เกือบ 20 ปีที่ผ่านมา ธุรกิจไทยเจ้าหนึ่งได้รับการแปะป้ายให้เป็นตัวอย่างธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับสารพัดคำศัพท์ ไม่ว่าจะเป็น 

CSR (Corporate Social Responsibility)

SE (Social Enterprise)

BCG (Bio-Circular-Green)

ESG (Environmental, Social, and Governance)

SDGs (Sustainable Development Goals)

Net Zero, Carbon Neutral และอื่น ๆ อีกมากมายที่คงจะมีคนประดิษฐ์คิดคำขึ้นมาให้ภาคธุรกิจช่วยโลกให้น่าอยู่ขึ้น แต่ไม่ว่าจะมีอีกสักกี่ตัวย่อ ผู้ประกอบการรายนี้ก็ไม่เคยวิ่งไล่ตามเทรนด์ ยังคงทำเรื่องเดิมตามที่ตั้งใจไว้ตั้งแต่วันแรก 

วันที่ลาออกจากการเป็น ‘หมอ’ มาเป็น ‘นักธุรกิจ’ 

จิตวิญญาณหมอที่อยากช่วยชีวิตผู้คนยังคงเต็มเปี่ยมอยู่ในสายตาของ หมอใหญ่-นพ.วีรฉัตร กิตติรัตนไพบูลย์ แต่ในวันนี้สังคมคุ้นเคยกับบทบาทของผู้ก่อตั้งและประธานเจ้าหน้าที่บริหาร บริษัท บรรจุภัณฑ์เพื่อสิ่งแวดล้อม จำกัด (มหาชน) ผู้ผลิตบรรจุภัณฑ์อาหารจากเยื่อพืชธรรมชาติย่อยสลายได้ 100% ภายใต้แบรนด์ ‘Gracz’ 

หลังจากสวัสดีเจ้าและอู้เมืองกันพอประมาณ ในฐานะที่เป็นลูกหลานคนเชียงรายเหมือนกัน เราก็เริ่มต้นอัปเดตชีวิต พูดกันแบบขำ ๆ ว่า เรามาคุยเรื่อง ESG กันดีไหมพี่หมอ กำลังอินเทรนด์เลย 

หมอใหญ่ยอมรับว่าเทรนด์ธุรกิจบนโลกนี้เปลี่ยนไปเร็วมากจริง ๆ 

“รู้ไหม สมัยที่เริ่มครั้งแรก ยังไม่มีคำว่า ESG หรือโลกร้อนอะไรทั้งนั้น เราเกิดจากความคิดที่ว่า ไม่อยากให้คนเป็นมะเร็ง ยังไม่ได้คิดเรื่องสิ่งแวดล้อมด้วยซ้ำไป แค่อยากหาของมาทดแทนโฟมและพลาสติก จนมาเจอเยื่อพืชธรรมชาตินี่แหละ”

แม้แต่คำว่า PM 2.5 ก็ยังไม่มีใครรู้จักเลยด้วยซ้ำไป ใน พ.ศ. 2548 ที่หมอใหญ่เริ่มจดบริษัท รู้เพียงแต่ว่าการนำของเหลือทางการเกษตรมาใช้ต่อ ได้ช่วยสุขภาพเกษตรกรอีกทางหนึ่ง ทำให้ไม่ต้องเผาเป็นควันพิษ หลังจากนั้นให้หลัง 2 – 3 ปี อัล กอร์ นักการเมืองชาวอเมริกันถึงได้เริ่มพูดเรื่องโลกร้อน สังคมจึงเริ่มเข้าใจผลกระทบนี้ ซึ่งสินค้า Gracz ที่ย่อยสลายเป็นปุ๋ยลงดินใน 45 วัน เมื่อใช้เสร็จไม่ต้องรอวันเผาเหมือนขยะทั่วไป เท่ากับได้ 2 เด้งทั้งเริ่มต้นและตอนจบ ไม่ต้องเผา!

