ในกระบวนห้องต่างๆ ในบ้าน ถ้ามีคำถามว่าห้องนอนกับครัวอันไหนสำคัญกว่ากัน ก็ต้องครัวแน่ๆ เพราะต้องกินให้อิ่มก่อน ถึงจะนอนหลับได้ ไม่อย่างนั้นคงไม่มีคำว่า “กินอิ่ม นอนหลับ”

แต่ครัวไม่ใช่แค่ที่ทำกินและที่นั่งกินเท่านั้น ครัวมีวิถีปฏิบัติเยอะแยะ เป็นที่ที่ทั้งครอบครัวมาอยู่รวมกันมากที่สุด ใครมีหน้าที่อะไรก็ทำไป เป็นที่เกิดของกินอร่อยสูตรประจำบ้านก็ในนั้น ทำแล้วไม่ได้เรื่องไม่อยากทำอีกก็มี ใช้แทนเป็นห้องรับแขกก็ได้ ญาติผู้ใหญ่ เพื่อนฝูงมาเยี่ยมมักจะชอบนั่งที่โต๊ะกินข้าว ครัวเป็นที่บอกถึงพฤติกรรมนิสัย เป็นคนเจ้าระเบียบ สะอาด หรือขี้เกียจ สกปรก ของใช้วางไม่เป็นที่เป็นทาง ครัวบอกได้ดีกว่าคำพูด

​ครัวมีเรื่องราวอีกเยอะแยะ แล้วไม่ใช่ที่เห็นๆ กันอยู่ในปัจจุบัน ครัวในอดีตของแต่ละสังคม แต่ละยุคสมัย ก็บอกเรื่องราวของสังคมและเหตุผลในการใช้ต่างๆ

​จะย้อนกลับไปไกลหน่อย เอาตั้งแต่คนไทยภาคกลางยังทำนาเป็นหลัก อยู่เรือนไทยใต้ถุนสูง เรื่องเรือนไทยนั้นถ้าพูดแบบสมัยใหม่ ต้องเรียกว่า Smart House มีเอกลักษณ์ อยู่สบาย ใช้สอยสะดวก เรือนไทยมีรายละเอียดอีกมากมาย แต่คงต้องพูดทีหลัง เพราะเรื่องมันยาว

'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง

​เรือนไทยมีเรือนโถงใช้นอน มีระเบียงเป็นพื้นที่อเนกประสงค์ มีนอกชานไว้ทำงานสารพัด มีเรือนครัว ซึ่งต้องเป็นฝาสำรวจอย่างดียว ฝาสำรวจเป็นซีกไม้ไผ่เหลาเป็นเส้นเล็กๆ ขนาดพอดี ขัดแตะกับไม้คร่าวขึ้นโครงเป็นฝา ฝาสำรวจมีประโยชน์ระบายควัน กลิ่น ลมถ่ายเทได้ดี นั่งทำงานไม่ร้อน ใครไป ใครมา มองลอดทางซี่ไม้ไผ่ได้สบาย

​ในครัวมีแม่เตาไฟ เป็นกรอบไม้สี่เหลี่ยมอัดด้วยดินเหนียว ตั้งชิดกับริมฝา ที่วางเตาจะใช้อิฐหรือหินวางสามเส้าหรือใช้เครื่องปั้นดินเผาที่เรียกว่า เตาวง แม่เตาไฟใช้นานๆ ขี้เถ้าจากฟืนจากถ่านจะหนาเตอะ นี่สุดยอด Local Technology จะหรี่ไฟในเตาก็ใช้ขี้เถ้าโรย เพิ่มไฟให้แรงขึ้นก็เกลี่ยขี้เถ้าออก ตั้งหม้อข้าวหม้อแกงไว้นานหน่อยมดก็ไม่ขึ้น มีตู้กับข้าว ขาตู้หล่อด้วยขี้เถ้าหรือน้ำกันแมลง กันมด ในตู้กับข้าวชั้นล่างวางถ้วยชาม ฝาผนังครัวมีชั้นวางหม้อ วางเขียง ส่วนมีดเหน็บกับแผ่นไม้ที่ยึดกับฝาผนัง ต้องมีโอ่งน้ำขนาดย่อมๆ ที่สำคัญที่สุดต้องมีร่องทิ้งน้ำ ไว้ทิ้งน้ำล้างหม้อข้าว หม้อแกง ไก่ที่เลี้ยงปล่อยชอบมาคุ้ยเขี่ยหาอะไรกิน มีขาตั้งสำหรับรินน้ำข้าว มีอ่างเก็บน้ำข้าวไว้เลี้ยงหมา

