกวางเอลก์ จากนั้นไปเลี้ยงนกที่กรงใต้ เป็นนกสวยงาม ไปเกาะนกใหญ่ เลี้ยงอีแร้ง เหยี่ยว ย้ายไปบ่อหงส์ เลี้ยงช้าง ไปกรงสัตว์เล็ก เลี้ยงหมี เข้าโรงพยาบาลสัตว์ ช่วยคุณหมอ

ตอนหลังกลับมาหามะลิ ไปเลี้ยงหมี งู จระเข้ กลับมาหามะลิอีก ยังไม่พอ ไปโรงพยาบาลสัตว์อีกรอบ ไปสวนสัตว์เด็กในเขาดิน กลับไปกรงนกใหญ่ รอบสุดท้ายที่มาหามะลิคือ พ.ศ. 2545 แล้วยาวจนถึงปัจจุบัน รวม ๆ อยู่ด้วยกันมาก็ 30 ปีได้

41 ปีที่เกี่ยวพันกับสวนสัตว์ 39 ปี ในฐานะพนักงานบำรุงสัตว์ และ 30 ปีที่ผูกพันกับมะลิ เคยมีจังหวะที่อยากพอ เบื่อ หรืออยากหาอะไรอย่างอื่นทำบ้างไหม

แต่ก่อนนี้มีความคิดจะไปทำงานโรงพยาบาล เพื่อนผมอยู่ห้องยา อีกคนไปยกเปลอยู่ตึกอุบัติเหตุ ผมสมัครแล้ว แต่มันหดหู่ไปหน่อยเลยมาทำสวนสัตว์แทน

ผมไม่เคยคิดจะเปลี่ยนงาน และที่สำคัญ ไม่มีวันหมดรักสัตว์เหล่านี้ พวกเรามองว่าเขาพูดไม่ได้ แต่เขาน่ารัก ผมใช้ใจสื่อ มองเข้าไปในตา ผมคุยกับเขาเหมือนที่คุณคุยกับหมาแมว เลี้ยงตัวอะไรผมก็มีความสุข แต่ผูกพันหน่อยจะเป็นมะลิ เพราะอยู่ด้วยกันนาน ไปไหนก็คิดถึง

วิ่ง สู้ ฟัด

น้าเขียดยังไม่เคยโดนตัวอะไรกัดบ้าง

ก. ชะนี

ข. ชิมแปนซี

ค. มะลิ

ง. ถูกทุกข้อ

แอบเห็นว่าแขนน้าเขียดมีแผลเป็นเต็มเลย ร่องรอยแห่งความทรงจำนี้ได้มาจากไหนบ้าง

ไม่ใช่แค่แขนนะ ตอนหนุ่มผมมันบ้า ลงไปล้างบ่อจระเข้ (หัวเราะ) ในกรงนั้นมีจระเข้ 40 ตัว ผมลงไปกับรุ่นพี่ เรียบร้อยสิ โดนกัด! (เปิดแผลโชว์รอยเขี้ยว) 

เวลาจะขึ้น-ลงกรงต้องโหนเอา ผมอยู่กับรุ่นพี่ในบ่อแต่เขาช่วยไม่ทัน จระเข้ออกตัวเร็ว งับขาผมได้ปั๊บ มันบิดตัว เขี้ยวหักคาเท้า เราเอาไม้ที่ขัดบ่อตีตัวหนึ่งจนมันวิ่งหนี แต่หารู้ไม่ ตัวอื่นมาอีกเพียบ มันกัดรองเท้าบูตผมหลุด แต่ถ้าไม่หลุดคิดว่าน่าจะเป็นเท้าที่หลุดแทน (หัวเราะ)

โอ๊ย! เจ็บแทน เข็ดไหมคะ

ไม่เข็ด เอาอีก! รอยนี้โดนสิงโตตบ งูเหลือมงูหลามกัดมือ นากใหญ่กัด วันนั้นมีนากป่วยในเขาดิน รุ่นพี่ให้ผมไปช่วยจับ แต่พอเราจับได้ ปรากฏมันร้องลั่น อีก 7 – 8 ตัววิ่งมา รุ่นพี่เห็นมาเป็นทีมแกก็กระโดดหนีไปเลย ผมโดนรุม ปวดแผลมากแต่สนุกดี (หัวเราะอีก)