แล้วจึงค่อยมารู้จักศัพท์ใหม่อีกคำว่า วิธีคิดตั้งแต่ต้นจนจบที่ไม่เหลือขยะเลย เขาเรียกกันว่า Circular Economy 

พอธุรกิจเริ่มอยู่รอดได้หลังจากล้มลุกคลุกคลานมาหลายปี จู่ ๆ หมอใหญ่ก็ถูกเชิญไปพูดเต็มไปหมดในฐานะตัวอย่างของธุรกิจเพื่อสังคม ช่วงหลังมานี้ก็เริ่มมีคนขอให้ระบุคาร์บอนฟุตพรินต์ลงไปในผลิตภัณฑ์ด้วย เพื่อให้เข้าธีมลดคาร์บอน 

“จาก SDGs 17 ข้อ เราปาเข้าไป 11 ข้อแล้วนะ” หมอใหญ่หัวเราะ

“ทั้งหมดนี้เราไม่ได้ทำเรื่องใหม่เลยนะ เราใช้หลักคิดที่โคตรรรรรรร…ธรรมชาติ ไม่มีอะไรพิเศษเลย”

ไม่เอาชนะธรรมชาติ แต่อยากเอาชนะมะเร็ง

ย้อนกลับไปสมัยละอ่อน หมอใหญ่เรียนที่คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ได้รู้ว่าโฟมและพลาสติกมีสารก่อมะเร็งตอนนั่งเรียนในวิชาพิษวิทยา และมะเร็งคือโรคร้ายที่คร่าชีวิตผู้คนเป็นอันดับ 1 ทั้งในโลกและในประเทศไทย แต่พอออกจากห้องเรียนมา ในโรงอาหารคณะแพทยฯ กลับมีโฟมและพลาสติกเต็มไปหมด

นักศึกษาแพทย์ทุกคนรู้ ปัญหาไม่ใช่ไม่รู้ แต่ปัญหาคือ ถ้าไม่ให้ใส่โฟม แล้วจะเอาอะไรมาทดแทน

จุดเปลี่ยนครั้งสำคัญ คือสมัยที่ได้ไปทำงานที่อำเภอแม่จัน จังหวัดเชียงราย หมอใหญ่เล่าว่า “ขณะนั้น สมเด็จย่า ยังอยู่ ได้มีโอกาสเข้าไปทำงานกับพระองค์ท่านเยอะ ส่วนหนึ่งที่ได้เรียนรู้จากพระองค์ท่านตอนที่ท่านทำดอยตุง คือวิธีการมองโลก พระองค์ท่านมองธรรมชาติเป็นแกนหลัก ให้ชีวิตอยู่สอดคล้องกับธรรมชาติ และชอบป้องกันมากกว่ารักษา”

หลังจากตัดสินใจเอาชนะโรคมะเร็งด้วยวิถีการป้องกันและใช้แบบแผนทางธุรกิจในการขยายผลการป้องกันให้กว้างและยั่งยืนมากขึ้นทดแทนการประกอบอาชีพแพทย์ที่เน้นในการรักษาเป็นส่วนใหญ่ หมอใหญ่ยึดมั่นมาตลอดว่าทุกอย่างต้องมาจากธรรมชาติและจะกลับคืนสู่ธรรมชาติ ด้วยคติประจำองค์กรที่ว่า ชีวิตเดียว โลกใบเดียว (One Life, One Planet)

แนวทางการป้องกันให้สังคมไทยลดการใช้โฟมและพลาสติกตั้งแต่ต้นทาง ทำให้หมอใหญ่ได้รับรางวัลแพทย์ต้นแบบในโอกาสครบรอบ 50 ปี แพทยสภา เมื่อ พ.ศ. 2561 ในฐานะแพทย์ที่ทำประโยชน์ให้สังคมในวงกว้าง (Do for the Most) ในขณะที่ยังมีคุณหมออีกจำนวนมากกำลังตั้งใจรักษาคนไข้ให้ดีที่สุด (Do for the Best) แต่ตัวเลขผู้ป่วยมะเร็งน่าเป็นห่วงขึ้นทุกที ในแต่ละปี คนไทยป่วยเป็นมะเร็งรายใหม่ประมาณ 140,000 คน และเสียชีวิตกว่า 83,000 คน (ข้อมูลจากสถาบันมะเร็งแห่งชาติ พ.ศ. 2567)

