สุโขทัยเป็นจังหวัดที่ต้องไปหลายรอบ ราชธานีเก่าอายุกว่า 700 กว่าปี แห่งนี้มีเรื่องราวสั่งสมทับซ้อนให้สัมผัสมากมาย ครั้งแรกที่เราไปสุโขทัย คือไปเยี่ยมชมอุทยานประวัติศาสตร์ วัดวาอาราม ที่กระจายตัวอยู่ทั่วเมืองเก่าสุโขทัยและเมืองศรีสัชนาลัย แถมยังได้ไปค้างแรมในที่พักน่ารักกลางนาแถบสวรรคโลก ซึ่งบรรยากาศเหมือนไปพักบ้านเพื่อน และที่สำคัญ อาหารเช้าที่นี่ดีมาก

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

สำหรับสุโขทัยเที่ยวล่าสุด เราลงพื้นที่กับทีม อพท. (องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน) ในฐานะผู้ทรงคุณวุฒิด้านการออกแบบงานศิลป์ในทีม CT Brain Bank ทำให้มีโอกาสได้พบช่างหัตถศิลป์สุโขทัยหนุ่มสาวรุ่นใหม่หลายแขนง ผู้ที่ทำงานสร้างสรรค์ใหม่ไปพร้อมกับอนุรักษ์ภูมิปัญญาเดิมให้วิวัฒน์อยู่ภายในห้องทำงานบรรยากาศสวยศิลป์แบบเดียวกับ Artist Studio หรือ Craftman Atelier

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

ในโลกที่มีบรรยากาศอบอุ่น แต่กรุ่นกลิ่นวัตถุชิ้นงานทำมือที่อุดมไปด้วยความเป็นมา และความงามแบบซื่อตรงตามอารมณ์หัตถกรรมนี้ หลายแห่งเปิดให้ผู้สนใจเข้าเยี่ยมชมได้ เช่น บ้านของพรานกบที่อยากพาทุกคนไปพบและทำความรู้จัก

สำหรับเรา การเที่ยวเยี่ยมชมวัด อุทยานประวัติศาสตร์ต่างๆ ทำให้ได้มองเห็นผังเมือง ชุมชนในภาพรวมใหญ่ ซึ่งการเยี่ยมชมนั้นจะทำให้สังเกตเห็นรายละเอียดเล็กๆ หลายหลาก ไม่ว่าจะเป็นชิ้นส่วนประกอบทางสถาปัตยกรรม เครื่องใช้ไม้สอยต่างๆ ที่แสดงให้เห็นถึงความสัมพันธ์ระหว่างวิถีชีวิต สังคม ความเชื่อ และรูปแบบศิลปะ ที่สั่งสมมาตั้งแต่เมื่อ 700 กว่าปีก่อน

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์ เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

เป็นที่น่ายินดีที่รายละเอียดเหล่านี้มีผู้สืบทอดทักษะองค์ความรู้ และถูกส่งผ่านสู่วัตถุชิ้นงานฝีมือ โดยชาวสุโขทัยวัยปลาย 20 – 40 ปี เรียกได้ว่าเป็นคนรุ่นใหม่ที่ลงมือทำทั้งงานอนุรักษ์ของเดิมและสร้างสรรค์งานใหม่บนรากฐานความเก่าแก่ของประวัติศาสตร์ความเป็นมาของเมือง

หนึ่งในคนรุ่นใหม่ที่ลงมือทำงานดังกล่าวก็คือสุภาพบุรุษพราวเสน่ห์สำเนียงท้องถิ่นสุโขทัยที่ฟังเพลินเสนาะหู เราแอบเรียกเขาว่า ‘พรานกบ’ เห็นแวบแรกก็คิดในใจว่านี่นายพรานชัดๆ ส่วนคำว่า กบ เป็นชื่อเล่นของคุณณรงค์ชัย โตอินทร์

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พรานกบทำให้เรารู้สึกว่าคำว่า ‘ครบเครื่อง’ เป็นเช่นนี้นี่เอง