'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง
'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง

​ย่ายายที่เป็นแม่บ้านใช้ครัวตั้งแต่ตี 5 หุงข้าว เตรียมข้าวปลาอาหารไว้ใส่บาตร แล้วเป็นเสบียงให้คนไปทำนา ส่วนมื้อเย็นเริ่มทำตอนบ่ายแก่ๆ คนในบ้านกลับมาจากทำงานก็อาบน้ำริมท่าน้ำหรือโอ่งที่นอกชาน สักพักก็เตรียมตัวกินข้าวที่เกือบค่ำแล้ว สำรับข้าวปลาอาหารถูกยกออกมาจากครัว วางที่ระเบียงแล้วนั่งล้อมวงกินกัน สมัยก่อนถูกบังคับให้กินข้าวใต้แสงตะเกียง เมื่อกินเสร็จเก็บสำรับ ล้างจานชามเรียบร้อย มานั่งพักผ่อนตรงระเบียงที่เดิม นั่งคุยกันใต้แสงตะเกียงอีก พอสมควรก็ย้ายเข้าในในเรือนนอนเป็นอันจบ นั่นเป็นวิถีของคนภาคกลางสมัยก่อน

​ถ้าเอาบ้านเรือนยกใต้ถุนสูงเหมือนเรือนภาคกลางเป็นตัวตั้ง ที่บ้านนอกไกลๆ ก็มีเยอะส่วนใหญ่เป็นบ้านของชนกลุ่มน้อย อย่างชาวไทลื้อ ชาวลัวะ ชาวกะเหรี่ยง จะเอาครัวของชาวกะเหรี่ยงมาให้เห็นภาพ ครัวเขาจะตั้งแม่เตาไฟกลางครัว เขาว่าสะดวกของเขา แล้วตรงเหนือแม่เตาไฟนั้นจะมีแผงไม้ไผ่จักสาน ห้อยลงมาจากหลังคา พอไม่ให้เกะกะหัว บนแผงวางหอม กระเทียม พริกแห้ง ปลาย่าง พืชสมุนไพรที่ใช้บ่อยๆ เขาฉลาดที่ทำอย่างนั้น เพราะควันไฟฟืนนั้นจะรมของบนแผงไม่ให้มีมอด มีแมลง หลายคนขูดเอาคราบเขม่าจากการทำอาหารที่ลอยเกาะแผงไม้ไผ่เอาไปผสมหรือบดรวมกับสมุนไพรอื่นๆ เพราะเขาเชื่อว่าอาหารที่เขาทำทุกวันนั้นเป็นพืชสมุนไพรในตัว นั่นเป็นยาด้วยเหมือนกัน เอาไปใช้เป็นรักษาอาการเจ็บป่วยได้