จาก 16 บาท สู่ 5 บาท เหลือ 2 บาท

ความมุ่งมั่นค้นหาวัสดุทดแทนโฟมและพลาสติก พาหมอใหญ่ไปเจอกับงานวิจัยชิ้นหนึ่งในเยอรมนีที่มีการนำเยื่อสนมาทำเป็นภาชนะ จึงติดต่อเจ้าของงานวิจัยให้มาช่วยพัฒนาบรรจุภัณฑ์ในไทย

“ดร.วูฟกัง อยากให้เกิดการผลิตในเชิงพาณิชย์มาก จึงให้องค์ความรู้มาแบบไม่คิดเงินเลย แต่การผลิตกล่องข้าวจากเยื่อสนโดยใช้เครื่องจักรเยอรมันมีต้นทุนสูงถึง 16 บาท เขาบินมาถึงเมืองไทย พยายามช่วยหาเยื่อพืชท้องถิ่นมาทดแทน ทดลองกันในแล็บจนต้นทุนเหลือ 5 บาท”

การทดลองที่เกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า จบลงที่ชานอ้อย เพราะมีข้อดี 2 เรื่อง

เรื่องแรก ชานอ้อยมีเส้นใยขนาดกลาง ทำได้หลายแบบ ทำให้ผิวเนียนก็ได้ แข็งแรงก็ได้ ต่างจากกระดาษที่ใช้เส้นใยสั้น ให้คุณสมบัติผิวเนียนแต่ไม่แข็งแรง 

เรื่องที่ 2 โรงงานน้ำตาลจัดการขนส่ง รวบรวมให้เสร็จสรรพ พร้อมให้นำรถบรรทุกมาขนได้ฟรี ๆ (แต่เดี๋ยวนี้ไม่ฟรีแล้วนะ) โรงงานแห่งแรกของ Gracz จึงถือกำเนิดขึ้นข้างโรงงานน้ำตาล จังหวัดชัยนาท 

“จากต้นทุน 16 บาทเหลือ 5 บาท ทำให้เราตัดสินใจเปิดโรงงานใน พ.ศ. 2550 ซึ่ง 5 ปีแรกหลังเปิดโรงงาน สินค้า 95% ส่งออกหมดเลย เพราะแข่งกับราคาในประเทศไม่ได้ กล่องโฟมราคาไม่ถึงบาท คนก็ยังไม่ตระหนักเรื่องอันตรายของโฟมและพลาสติก แต่เมื่อเวลาผ่านไป ทั้งกำลังการผลิตและประสิทธิภาพมากขึ้น ทำให้ต้นทุนเราเหลือเพียง 2 บาท จึงเริ่มตีตลาดในประเทศได้”

แกะกล่องสำรวจธรรมชาติ

สิ่งที่หมอใหญ่ยังคงไม่หยุดค้นคว้า คือการมองหาเยื่อพืชธรรมชาติใหม่ ๆ นอกจากชานอ้อยที่มีเส้นใยขนาดกลาง ก็เริ่มหาเยื่อใยทั้งสั้นและยาวมาผสมกันให้เป็นบรรจุภัณฑ์ที่หลากหลายมากขึ้น ขึ้นอยู่กับของเหลือทางการเกษตรแต่ละฤดูกาล ทุกวันนี้ส่วนผสม 50 – 60% ในกล่อง Gracz ยังเป็นชานอ้อย ผสมกับเยื่อใยสารพัดชนิด เช่น ฟางข้าว ซังข้าวโพด ใยสับปะรด ผักตบชวา ยึดโยงด้วยแป้งสูตรพิเศษคล้าย ๆ แป้งเปียกเป็นตัวเชื่อม ซึ่งเป็นนวัตกรรมที่จดสิทธิบัตรระดับเอเชียไว้แล้ว

“เราไม่เคยปลูกอะไรเลย เยื่อทุกอย่างที่ใช้มาจากของเหลือทั้งนั้น กระทรวงเกษตรฯ บอกว่าบ้านเราเอาของเหลือใช้มาทำประโยชน์เพียงแค่ 40% ที่เหลือก็ทิ้งและเผา อ้อยนี่หนักเลย เผาใบอ้อยก่อนค่อยตัดต้นอ้อย พอนำอ้อยเข้าหีบเป็นน้ำตาลก็เหลือชานอ้อย ไม่มีที่ทิ้งก็เผาอีก”