เขาเป็นนักเล่าเรื่องตัวฉกาจ ทั้งการเรียบเรียงเรื่องราวทางประวัติศาสตร์ที่ศึกษาค้นคว้ามาอย่างลึก ผนวกกับเรื่องเล่าที่ถูกส่งต่อกันมาจากสมาชิกในครอบครัว ผู้ใหญ่ในชุมชน ตลอดจนความเป็นมาของสิ่งที่เขารักและสนใจ นั่นคือ การทำพระพิมพ์ดินเผาสุโขทัย อันที่จริง พรานกบสืบเชื้อสายตระกูลช่างแกะสลักไม้ทำพระพุทธรูป แต่เขามีความสนใจในเรื่องงานดินมากกว่า

หมู่เรือนสวยที่อุดมไปด้วยเรื่องราวของพรานกบมีพิกัดอยู่กลางพื้นที่สีเขียวสดชื่น ตั้งอยู่ในเขตบ้านเชตุพน ตำบลเมืองเก่า มีชื่ออย่างเพราะพริ้งว่า บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์ ประกอบด้วยเรือนบรรยากาศกระท่อมเปิดโปร่ง 3 ด้าน มีหลังคาคลุม ใช้เป็นพื้นที่สำหรับการให้ผู้สนใจเข้ามานั่งทำเวิร์กช็อป

โรงเรือนนี้เชื่อมกับลานเล็กๆ กลางแจ้งที่คั่นกลางระหว่างตัวกระท่อมกับตัวอาคารก่ออิฐถือปูน อันเป็นสถานที่ซึ่งพรานกบจัดแสดงพระพิมพ์จำลองและวัตถุโบราณ ซ้ำยังมีความเกี่ยวข้องกับวิถีชีวิตของผู้คนในชุมชนและเรื่องราวที่เขาสนใจค้นคว้า

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พอไปถึงเราก็ได้เข้าไปนั่งในโรงเรือนเวิร์กช็อปก่อน เพื่อฟังพรานหนุ่มเล่าถึงที่มาของพระพิมพ์สุโขทัยรูปแบบต่างๆ ที่เขาเก็บรวบรวมไว้ไม่ต่ำกว่า 850 แบบ ทั้งที่ขุดพบจากเมืองเก่าสุโขทัยและศรีสัชนาลัย สิ่งนี้แสดงให้เห็นถึงความศรัทธาและความเชื่อทางพุทธศาสนาอย่างแรงกล้าของชาวเมืองในอาณาจักรสุโขทัยในอดีตกาล

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์ เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พรานกบเล่าเรื่องราวสนุกลื่นไหลให้ฟัง เพลินจนไม่รู้สึกว่าฟังเรื่องราวโบราณคดีอยู่แต่อย่างใด ที่เร้าใจกว่าคือ อุปกรณ์สำหรับกิจกรรมที่เราจะได้ลงมือลองทำพระพิมพ์ซึ่งอยู่บนโต๊ะเบื้องหน้างามสดชื่นด้วยดอกไม้สดที่คุณแก้ม-สุภาพสตรีคู่ใจพรานกบ จัดวางพันผูกผ้าเช็ดมือไว้ ดอกไม้ยังถูกจับเหน็บประดับกรวยใบตองของว่าง ขนมกล้วยโฮมเมด และประดับบนใบตองห่อดินเหนียวศรีสัชนาลัย ซึ่งมีคุณสมบัติพิเศษคือ ทนความร้อนดีเยี่ยมจึงไม่แตกง่าย เราจะใช้ดินนี้ทำพระพิมพ์กัน

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

 เที่ยวสุโขทัยให้สุโขใจกับเวิร์กช็อปพิมพ์พระดินเผาด้วยแม่พิมพ์โบราณ

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พรานกบสอนเทคนิคตั้งแต่การเตรียมดิน การนวดกดลงพิมพ์ และการนำออกจากพิมพ์แบบละมุนละไมโดยต้องนำดินเหนียวอีกก้อนมาวางลงบนดินที่เรากดอัดไว้ในพิมพ์ เนื้อดินเหนียวด้วยกันจะทำหน้าที่ดูดดึงออกมาอย่างง่ายดาย พระพิมพ์ดินเผาต่างๆ นี้สร้างขึ้นเป็นจำนวนมากสำหรับบรรจุไว้ในเจดีย์เพื่อสืบทอดอายุพระพุทธศาสนา