ผมไม่เคยโทษสัตว์เลยนะ เพราะเขาไม่รู้หรอกว่าเรามาช่วย เขาเองก็ช่วยพวกเขาเหมือนกัน

เข้าใจค่ะ เราก็ดีใจที่น้าเขียดไม่ได้โดนตัวอะไรกัดไปมากกว่านี้

อ้อ ขอโทษที ยังเล่าไม่จบ อันนี้ชะนีกัด ชิมแปนซีกัดตอนเข้าไปแยกไม่ให้ทะเลาะกัน

แต่ก่อนผมเลี้ยงเสือโคร่งต้องมีการสลับคอก เปิดประตูแล้วต้องวิ่งไปออกอีกประตูหนึ่ง เราเห็นเสือนอนหมอบอยู่นะ แต่ที่ไหนได้ ตอนวิ่ง เสือมันกระโจนตามมา ขวับ ๆๆ! ปิดประตูปุ๊บรู้เลยว่าอีกนิดเดียวจะถึงหลังเราแล้ว ใจเต้นตุ๊บ ๆๆ 

(เราทำหน้าอึ้งอยู่)

อีกครั้งคือเลี้ยงเสือดำประมาณ 4 – 5 ตัว เสือดำดุมาก เราต้องเรียกเข้าคอกกักเพื่อทำความสะอาดกรง พอทำเสร็จค่อยปล่อยกลับไป 

ผมยืนดูจากหลังคาด้านบนว่าเสือดำออกจากคอกกักหมดหรือยัง น่าจะออกหมดแล้วเลยไปเปิดประตู ปรากฏเปิดไปเจอเสือดำ! มันเห็นเราแล้วแยกเขี้ยวเลย ผมเอาไม้กวาดด้านที่เป็นซี่ ๆ บาน ๆ จิ้มเข้าหน้าเสือดำจนมันวิ่งกลับเข้าไป ผมคว้าประตูปิดดังปัง! ใจหายไปไหนไม่รู้ กล้ามเนื้อสั่นทุกมัด

มะลิลา

ข้อใดถูกต้องเกี่ยวกับน้าเขียดและแม่มะลิ

ก. น้าเขียดดูแลมะลิพร้อมกับฮิปโปฯ อีก 2 ตัวที่สวนสัตว์เขาดิน

ข. มะลิยอมให้น้าเขียดป้ายยาเวลาเป็นแผล แต่ไม่ยอมให้สัตวแพทย์ทำ

ค. น้าเขียดโดนมะลิงอนเมื่อไปกวนตอนกินอาหาร

ง. ถูกทุกข้อ

สมัยนั้นน้าเขียดได้องค์ความรู้เรื่องการเลี้ยงฮิปโปฯ มาจากไหนบ้าง

ยุคนั้นได้ข้อมูลมาพร้อมการขนย้าย ได้จากสัตวแพทย์ เราต้องศึกษาทั้งหมด แต่รายละเอียดปลีกย่อยเป็นเรื่องในบ่อที่ต้องสังเกตเอง

การทำงาน 1 วันที่เขาดินกับเขาเขียวเหมือนกันไหม

คล้าย เปลี่ยนแค่อากาศดีขึ้น ที่เขาดินผมดูแลมะลิ ถั่วแดง และมะขาม มีผู้ดูแล 2 คน เรามาทำงานตั้งแต่ตี 5 เพราะไม่มีบ้านพักเหมือนที่เขาเขียว

เริ่มทำงานก็ดูว่าสภาพคอกเป็นอย่างไร ฮิปโปฯ อยู่ปกติไหม ถ้าผิดปกติต้องรีบแจ้งหัวหน้า จากนั้นทำความสะอาดพื้นที่ ล้างบ่อ พอรถอาหารมาก็ให้อาหาร เรียบร้อยทุกอย่างค่อยเริ่มเดินดูความเรียบร้อย ดูแลนักท่องเที่ยว บ่ายก็ให้หญ้า เดินตรวจในเขตที่รับผิดชอบ

สมัยเขาดิน ผมเป็นหัวหน้าจุดดูแลหมี ฮิปโปฯ สัตว์ป่าสงวน เลียงผา ละมั่ง สมเสร็จ เก้งหม้อ ทำเสร็จก็เดินตรวจยาวไปถึงประตูสวนจิตรลดา ถ้าสัตว์ป่วยหรือเดินมาแล้ว 2 รอบเห็นสัตว์ตัวไหนไม่ขยับ ต่อให้ไม่แน่ใจก็ต้องเข้าไปดู เผื่อว่าขาหักหรือเป็นอะไร เราต้องเห็นก่อนและแจ้งก่อน ไม่ใช่ให้นักท่องเที่ยวไปแจ้ง