แม้ส่วนผสมจะต่างไปบ้าง แต่คุณสมบัติของบรรจุภัณฑ์ยังต้องทำหน้าที่ได้ดีเท่าเดิม คือแข็งแรง ใส่ของเหลวได้ เข้าช่องฟรีซ ไมโครเวฟ หรือเตาอบได้ ความทนทานของเยื่อพืชได้ผ่านการพิสูจน์จากกระบวนการผลิตที่ต้องใช้ความร้อนสูงถึง 250 องศาเซลเซียส ยาฆ่าแมลงหรือสารเคมีที่อาจตกค้างจะสลายหายไปหมดในขั้นตอนนี้ เมื่อเสร็จสิ้นกระบวนการต้องอบยูวีอีกครั้งเพื่อให้สะอาดปลอดภัย พร้อมเป็นภาชนะสัมผัสอาหาร

ของเหลือทางการเกษตรหรือ Biomass ยังเป็นแหล่งพลังงานชั้นดีสำหรับหม้อไอน้ำ คอยให้ความร้อนเครื่องจักรโดยไม่ต้องใช้ไฟฟ้า แน่นอนว่ามีการใช้ประโยชน์จากพลังงานแสงอาทิตย์ผ่านโซลาร์เซลล์บนหลังคาเพื่อผลิตไฟฟ้าในโรงงานด้วย

สร้างเยื่อใยและไมตรีที่ดีต่อกัน

สิ่งที่หมอใหญ่เล่าอย่างภาคภูมิใจในการพา Gracz เติบโตมาถึงทุกวันนี้ ไม่ได้พูดถึงว่าได้ไปประเทศไหนบ้าง แต่จังหวัดไหนในไทยต่างหากที่มีเรื่องเล่าน่าประทับใจซ่อนอยู่

หมู่บ้านแห่งหนึ่งในจังหวัดอุทัยธานี ห่างจากโรงงานกว่าร้อยกิโลเมตร เป็นพื้นที่เป้าหมายที่หมอใหญ่ตามหามาเนิ่นนาน พื้นที่ที่มีทั้งปริมาณวัตถุดิบมากพอและชุมชนเข้มแข็ง รวมกลุ่มทำ Pre-process หรือกระบวนการเตรียมวัตถุดิบเพื่อส่งต่อให้โรงงานได้ ด้วยความร่วมมือกับสถาบันค้นคว้าและพัฒนาผลิตผลทางการเกษตรและอุตสาหกรรมเกษตร (KAPI) มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ทำให้เกิดการรวมกลุ่มชาวบ้านกว่า 20 ครอบครัว นำฟางข้าวในพื้นที่ 100 กว่าไร่หลังจากเกี่ยวข้าวเสร็จมารวมกันไว้ที่ผู้ใหญ่บ้าน ส่วน Gracz สนับสนุนเครื่องจักรและสอนกระบวนการ ตั้งแต่แช่ฟางข้าว ต้มเยื่อ ตากเยื่อ จนกระทั่งได้เยื่อฟางข้าว และแน่นอนว่าบริษัทรับซื้อทั้งหมด

“ผู้ใหญ่บ้านบอกว่า พอเกี่ยวข้าวกันเสร็จ ลูกบ้านก็จะเอาเงินไปเที่ยวกินเหล้าหรือเล่นหวยกัน แต่พอมีงานนี้มาให้ทำก็ไม่มีเวลาไปเที่ยว แถมได้รายได้เพิ่มขึ้นตั้ง 22 เท่า ฟางข้าวกิโลกรัมละ 1 บาท เยื่อฟางข้าวกิโลกรัมละ 22 บาท เรากำลังจะเอาโมเดลนี้ไปทำต่อที่อยุธยาและราชบุรี”

โครงการนวัตกรรมการผลิตเยื่อฟางข้าวและชานอ้อยสำหรับใช้ประโยชน์ทางด้านการผลิตบรรจุภัณฑ์อาหารย่อยสลายทางชีวภาพยังได้รับการสนับสนุนจากกระทรวงเกษตรฯ และเพิ่งได้รับรางวัลเหรียญเงินจากเวทีระดับโลก The International Invention and Innovation Show 2023 ที่ประเทศโปแลนด์ หากโมเดลนี้ขยายไปได้ทั่วประเทศ ชาวนาจะมีรายได้เพิ่มโดยตรงแบบไม่ต้องผ่านโรงงานน้ำตาลหรือโรงสีข้าว

