ณ ขณะที่เขียนบทความนี้เราอยู่ที่เมืองบาร์เซโลนา ประเทศสเปนมีผู้ติดเชื้อ COVID-19 กว่า 50,000 คน รั้งอันดับ 4 ของโลก และมีผู้เสียชีวิตจากโรคนี้แล้วกว่า 4,000 คน แซงหน้าตัวเลขผู้เสียชีวิตในจีนไปเรียบร้อย
จากประสบการณ์ในฐานะนักศึกษาไทยที่ใช้ชีวิตอยู่ในบาร์เซโลนามาเกือบ 5 ปี ตัวเลขนี้ไม่ได้เหนือความคาดหมายเท่าไรนัก เมื่อดูจากพฤติกรรมของคนสเปนที่เห็นมาในชีวิตประจำวัน ไม่ว่าจะเป็นการทักทายกันด้วยการหอมแก้มสองข้าง ไอจามไม่ปิดปาก หรือบางคนเดินๆ อยู่ก็ถุยน้ำลายลงบนทางเท้า และแน่นอนว่าช่วงที่ไวรัสเริ่มระบาด ไม่มีใครใส่หน้ากากอนามัย เมื่อบวกกับมาตรการของรัฐบาลที่ขยับตัวช้าเกินไป ผลก็ออกมาอย่างที่เห็น
ช่วงปลายเดือนกุมภาพันธ์ที่เริ่มมีข่าวไวรัสแพร่กระจายไปยังประเทศอื่นๆ คนสเปนยังมองเป็นเรื่องไกลตัว เมื่อมีผู้เสียชีวิตเคสแรกๆ ในสเปน สื่อมักนำเสนอข่าวพร้อมเน้นย้ำว่า ผู้เสียชีวิตเป็นผู้สูงอายุหรือไม่ก็มีโรคประจำตัวอยู่ก่อน ในเพจของหนังสือพิมพ์แต่ละเจ้า คอมเมนต์ใต้ข่าวที่เห็นประจำคือ “ไข้หวัดใหญ่รุนแรงกว่าอีก” หรือ “เด็กอดตายวันละเป็นหมื่นคน ช่วยเสนอข่าวอื่นบ้างได้ไหม”
แต่ในขณะเดียวกันก็คงมีคนจำนวนไม่น้อยที่วิตกกังวล เพราะตั้งแต่ช่วงเดือนกุมภาพันธ์ผลิตภัณฑ์อย่างเจลล้างมือและแอลกอฮอล์เริ่มหาซื้อยาก ช่วงนั้นแอบได้ยินแคชเชียร์ที่ซูเปอร์มาร์เก็ตบ่นกับลูกค้าอีกคนว่า “ไม่มีแล้วนะแอลกอฮอล์ ก็มีข่าวเรื่องไวรัสไร้สาระนี่ ของเลยหมดเกลี้ยง”
ที่น่าตกใจคือ ณ วันที่ 8 มีนาคม ขณะที่อิตาลีสถานการณ์ทรุดหนัก และในสเปนเองมีผู้ติดเชื้อเกือบ 500 รายทั่วประเทศ รัฐบาลสเปนยังสนับสนุนให้จัดการชุมนุมเนื่องในวันสตรีสากลทั่วประเทศ โดยมีบุคคลสำคัญทางการเมืองหลายคนเข้าร่วมด้วย
จากนั้นเหมือนเพิ่งนึกได้ วันต่อมาก็มีคำสั่งปิดโรงเรียนและมหาวิทยาลัยทั่วมาดริดทันที ไม่กี่วันให้หลัง ข่าวก็ออกว่านักการเมืองและคนใกล้ชิดติด COVID-19 กันเป็นแถว ตั้งแต่ระดับรัฐมนตรี สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรหลายคน รวมถึงภริยานายกรัฐมนตรี