​ มาเป็นบ้านปลูกที่อยู่กับพื้นดินบ้าง ส่วนใหญ่เป็นชาวเขาบนยอดดอย มีทั้งแม้ว ลีซอ เย้า การที่ปลูกอยู่กับพื้นดินอย่างมิดชิดมีแค่ประตูนั้นเพื่อป้องกันความหนาว ถึงจะอยู่ยอดดอยใครว่าไม่มีน้ำใช้ ทำเลที่ตั้งของหมู่บ้านชาวเขาต้องอยู่ใกล้น้ำ จะเป็นลำธารน้ำไหลจากน้ำตกยอดดอย พวกเขาจะทำท่อส่งน้ำด้วยไม้ไผ่ผ่าซีก ตั้งบนเสารูปตัว X ถึงจะลัดเลาะไกลหน่อย น้ำจะรั่วไหลทิ้งไปบ้างไม่เป็นไรเพราะน้ำมีมากมาย ท่อส่งน้ำจะมาอยู่ตรงลานกลางหมู่บ้าน ชาวบ้านก็ใส่ถังเอาไปใช้กระบวยหรือขันตักน้ำเป็นน้ำเต้าแก่ผ่าซีก

​พื้นที่ในบ้าน ที่นอนกั้นผนังแบบโล่งๆ น่าจะเรียกว่าฉากมากกว่า ข้างในตั้งแคร่นอน นอกนั้นโล่งหมด มีหลายบ้านโล่งทั้งบ้าน มีแคร่นอนกางมุ้งของใครของมัน มุ้งไม่เคยเก็บ กลิ่นควันไฟเกาะหึ่ง ครัวที่ทำหน้าที่เป็นทั้งฮีตเตอร์และที่ทำอาหารอยู่มุมหนึ่ง ใช้ฟืนเป็นหลัก เขม่าดำทั่วทั้งบ้าน ที่นั่งกินเป็นโตกหวาย การกินมีม้านั่ง ล้อมโตก อาหารชาวเขาหนักไปทางต้ม มีทอดบ้างโดยใช้น้ำมันหมู ก็หมูที่เขาเลี้ยงฆ่ากินเนื้อแล้วเอามันหมูมาเจียวเป็นน้ำมันหมู อาหารชาวเขาง่ายๆต้มผัก ใส่เกลือ ใส่พริกแห้ง ใส่น้ำมันหมูนิดหน่อย ต้มน้ำตลอดเวลาใช้ดื่มหรือชงชา

'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง
'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง

​บ้านเรือนทั้งหลายไม่ว่ายกบ้านสูงหรืออยู่กับพื้นดิน การทำงานในครัวจะนั่งทำทั้งสิ้น นั่งบนม้าเตี้ยๆ จะหมุนตัวทางซ้าย ทางขวา ก็สะดวก จะมีบ้างเป็นเรือนอีสาน ที่บ้านยกสูงเป็นส่วนใหญ่ แต่ครัวยังชอบที่อยู่กับพื้น ครัวอีสาน อาหารอีสานนั้นมีความง่ายๆ แต่มีเหตุผลที่สอดคล้องกันอย่างเหลือเชื่อ นั่นเป็นเรื่องยาวอีกเหมือนกัน คงต้องพูดทีหลัง

​ มาดูครัวสมัยใหม่ของยุคปัจจุบันบ้าง เป็นยุคที่ครัวไม่ได้ตามใจฉัน ยิ่งในกรุงเทพฯ เลิกพูดกันเลย ปกติครัวที่น่าจะเป็นนั้นต้องโล่งๆ หันครัวไปทางทิศตะวันตก เพราะรับแดดเต็มที่ พื้นครัว หม้อ กระทะ จาน ชาม เขียง แห้งเร็ว คนทำงานก็ไม่ร้อน เพราะมีลมทางทิศใต้มาตอนหน้าร้อน หน้าหนาวก็มีลมจากทิศเหนือ แล้วใครจะทำครัวตามแบบนี้ได้ ต้องสร้างบ้านเอง ในเนื้อที่กว้างๆ ในกรุงเทพฯ มีที่ที่ไหนเหลือแล้วต้องใช้เงินเท่าไหร่ นอกเสียว่าไปปลูกที่โพธิ์ประทับช้าง จังหวัดพิจิตร