พรานกบเล่าว่า สมัยสุโขทัยชาวบ้านเป็นผู้ทำพระพิมพ์ขึ้นเองและนำไปถวายวัด (ต่างจากสมัยนี้ที่ทางวัดทำพระขึ้นมาและชาวบ้านไปรับมาบูชาสักการะ) ศิลปะพระในแบบสุโขทัยขึ้นชื่อเรื่องความงามอ่อนช้อย พระพุทธรูปมีความอิ่มเอิบสวยงามลงตัว ชมแล้วเกิดความสุโขใจ

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พรานกบตั้งใจรวบรวมชื่อกรุในวัดที่พบพระแต่ละแบบ พร้อมประวัติวัดและชื่อของพระพิมพ์ไว้ให้ถูกต้อง เรียกว่าเป็นแหล่งเรียนรู้ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่มีคอนเทนต์แน่นขั้นสุด เราทำพระพิมพ์ดินเผากันคนละหลายองค์เสร็จเรียบร้อย สลักชื่อผู้ทำไว้ด้านหลังองค์พระ พร้อมลำเลียงไปใส่เตาเผาซึ่งอยู่ในดงไผ่เขียวด้านหลัง แล้วค่อยย้ายไปที่ลานเล็กกลางแจ้ง เพื่อชมการสาธิตและได้ทดลองยิงธนูทำมือ พรานกบยังจุดไฟด้วยการใช้หินและนุ่นให้ดูด้วย

ปิดท้ายด้วยการเข้าไปชมวัตถุโบราณในตัวอาคารพิพิธภัณฑ์ อารมณ์ถ้ำมหาสมบัติของนายพราน นอกจากพระพิมพ์ดินเผาที่เขาหัดทำแม่พิมพ์โบราณเพื่อใช้สืบสานงานศิลป์นี้แล้ว พรานกบยังรวบรวมอาวุธทำมือที่ใช้ในป่า ลวดลายปูนปั้นทั้งรูปสัตว์ ดอกไม้ ต้นไม้ รูปเคารพต่างๆ ไว้อีกร้อยกว่ารูปแบบ

ก่อนออกจากห้องในพิพิธภัณฑ์เราสะดุดตากับภาพเขียนโทนสีแดงสวยงามจนต้องถามว่าผลงานใครเนี่ย พรานกบยิ้มหวานแล้วบอกว่าผมวาดเองครับ ทำให้เราอดทึ่งไม่ได้ว่าพี่พรานคนนี้แกมีรายละเอียดและทักษะเชิงศิลป์ครบมาก

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์ เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

ความสามารถรอบด้านของพรานกบยังครอบคลุมไปถึงเรื่องเล่าที่ได้รับการร้อยเรียงมาเป็นอย่างดี

เขาผ่านการอบรมมัคคุเทศก์ท้องถิ่นในโครงการที่ อพท. ร่วมมือกับยูเนสโกมาแล้ว พรานกบให้สัมภาษณ์กับทีม อพท. ว่าตอนเด็กๆ ลุงสอนตีกลองรำมะนา ทำให้เด็กชายกบได้ไปตีกลองในช่วงฤดูเหล้าที่มีผู้ใหญ่นั่งล้อมวงเล่าเกร็ดประวัติศาสตร์พลางกรึ๊บเครื่องดื่ม

เขารู้สึกสนุกกับเรื่องเล่าเหล่านี้มาก จำตรึงใจ และอยากถ่ายทอดเกร็ดแบบเจาะลึกจากชาวท้องถิ่นรุ่นก่อนเก๋าให้เหล่านักท่องเที่ยวได้ฟังเป็นการเติมสีสัน สร้างความสนุกในการเรียนรู้ประวัติศาสตร์ควบคู่กับการสืบสานงานพิมพ์พระ ที่พรานกบพยายามอนุรักษ์ให้เหมือนแบบพิมพ์ดั้งเดิมต้นฉบับ ไม่ปรับเพิ่มลดสัดส่วนให้ผิดเพี้ยนไป

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์ เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

พรานหนุ่มผู้นี้จึงสนุกกับทั้งการทำงานพระพิมพ์ในถ้ำนายพราน ไปพร้อมๆ กับการรับหน้าที่มัคคุเทศก์ผู้เชี่ยวชาญมรดกโลก และแน่นอนว่าเขารู้จักแหล่งสร้างสรรค์พื้นที่ผลิตงานของช่างฝีมือภูมิปัญญาท้องถิ่นหลายแห่ง และสามารถพาแขกไปรู้จักได้อย่างออกรสและถึงรสแท้