“ฟางข้าว 3 กิโลกรัมจะได้เยื่อฟางข้าว 1 กิโลกรัม ถ้าขนฟางข้าวทั้งกองไม่มีทางคุ้ม

“ตอนนี้หากได้เต็มคันรถบรรทุก ขนส่งข้ามจังหวัดก็ยังคุ้ม เราได้แหล่งวัตถุดิบที่มากขึ้น ไม่ต้องขึ้นกับโรงงานน้ำตาลที่หีบอ้อยเพียงแค่ 4 เดือนต่อปี ทุกวันนี้ของยังไม่ขาด แต่เริ่มเห็นโรงน้ำตาลเอาเศษพวกนี้ไปเผาเป็นไฟฟ้ามากขึ้น”

หมอใหญ่ไม่ได้อยากจะขยายโรงงานไปทุกจังหวัด และไม่มีความจำเป็นต้องทำแบบนั้น แต่หากทุกเรือกสวนไร่นาเรียนรู้กระบวนการทำเยื่อพืชได้ ก็จะเป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างมูลค่าเพิ่มครั้งมโหฬารให้กับเกษตรกร และต่อยอดอุตสาหกรรมชีวภาพ โอกาสทองวัตถุดิบการเกษตรไทยได้เลย

กล่องตามสั่งที่ใส่ได้มากกว่าอาหาร 

“คุณเคลือบพลาสติกไหม” เป็นคำถามแรกที่ลูกค้าถามอยู่เสมอ ต่อด้วยข้อสงสัยว่า “ธรรมชาติ 100% หรือเปล่า” 

หากบอกว่าหมอใหญ่มีอีกหนึ่งบทบาทคือนักสื่อสารวิทยาศาสตร์ก็คงไม่ผิด เพราะใช้เวลาอธิบายลงลึกถึงระดับโมเลกุล ทำความเข้าใจให้คู่ค้า ลูกค้า นักธุรกิจ นักวิชาการ หรือนักการเมืองไปมากโข จนตอนนี้มีลูกค้ากว่า 33 ประเทศ

ส่วนในไทยมีทั้งห้างร้าน เช่น The Mall Group และ Central Group ที่เปลี่ยนกล่องใส่เชอร์รีและกล่องอาหารทุกสาขาใน TOPS, โครงการ Chula Zero Waste ของจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ตามประกาศมาตรการลดขยะพลาสติกใช้ครั้งเดียวทิ้ง และงานอีเวนต์ทั่วไทยเหนือจรดใต้ที่ช่วยให้นักท่องเที่ยวทิ้งจานไปพร้อมกับอาหารได้เลย

ปีนี้ยังเป็นปีแรกที่ Gracz ได้คู่ค้าเพิ่มอีก 1 ประเทศ คือไนจีเรีย มีนักธุรกิจบินข้ามโลกมาหาหมอใหญ่เกือบทุกสัปดาห์ เพราะรัฐบาลลากอสเพิ่งประกาศนโยบาย No Going Back ไม่กลับไปใช้โฟมและพลาสติกแบบใช้ครั้งเดียวทิ้งอีกต่อไป ด้วยสถานการณ์ที่ขยะพลาสติกเกลื่อนกลาดไปทุกหัวระแหงทั้งบนบกในน้ำ ทำให้สุขภาพคนแย่จนระบบสาธารณสุขรองรับไม่ไหว

“ปีนี้ตลาดต่างประเทศโตมาก ใน CLMV เราเป็นเบอร์ 1 จีนพยายามทำสินค้าแบบนี้ แต่โดนสหรัฐฯ แบน กระแสเลยมาที่เราเยอะมาก แต่เราก็อยากเลือกพาร์ตเนอร์ที่เข้าใจ เห็นคุณค่าและสื่อสารความตั้งใจของเราต่อไปได้ มีนักลงทุนต่างประเทศประเมินว่าธุรกิจแบบนี้ควรให้มูลค่า P/E ถึง 100 เท่า เราก็ฝันนะ ฝันอยากเป็นผู้นำระดับโลก”