ตลอดเวลาที่ผ่านมา อะไรคือคุณสมบัติที่ผู้ดูแลที่ดีควรมี

ในความคิดผมเอง ต้องซื่อสัตย์ ขยัน อดทน มีวินัย และที่สำคัญคือต้องมีหัวใจรักสัตว์

น้าเขียดรักสัตว์และรักงานนี้มากเลย วันหนึ่งต้องย้ายมาถึงชลบุรี คิดถึงอะไรที่เขาดินที่สุด

คิดถึงหลายอย่าง เพราะอยู่มานาน ผมจำได้ว่าเคยถือกระทะจากบ้านพักพนักงานมาที่ร้านค้าสวัสดิการของป้า หูอีกข้างของกระทะหาย แสดงว่าผมลากไปกับพื้นตอนที่ตัวเล็กมาก ผมจำได้ว่าตัวเองถูกตี (หัวเราะ) 

ความทรงจำที่มีกับเขาดินไม่ใช่แค่เรื่องสัตว์ ชีวิตของผม ชีวิตของหลายคนผูกพันกับตรงนั้น

ตอนรู้ว่าต้องย้ายมาชลบุรี น้าเขียดตัดสินใจย้ายมาเองคนเดียวเลยเหรอ แล้วครอบครัวว่าอย่างไรบ้าง

ผมมาคนเดียวเลย ครอบครัวอยู่กรุงเทพฯ กลับไปหาวันเสาร์-อาทิตย์ ยกเว้นช่วงวันหยุดยาวหรือมีวันหยุดนักขัตฤกษ์ เพราะสวนสัตว์จัดงานตามเทศกาลเพื่อบริการนักท่องเที่ยวที่มากันเยอะ ครอบครัวก็มีบ่นว่างานสำคัญอะไรขนาดนั้น แต่เราอยู่กับมะลิมานาน ใจเรามาทางนี้ เราคุยกับเขา สุดท้ายก็เข้าใจ ไม่เคยทะเลาะกันนะ

ผมจะบอกทุกคนว่าคุณต้องไปลองมองตาพวกเขา สัตว์น่ะ เขาแค่มีสัญชาตญาณ หวงอาณาเขต มีคนปีนเข้าบ้านเราก็ไล่ตะเพิดเหมือนกัน แค่สัตว์พูดภาษาคนไม่ได้เท่านั้น

มาที่นี่แม่มะลิต้องปรับตัวไหม

ตอนมาไม่ยอมกิน แต่พอปรับได้แล้วก็ใช้ชีวิตได้ปกติ ประมาณ 1 อาทิตย์ ช่วงที่ใช้เวลานานคือตอนพาเข้ากรงขนย้าย ใช้เวลาประมาณ 3 เดือน แต่มะลิเคยเข้ากรงขนย้ายมาแล้ว ไม่น่าห่วง ตัวอื่นใช้เวลานานกว่า

การเลี้ยงฮิปโปฯ ต่างจากการเลี้ยงสัตว์ชนิดอื่นไหม

ต่างกันเลย เลี้ยงจระเข้ใจเต้นแรงตลอด (หัวเราะ) หรือเทียบกับเก้ง เขาไม่แหลม แต่เขี้ยวเก้งคมมาก รุ่นน้องเคยโดนไล่กัด เย็บ 80 เข็มแหนะ

ฟังดูฮิปโปฯ น่ารักที่สุดเลย

ใช่ ออกตัวช้าเหมือนสิบล้อ แต่เจอทีเดียวตายเลย (หัวเราะ)

ถึงวันเกษียณแล้ว มีวางแผนอะไรไว้บ้างไหม

ต้องเตรียมใจกลับไปใช้ชีวิตวัยเกษียณแล้วสินะ อืม ผมเป็นผู้สูงอายุที่ยังพร้อมทำงาน แต่ตอนนี้คงพักผ่อนอย่างเต็มที่ เพราะช่วงเวลาที่ผ่านมาเราทุ่มเทชีวิตให้การทำงานเต็มที่ ทำให้ไม่เสียดายเวลาและอิ่มเอมใจทุกครั้งที่เห็นสัตว์ที่ผมรับผิดชอบมีคุณภาพชีวิตที่ดีและสุขภาพดี มีความสุขจนถึงวันสุดท้ายของการทำงาน

ตอนนี้ผมมีเวลาว่างมากขึ้น คงกลับไปดูแลสุขภาพตัวเองก่อน อยู่กับครอบครัว คอยรับ-ส่งสมาชิกในบ้าน ทำงานอดิเรก ปลูกต้นไม้ ปลูกพืชผักสวนครัว

แน่นอนว่าเกษียณแล้วก็ต้องมาเยี่ยมเพื่อนของเราที่สวนสัตว์ด้วย (ยิ้ม)