เราชอบคติที่พรานกบยึดมั่นเอามากๆ เขามีโลโก้อยู่บนโต๊ะที่เราทำเวิร์กช็อป พร้อมคำอธิบายเขียนไว้ว่า ‘ศิลปะโบราณ รากฐานแห่งชนชาติ’ ซึ่งเราว่าใช่มากๆ การท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนสำหรับเราคือการที่เจ้าของพื้นที่เข้าใจถึงราก แก่นที่มา และนำเสนอเนื้อแท้นั้นตามจริงโดยไม่ต้องประดิดประดอยอะไรมากมายเพื่อจะให้ดูเก๋ ดูสร้างสรรค์

กลุ่มคำเหล่านี้เราว่าไม่มีความหมาย ถ้าความแรงในแก่นของเนื้อหาที่แท้ไม่สามารถพุ่งออกมาให้คนสัมผัสได้ ความหนาของแก่นเกิดจากความเข้าใจอย่างชัดเจนของเจ้าบ้าน อย่างพรานกบที่มองชุมชนอย่างรักและภูมิใจ อีกทั้งยังมีการศึกษาค้นคว้าเพิ่มเติมในการคิดต่อยอด และสามารถใช้ฝีมือต่อยอดจนสำเร็จผลเป็นรูปธรรม พร้อมมีทักษะเป็นเลิศในการเรียบเรียงเรื่องราว ส่งต่อออกมาให้แขกเหรื่อที่ไปเยือนสัมผัสถึงความพิเศษเฉพาะนั้นได้

เที่ยวสุโขทัย, พิมพ์พระดินเผา, ประวัติศาสตร์, บ้านพระพิมพ์ลักษมณศิลป์

ตอนหน้าเราจะพาไปลุยต่อกับสังคโลกโดยช่างหัตถศิลป์คู่รักนักปั้น แวะชมงานผ้าและเรียนเทคนิคการจกผ้าที่น่าตื่นตา รวมถึงความอร่อยแบบเมืองเก่ารสชาติน่าประทับใจปิดท้าย Sukhothai Craft Vacay อย่างสุโขใจ

บ้านพระพิมพ์ ลักษณมณศิลป์ โดยณรงค์ชัย (กบ) และ ญาณภัทร์ (แก้ม) โตอินทร์ 51/7 หมู่ 8 บ้านพระเชตุพน ตำบลเมืองเก่า อำเภอเมืองฯ จังหวัดสุโขทัย โทร 098 643 6219, 081 197 0535 อพท. องค์การบริหารการพัฒนาพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืน www.dasta.or.th อพท. เป็นองค์กรที่สนับสนุนการท่องเที่ยวที่สร้างสมดุลระหว่างชุมชนและการท่องเที่ยว สร้างมูลค่าด้านการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนบนพื้นฐานของวิถีชีวิตชุมชน ภูมิปัญญาท้องถิ่น ศิลปวัฒนธรรมและประวัติศาสตร์ ลองเข้าไปดูพื้นที่พิเศษเพื่อการท่องเที่ยวอย่างยั่งยืนของ อพท. ว่ามีจุดหมายปลายทางใดบ้างได้ในเว็บไซต์ Maison de Sukhothai www.maisondesukhothai.com โทร 085 117 9506 ที่พักที่เราชอบสุดในสุโขทัย บรรยายกาศเรือนริมน้ำ อยู่กลางนาในอำเภอสวรรคโลก ที่นี่มี Vibe เหมาะแก่การเขียนอ่านที่สุด และเจ้าของสาวมาดเท่ทำอาหารอร่อยมาก ยามเช้ามีโฮมเมดบาแก็ตต์และขนมถ้วยแสนอร่อย

Writer & Photographer

Avatar

พลอย จริยะเวช

เจ้าแม่ไลฟ์สไตล์และ Concept Designer มากความสามารถชื่อดัง ซึ่งเป็นทั้งนักเขียน Artist Writer นักแปล คอลัมนิสต์ และนักวาดมืออาชีพ ผู้มีผลงานออกแบบวางจำหน่ายในงานแฟร์ของตกแต่งที่ดีที่สุดในโลก