​น่าเห็นใจคนอยู่กรุงเทพฯ ที่ต้องกล้ำกลืนทนอยู่ในห้องแคบๆ ในคอนโดฯ อย่างห้องนอนเดียว ที่คนทำขายออกแบบมา เปิดเข้าไปเจอเตียงนอน มีตู้แขวนให้หนึ่งตู้ มีซิงค์ 1 อ่าง พอมีที่ให้ตั้งตู้เย็น โต๊ะนั่งกินข้าวมีเก้าอี้ 2 ตัว หรือจะเป็นอย่าง 2 ห้องนอนก็เถอะ มีตู้แขวน ที่ตั้งตู้เย็น อ่าง ซิงค์ แปลกดีที่เป็นขนาด 2 ห้องนอน มีคนเพิ่มอยู่แล้ว แต่แบ่งเนื้อที่ที่ตั้งโต๊ะเก้าอี้ได้แค่ 2 ตัว คงจะให้เล่นเก้าอี้ดนตรี

ถ้าใครคิดจะทำเคาน์เตอร์ครัวก็ลำบาก คอนโดฯ เขาไม่อยากให้มีเตาเพราะกลัวไฟไหม้ จะแอบติดตั้งเตาไฟฟ้าฝังเคาน์เตอร์ ต้องเดินสายไฟใหม่ให้ใหญ่ ติดฮู้ดต้องเจาะฝ้า ควัน กลิ่น จากท่อระบายก็ไปหมุนวนเวียนอยู่บนฝ้า อันไหนไม่ร้ายเท่าคนออกแบบไม่เผื่อปลั๊กไฟไว้ มีแค่ 2 รูเสียบ ตู้เย็นเอาไปแล้ว 1 รู เหลืออีก 1 รู ไมโครเวฟ หม้อต้มกาแฟ หม้อหุงข้าว ต้องเปลี่ยนไปเปลี่ยนมาโกลาหล สรุปง่ายๆ คนออกแบบคอนโดฯ ต้องการให้คนอยู่ซื้อหรือสั่งกินอย่างเดียว ก็นั่นถึงเรียกว่าเป็นยุคของคนซื้อกินไม่ใช่ทำกิน

​ถึงจะเป็นทาวน์เฮาส์ ส่วนมากไม่ได้ออกแบบพื้นที่ครัวไว้เป็นเรื่องเป็นราว มีเคาน์เตอร์นิดหน่อย มีลานซักล้างข้างหลังบ้าน เจตนาให้ไปต่อเติมครัวเอาเอง

​ลองมาดูหมู่บ้าน บ้านเดี่ยวๆ แพงๆ 10 – 20 ล้านที่คนทำหมู่บ้านขาย จะให้หมู่บ้านดูน่าสนใจ ทันสมัย อลังการ จะเน้นที่ประตูทางเข้าหมู่บ้านเท่านั้น ออกแบบใช้สอยภายในบ้านโดยเฉพาะส่วนที่เป็นครัวนั้นเหมือนไม่ใด้ใส่ใจมากนัก แคบ ระบบใช้สอยดูขัดๆ บางทีไม่ได้แบ่งเนื้อที่ทำตู้เก็บของในครัว ซึ่งของใช้ในครัวนั้นมีมากที่สุด บ้านตัวอย่างของสำนักงานขายหมู่บ้านจะทำง่ายๆ ในครัวก็ยกของ IKEA มาใส่หน้าตาเฉย แม้กระทั่งพื้นที่ซักผ้า อบผ้า ที่ควรอยู่ในส่วนเดียวกับครัว ก็เอาเครื่องซักผ้ามาตั้งลอยซะอย่างงั้น ข้างหลังเครื่องไม่มีหรอก ปลั๊กไฟ ท่อน้ำดีเข้า ท่อน้ำทิ้งออก ลูกค้าดูบ้านตัวอย่างก็ดูสวย เอาอย่างนั้นจริงๆ ต้องทุบฝาเดินท่อ เดินไฟใหม่ เจาะผนังฝังท่อดูดควันจากฮู้ด ควัน กลิ่น จะหันไปทางเพื่อนบ้านไหมก็ต้องคิดกันพัลวัน