ตอนนี้ได้ส่งต่อวิชาการเลี้ยงฮิปโปฯ ให้รุ่นน้องแล้วหรือยัง

เรียบร้อย ส่งต่อมาหลายปีแล้ว ค่อย ๆ เตรียมการ พารุ่นน้องลงไปหามะลิ พาลงไปคุย ให้เขาจำกลิ่น ตอนนี้มะลิจำกลิ่น จำเสียงได้แล้ว

อะไรคือเคล็ดลับที่น้าเขียดส่งต่อให้รุ่นน้องบ้าง

บอกเรื่องการทำงานเป็นทีม มีบัดดี้เป็นหูเป็นตาช่วยดูแลกันและกัน แล้วก็คอยย้ำว่าฮิปโปฯ มีอาณาเขตของตัวเอง ถ้าไม่ใช่มะลิแต่เป็นตัวอื่น เราเข้าไป เขาจะเริ่มฟึดฟัด ถ้าจะล้างบ่อแล้วเห็นเขายืนอยู่ ต้องเรียกมาให้อาหารหน่อย แล้วเราค่อยลงไปขัดบ่อ พอเขาเห็นว่าเราลงไป เขาจะไม่ลง

นอกนั้นก็เป็นรายละเอียดที่สังเกตได้ อาหารที่ชอบหรือไม่ชอบ ตอนเช้ามะลิจะไปยืนตรงปูน ตอนบ่ายแดดร้อนมะลิจะยืนตรงพื้นหญ้า เขาแก่แล้ว ผิวเท้าอาจจะบาง ให้เขายืนกินหญ้าในที่ร่ม ๆ

สิ่งสำคัญคือเช้ามาต้องเดินดูรอบตัวว่ามีแผลไหม ถ้าเป็นฮิปโปฯ หนุ่มสาวไม่ค่อยมีแผล ถ้ามีก็อาจเป็นเพราะเล่นกันจนโดนเขี้ยวอีกตัวเป็นรอยขีด แต่มะลิเขาเป็นใต้ขาหนีบ เป็นตุ่มแดง หนังหลุด เราต้องไปก้มดูให้ทั่ว มะลิเคยตาเจ็บจนบวมปิด เลยต้องดูทุกวัน ปล่อยไม่ได้ ไม่ใช่แค่มะลิ แต่กับทุกตัวเลย บางทีมะลิเป็นแผล สัตวแพทย์เข้าไปใส่ยาไม่ได้นะ ต้องเป็นเราเท่านั้น ไม่งั้นเขาจะเดินหนี

งานนี้มันเหนื่อย แต่ผมเชื่อว่าพนักงานทุกคนมาทำด้วยใจรัก

แสดงว่าพร้อมวางมือแล้ว

พร้อมครับ มีน้อง ๆ มาแทน สบายใจและวางใจ ทุกคนให้ความสำคัญกับมะลิอยู่แล้ว

ในฐานะที่น้าเขียดเป็นผู้ดูแลใกล้ชิดแม่มะลิที่สุด เราขอทดสอบความรู้ของน้าเขียดหน่อย ถามเร็วตอบเร็วนะคะ

เอาเหรอ (หัวเราะ) ได้สิ!

จำวันเกิดแม่มะลิได้ไหมคะ

8 กันยายน พ.ศ. 2508 เป็นน้องผม 2 ปี

เกิดที่ไหนคะ

สวนสัตว์โคโลญจน์ ประเทศเยอรมนี

บ้านหลังแรกในไทยคือ

สวนสัตว์ดุสิต มาวันที่ 8 มิถุนายน พ.ศ. 2510

สามีแม่มะลิชื่ออะไร

ชื่อ ทมิฬ คนเล่าให้ฟังว่าเป็นฮิปโปฯ ตัวดำ ๆ พอดีผมมาไม่ทัน

มีลูกกับทมิฬทั้งหมดกี่ตัว

เอาตอนที่ผมเข้ามาเลี้ยง มีลูกแล้ว 7 ตัว แต่ทั้งหมดเลย 14 ตัว

พอจะจำชื่อลูกสัก 7 ชื่อได้ไหม

ตอร์ปิโด มะลิวัลย์ วีรชน มาลัย เก่ง เก้า กระทง มะยม หนึ่ง

เกินแล้วค่ะ (หัวเราะ) แล้วแม่มะลิตื่นกี่โมง

08.00 น. เขาได้ยินเสียงรถอาหารก็จะขึ้นมาจากน้ำ (หัวเราะ)