ในโชว์รูมย่านนวมินทร์มีผลิตภัณฑ์ของ Gracz วางเรียงละลานตาเต็มไปหมด เกินกว่าที่เราเคยเห็นเพียงแค่ในซูเปอร์มาเก็ต และยังมีบรรจุภัณฑ์ทำส่งให้กับแบรนด์ดังระดับโลกโดยตรง เช่น Universal Studios, Starbucks, Lufthansa รวมทั้งกล่องที่ไม่ได้บรรจุอาหาร อย่างกล่องนาฬิกาที่ G-SHOCK นำมาแทนที่กล่องเหล็ก และกล่องแป้งของ MISTINE ที่สาว ๆ รักษ์โลกต้องชอบ 

หมอใหญ่ยังมีโอกาสได้เข้าโรงพยาบาลอยู่บ่อย ๆ แต่ไปในฐานะนักพัฒนาระบบ ช่วยให้โรงพยาบาลลดขั้นตอนการทำงาน ลดค่าใช้จ่าย และลดความเสี่ยงในการติดเชื้อจากการหมุนเวียนอุปกรณ์การแพทย์ที่ต้องเก็บ ล้าง ขนส่ง จำนวนมหาศาลต่อวัน เปลี่ยนมาเป็นวัสดุใช้แล้วทิ้ง ทำเป็นเซตพร้อมสำหรับแต่ละแผนก เช่น เซตทำแผล เซตที่ใช้ในห้องผ่าตัด เซตสวนปัสสาวะ เซ็ตล้างไต

ระบบเศรษฐกิจที่หมุนเวียนไม่ได้จริง

ในช่วงเวลาที่แบรนด์ทั้งโลกพยายามปรับตัวให้ Eco-friendly โดยเปลี่ยนมาใช้วัสดุที่รีไซเคิลได้ หวังให้มีการเก็บกลับไปหมุนเวียนใหม่ ข้อมูลล่าสุดที่หมอใหญ่เพิ่งไปประชุมกับสหประชาชาติพบว่า ตลอดเวลากว่า 20 ปีที่โลกรณรงค์และทุ่มงบประมาณมหาศาลเรื่องการรีไซเคิล แต่ทั้งโลกเก็บขยะกลับมารีไซเคิลได้เพียง 9% 

“แสดงว่าการรีไซเคิลมันเวิร์กแค่ในทางทฤษฎี แต่ระบบโลจิสติกส์ไม่เวิร์ก ความยุ่งยากในการคัดแยก ขนส่ง ล้างทำความสะอาด กว่าจะเอาไปรีไซเคิลได้ มันไม่ทันกับการบริโภคที่เกินจำเป็นตลอดเวลา ลองคิดดูนะ หากเราหยุดการใช้พลาสติกตั้งแต่วันนี้ โลกยังต้องใช้เวลาอีก 50 ปีในการจัดการพลาสติกที่ตกค้างอยู่” หมอใหญ่ชวนคิด

ต่อมาจึงมีการพูดถึง Circular Economy กันมากขึ้น ด้วยการส่งเสริมให้ผู้บริโภคลดการใช้ (Reduce) และใช้ซ้ำ (Reuse) แต่ปรากฏว่าการผลิตพลาสติกเพิ่มขึ้นทุกปี แสดงว่าคนส่วนใหญ่ยังยึดติดความสะดวก ทำนองว่าใช้ไปก่อนแล้วค่อยหาวิธีมาจัดการ ในระหว่างที่เราต้องรอถุงพลาสติกบาง ๆ ใส ๆ ย่อยสลายในอีก 450 ปี มันจะมีวิธีอื่นไหมที่ทำให้โลกไม่ถูกพลาสติกท่วมซะก่อน

“สิ่งที่เราเห็นไปในแนวทางเดียวกับ UN และ COP28 คือเราต้องหาสิ่งใหม่มาทดแทน (Replace) ตั้งแต่ต้นทาง ปีนี้ Gracz จะไปพูดที่เจนีวา ก็จะใช้ธีมนี้ในการเล่า ของที่จะมาทดแทนได้เริ่มมีให้หยิบจับแล้วทั่วโลก” 