'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง
'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง
'ห้องครัว' ศูนย์รวม Local Technology ของบ้านที่บอกได้ว่าคนในบ้านนิสัยเป็นยังไง

​ทั้งทาวน์เฮาส์และบ้านเดี่ยว ใช่ว่าจะไม่ได้ครัวตามใจต้องการ ต้องต่อเติมใหม่ คนซื้อบ้านใหม่ยังไงๆ ก็ชอบต่อเติมอยู่แล้ว ไม่ทำจะหงุดหงิด ทำกันสาดโรงรถบ้าง เปลี่ยนประตูรั้วทางเข้าบ้านบ้าง ทำหลังคาคลุมแทงค์น้ำ ปั๊มน้ำบ้าง ไหนๆ ชอบต่อเติมอยู่แล้ว ก็ทำครัวใหม่เสียเลย เดี๋ยวนี้ง่ายมาก แบบแปลนในอินเทอร์เน็ตมีเยอะแยะ สวยๆ ทั้งนั้น เลือกเอาตามแบบที่ชอบและคิดว่าสะดวกกับตัวเอง แต่หลักๆ คือโล่ง แล้วเป็นครัวปูน เคาน์เตอร์ปูนยาวๆ นั่นมีประโยชน์ที่ล้างทำความสะอาดง่าย เผื่อแรงกระแทกตอนใช้ครกตำ ใช้เขียงตอนสับ ตู้เก็บของสำคัญที่สุด เก็บถังข้าวสาร ครก หม้อนึ่ง มีชั้นวางเครื่องปรุง เครื่องกระป๋องที่สำรองไว้ใช้ อย่างน้ำปลา ซีอิ๊ว น้ำมันหอย เต้าเจี้ยว น้ำส้มสายชู เก็บผ้ากันเปื้อน ผ้าเช็ดมือ ที่สำคัญอีกอย่างเป็นชั้นวางของ หลายชั้นยิ่งดี ไว้ใช้วางของที่ใช้ประจำ พวกเครื่องปรุงโถใส่ตะหลิว กระบวย กระทะ หม้อ เขียง และถาดวางจานชาม ช้อนส้อมที่ล้างแล้ว อีกอย่างถ้ามีโต๊ะทำงานครัวที่เรียกว่า Kitchen Island จะยิ่งวิเศษ การสร้างครัวใหม่ตามใจฉัน ถือว่าได้สร้างโลกของการกิน การอยู่ตามที่ต้องการ ทั้งหมดนี้คือครัว ตั้งแต่ยุคก่อนมาถึงปัจจุบัน

​ก็ตอนต้นว่า ห้องต่างๆ อะไรสำคัญกว่ากัน สมมติห้องทั้งหลายในบ้านพูดได้ คงทะเลาะกันว่าห้องตัวเองดีกว่า จำเป็นที่สุด ห้องนอนก็บอกว่า คนนอนนั้นมีความสุข พักผ่อนได้นานที่สุด ห้องครัวก็ว่าห้องตัวเองดีที่สุด ดีกว่าห้อนนอน เพราะใครๆ ก็ต้องกิน ไม่กินแล้วจะนอนอย่างมีความสุขได้อย่างไร เถียงกันไม่แพ้ชนะ

มีห้องหนึ่งทนไม่ได้ ขอพูดบ้างว่าห้องตัวเองสำคัญที่สุด ดีกว่าห้องนอนและครัวหลายเท่า ใครๆ ก็อยากเข้ามา แล้วออกไปอย่างมีความสุข เขาเป็นห้องส้วมครับ  

Writer & Photographer

Avatar

สุธน สุขพิศิษฐ์

ศิลปะ-ดนตรี-อาหาร ที่มีอยู่ในโลกนี้ ไม่มีพรมแดน ไม่มีภาษา ไม่มีการเมือง ไม่มีการกีดกัน ไม่มีรวยหรือจน เข้าถึงง่าย มีความสุขเท่าเทียมกัน เอาสามอย่างเท่านี้ก็พอ