ชอบกินอะไรที่สุด

ตอนนี้ชอบกินแคร์รอตกับข้าวโพดอ่อน

ไม่ชอบกินอะไรบ้าง

เขาอายุมากแล้ว ตอนนี้เลยไม่กินฟักทอง เหมือนมันแข็ง

นิสัยแม่มะลิที่ต่างจากฮิปโปฯ ตัวอื่น

เชื่อง ใจดี คอยห้ามไม่ให้ลูกหลานทะเลาะกัน

ตั้งแต่เลี้ยงมา 30 ปี โดนมะลิงอนมากี่ครั้ง

หลายครั้งเลย (หัวเราะ) เวลาเขากิน ถ้าไปจับเยอะจะเดินหนี รำคาญ งอน!

ต้องง้อยังไง

เรียกชื่อเขา มะลิ มะลิ ถอยห่างออกมาหน่อย เดี๋ยวก็หายงอน

กิจกรรมยามว่างของแม่มะลิคืออะไร

นอนในน้ำ ถูตัว

แม่มะลิจะดุเมื่อไหร่

ตั้งแต่อยู่มาไม่เคยเห็นเลย ไม่เคยเห็นโกรธ ไม่มีไล่กัด

ส่วนที่มะลิชอบให้จับที่สุด

น่าจะเป็นส่วนหัว หน้าผาก เพราะบั้นท้าย ก้น ขาหลัง ใต้ท้อง จะไม่ให้จับ จับปุ๊บ หันมาหาเลย

มีของเล่นชิ้นโปรดไหม

สมัยก่อนให้หัวกะหล่ำ แตงโม โยนลงน้ำให้ลอย เขาก็จะมาขยำเล่น ดำผุดดำว่าย (ยิ้ม)

แม่มะลิรักเด็กที่เป็นมนุษย์ไหม

น่าจะรักนะ เพราะสมัยก่อนอยู่เขาดิน วันเกิดมะลิจะมีเค้กผักผลไม้มาให้ เด็ก ๆ มากันเต็ม มะลิขึ้นมาโชว์ตัวให้เด็กป้อน ร้องเพลง Happy Birthday กัน

น่ารักจัง แล้วแม่มะลิป่วยหนักที่สุดเป็นอะไร

หนักที่สุดตอนอยู่เขาดิน เป็นแผลตามตัว ข้างตัว ขาหนีบ หมอมารักษาก็หาย

มีเรื่องอะไรที่รู้กันแค่ 2 คนระหว่างน้าเขียดกับแม่มะลิบ้าง

(เริ่มนิ่งคิด) อืม ก็มีเรื่องที่เล่าไปว่ามะลิปกป้องผม แล้วเวลาฮิปโปฯ ตัวอื่นออกลูก เขาจะช่วยเลี้ยง

เขาเหมือนเหมือนคุณยายใจดีคนหนึ่ง (ยิ้มอ่อน)

ต่อจากนี้ มีวันไหนบ้างที่จะไม่คิดถึงมะลิ

(นิ่งไปสักพัก) ไม่มีหรอก เราเลี้ยงเขาอยู่ทุกวัน กลับบ้านไปนอน ตอนกลางคืนก็จะคิดแล้วว่าเช้ามาเขาจะเป็นอะไรไหม จะยังอยู่กับเราหรือเปล่า เขาอยู่ในใจตลอด

คำถามสุดท้ายค่ะ ถ้าแม่มะลิเข้าใจภาษาคนได้ น้าเขียดอยากบอกอะไรเธอ

เขาอายุน้อยกว่าผม 2 ปีนะ เหมือนน้องสาวคนหนึ่ง เป็นน้อง… (เสียงขาดไป) ผมพูด… ขอโทษนะ ผมพูดไม่ออก… 

(คำตอบของคำถามคือความเงียบและน้ำตาที่จุกในใจ ก่อนชายวัย 60 ปีคนนี้จะหมดภาระหน้าที่ที่รับผิดชอบมากว่า 40 ปี เขาไม่รู้จะบรรยายความรู้สึกออกมาอย่างไร และเราเองก็ไม่รู้จะเขียนออกมาอย่างไร ความทรงจำที่ผ่านมาทั้งหมดมีคุณค่าทางจิตใจเกินกว่าภาษาใดจะอธิบาย) 

ขอบคุณน้าเขียดที่ดูแลแม่มะลิอย่างดีเสมอมา ขอบคุณที่ทำให้แม่มะลิเป็นความทรงจำที่ดีของใครหลายคน รวมถึงตัวหนูเองที่ยังคิดถึงตอนไปสวนสัตว์เขาดินกับคุณพ่อคุณแม่ด้วย