เปิดวิชา ย่อยสลายได้ 101

บทสนทนาพาดำดิ่งจนมาถึงเรื่อง Greenwashing เลยถือโอกาสให้หมอใหญ่อธิบายคำศัพท์ภาษาอังกฤษที่ใกล้เคียงกันเหลือเกิน แปลเป็นไทยอาจได้ความหมายเดียวกันว่า ‘ย่อยสลายได้’ แต่แท้จริงแล้วมีความต่างกันถึง 3 ระดับ ว่าแล้วก็มาเริ่มกันเลย

Degradable – แตกสลาย แต่ไม่ย่อยสลาย มองด้วยตามนุษย์ไม่เห็น แต่ยังคงค้างเป็นไมโครหรือนาโนพลาสติก

Biodegradable – แตกสลายแล้วแบคทีเรียกินต่อได้ เป็นการย่อยสลายอีกรอบหนึ่ง แต่พืชนำไปใช้ประโยชน์ต่อไม่ได้ 

Compostable – ย่อยสลายตามธรรมชาติ กลายเป็นคาร์บอน น้ำ สารโมเลกุลเดี่ยวหรือโมเลกุลในระดับเล็กที่พืชนำไปใช้ประโยชน์ต่อได้ในการดูดซับเป็นอาหาร ทำให้พืชเจริญเติบโตสร้างออกซิเจนให้โลกต่อไป 

แล้วไบโอพลาสติกย่อยได้ในระดับไหน เป็นคำถามชวนให้คิดถึงแก้วกาแฟที่ได้มาจากตามคาเฟ่

หมอใหญ่เฉลยว่า Bioplastic เริ่มต้นจากการนำแป้งจากพืชมาให้แบคทีเรียกิน เพื่อเปลี่ยนจากแป้งเป็นกรดแลกติก พอจับมารวมกันให้เป็น Polylactic Acid (PLA) ก็จะทำให้คล้ายกับเม็ดพลาสติกได้ ต่อมาก็มีกลุ่ม PHA เกิดขึ้น แต่การย่อยสลายกลับคืนไปสู่ธรรมชาติต้องผ่านขบวนการหมักและใช้อุณหภูมิ 65 – 80 องศาเซลเซียส ซึ่งไม่มีบ่อขยะใดในโลกที่จะมีความร้อนสูงปานนั้น

พร้อมแอบบอกเบื้องหลังว่าบริษัทยักษ์ใหญ่ระดับโลกสร้างมาตรฐานใหม่ขึ้นมาเพื่อให้ผลิตภัณฑ์ ไบโอพลาสติกวางขายในท้องตลาดได้ โดยอ้างว่าย่อยสลายได้ในระดับอุตสาหกรรม มักใช้บนฉลากคำว่า ภายใต้สภาวะควบคุมหรือสภาวะที่เหมาะสม ซึ่งไม่มีอยู่จริงยกเว้นในห้องทดลอง ในประเทศที่ขนส่งคืนสู่ภาคอุตสาหกรรมอย่างมีประสิทธิภาพไม่ได้ ไบโอพลาสติกเหล่านี้ก็ไม่เคยย่อยสลายหายไปไหนเลย

“ออสเตรเลียประกาศว่าเดือนมกราคมปีหน้าจะต้องไม่มีไบโอพลาสติก และไม่เอากระดาษเคลือบพลาสติกอีกต่อไป ตอนนี้ธุรกิจต่าง ๆ จึงเริ่มหาแก้วที่ย่อยสลายได้ แก้วร้านกาแฟไม่จำเป็นต้องใสอีกต่อไป” 

อย่างไรก็ตาม บรรจุภัณฑ์อาหารยังต้องการกล่องโปร่งใสที่มองเห็นหน้าตาอาหารในเชิงการตลาด UN จึงยังอนุโลมให้ใช้พลาสติกได้สำหรับฝากล่องที่ไม่ต้องสัมผัสอาหาร แต่ขอให้เป็นพลาสติกแบบเดียวกันทั้งโลก คือ PET ใส ให้ง่ายต่อการรีไซเคิล 

และนั่นก็เป็นโจทย์ท้าทายที่หมอใหญ่กำลังพัฒนาอยู่ในขณะนี้ คือการทำให้เยื่อพืชจากธรรมชาติกลายเป็นสีใส

กล่องใส่ทุเรียนที่เรียนรู้จากเปลือกทุเรียน

“ตอนนี้เรามีของใหม่อีกแล้วนะ” หมอใหญ่พูดด้วยน้ำเสียงตื่นเต้นขณะเปิดหารูปให้ดู พร้อมเล่าไปพลางว่าโปรเจกต์ใหม่นี้ใช้เวลาทดลองประมาณ 6 เดือนร่วมกับผู้ส่งออกในโครงการเขตพัฒนาพิเศษภาคตะวันออก (EEC)

แล้วรูปกล่องสีขาวนวลก็ปรากฏขึ้น แค่เห็นก็ได้กลิ่นทุเรียนลอยมา แต่แท้จริงแล้วกล่องหน้าตาน่ารักนี้ออกแบบมาเพื่อเก็บกลิ่นทุเรียนให้ขนส่งข้ามประเทศได้อย่างไม่บอบช้ำ

“เคยไหม สมัยเด็ก ๆ ที่คุณแม่คุณยายจะเอาน้ำใส่ในพูทุเรียน แล้วให้ล้างมือหรือบ้วนปากจากน้ำในนั้นเพื่อล้างกลิ่นออก เปลือกอ่อนของทุนเรียนนั่นแหละที่ทำให้ทุเรียนที่อยู่ในลูกแล้วไม่เหม็น แต่พอแกะเปลือกเท่านั้น รู้เรื่อง”

คุณสมบัติตามธรรมชาติของทุเรียนนี่เองเป็นไอเดียให้หมอใหญ่นำเยื่อขาว ๆ จากเปลือกมาทำเป็นกล่องบรรจุเนื้อทุเรียนโดยเฉพาะ ช่วยเก็บรักษาทุเรียนสดด้วยการนำมาใส่กล่องแล้วแช่เยือกแข็งทันที (Blast Freezer) ที่อุณหภูมิติดลบ 60 องศาเซสเซียส ทำให้เก็บได้นานถึง 1 ปีครึ่ง แม้แต่บรรจุภัณฑ์พลาสติกก็ทำแบบนี้ไม่ได้ เพราะจะแตกทันทีเมื่อสัมผัสความเย็นเฉียบพลัน

จากปริมาณทุเรียนที่ไทยส่งออกไปกว่าล้านตันต่อปี จะมีที่สุกพอดีเมื่อไปถึงปลายทางเพียงแค่ 1 ใน 3 จึงเป็นปัญหาปวดหัวของผู้ส่งออก อีกทั้งการขนส่งทั้งลูกย่อมเปลืองค่าขนส่งมาก การแกะเปลือกก่อนช่วยให้เลือกคุณภาพของเนื้อทุเรียนได้โดยไม่ต้องไปลุ้นปลายทางแดนมังกรว่าจะสุกหรือดิบกันแน่

ยังมีอาหารและผลไม้อีกสารพัดชนิดที่เข้าออกห้องทดลองของหมอใหญ่ มีนักวิจัยเฝ้าดูอัตราการหายใจของพืชแต่ละชนิด เช่น กล่องส้มโอ ต้องขยายรูอากาศมากกว่าปกติเพื่อให้น้ำระเหยได้ ลดการเน่าเสีย รวมไปถึงขนมครกชื่อดังติดอันดับโลกของไทยก็ใช้กล่อง Gracz ในการแช่แข็งและส่งออกไปทั่วโลก

ลูกค้าในวันนี้คาดหวังให้นวัตกรรมแพ็กเกจจิงเป็นมากกว่าหีบห่อ แต่ยังป้องกันเชื้อราความชื้น คงคุณภาพดั้งเดิมไปจนถึงมือผู้บริโภคได้ 

เมื่อถามถึงเคล็ดลับในการคิดค้นนวัตกรรมออกมาได้อย่างไม่สิ้นสุด หมอใหญ่ก็ยังให้คำตอบเดิมเหมือนวันแรกที่คุยกัน“พอเราคิดทุกอย่างแบบธรรมชาติ ธรรมชาติจะสอนให้เราพัฒนาต่อไปได้เรื่อย ๆ”