ในที่สุด รัฐบาลสเปนก็ประกาศ State of Alarm มีผลบังคับใช้ตั้งแต่วันที่ 15 มีนาคม และทยอยออกมาตรการต่างๆ เพื่อควบคุมการระบาด ไม่ว่าจะเป็นการสั่งปิดโรงเรียนและมหาวิทยาลัย ปิดพรมแดนทางบก ปิดโรงแรมทั่วประเทศ ห้ามประชาชนออกจากที่พักอาศัยนอกจากมีเหตุจำเป็น ซึ่งก็ออกจากบ้านได้ทีละคนเท่านั้น เช่น ออกไปซื้ออาหาร ซื้อยา ออกไปหาหมอ ไปธนาคาร ไปทำงาน หรือช่วยเหลือผู้พิการหรือผู้สูงอายุ
บางคนที่ดื้อ ฝ่าฝืน ออกมาเดินเที่ยวเล่นหรือรวมกลุ่มกัน ตำรวจก็จับจริง ปรับจริง เวลาไปซูเปอร์มาร์เก็ต ร้านขนมปัง หรือร้านผักผลไม้ ก็มีมาตรการให้รักษาระยะห่าง 1 – 2 เมตรระหว่างรอคิว บางแห่งจำกัดจำนวนคนที่เข้าไปซื้อของ ร้านยาใกล้บ้านถึงกับเอาป้ายมาตั้งหน้าร้าน แล้วเภสัชกรออกมาคุยด้วยตรงนั้นเลยว่าต้องการจะซื้ออะไร ลูกค้าไม่ต้องเข้าไปในร้าน อีกร้านห่างออกไปอีกนิด นอกจากแนะนำให้รักษาระยะห่างและจ่ายด้วยบัตรเครดิตแล้ว ยังแปะป้ายไว้เลยว่าไม่มีหน้ากากอนามัย เจลล้างมือ แอลกอฮอล์ และถุงมือยาง ลูกค้าไม่ต้องเสียเวลาเข้าไปถามหา
ในสถานการณ์ปกติ สเปนเป็นประเทศแห่งความสนุกสนานรื่นเริงและบันเทิงไปด้วยกันเป็นหมู่คณะ ไลฟ์สไตล์วันหยุดสุดสัปดาห์คือออกไปหาอะไรดื่มกันสักห้าทุ่มเที่ยงคืน จากนั้นอาจจะไปต่อที่ผับบาร์ ปาร์ตี้กันจนถึง 7 โมงเช้า เทศกาลคริสต์มาสคือการที่ญาติพี่น้องมารวมตัวกันกินดื่มข้ามวันข้ามคืน
แต่ละหมู่บ้าน แต่ละเมือง ก็มีงานเฉลิมฉลองประจำปี อย่างเช่นบาร์เซโลนา แต่ละย่านจะมีงาน Festa Major ของตัวเอง ในชุมชนช่วยกันตกแต่งถนนตามธีมต่างๆ มีคอนเสิร์ตเล็กๆ บนถนน ออกมาเต้นรำด้วยกัน ส่วนเทศกาลสำคัญที่สุดของบาร์เซโลนาคือ ลา เมอร์เซ่ (La Mercè) ในเดือนกันยายน ประกอบไปด้วยขบวนแห่หุ่นยักษ์ ขบวนแห่ปีศาจพ่นไฟ และการจัดแสดงดอกไม้ไฟพร้อมแสงสีเสียงอย่างยิ่งใหญ่เป็นการปิดงาน ทุกกิจกรรมล้วนจัดกลางแจ้ง ความสนุกอยู่ที่การออกมาแออัดกันตามถนนหนทางและจัตุรัสต่างๆ
เท่าที่เคยสัมผัสมา คนสเปนเข้าสังคมเก่ง ชวนคุยเก่ง ชำนาญการสนทนากับคนไม่รู้จัก ระหว่างรอคิวที่ธนาคาร เราอาจได้ฟังดราม่าชีวิตของคุณป้าคิวก่อนหน้า ตั้งแต่แต่งงานครั้งแรกจนหย่าครั้งที่สาม คุณลุงที่ป้ายรถเมล์อาจจะหันมาบอกว่าช่วงนี้อากาศหนาวแปลกๆ เนอะ หรือพ่อค้าผลไม้ข้างบ้านอาจจะอยู่ๆ ถามขึ้นมาก็ได้ว่า อ้าว…แฟนไปไหนแล้ว ทั้งๆ ที่คุณไม่เคยบอกเขาว่ามีแฟน
ดังนั้น การที่อยู่ๆ คนสเปนจะต้องถูกจำกัดให้อยู่แต่ในบ้าน อดสังสรรค์กับใครๆ ก็ไม่แปลกที่จะอึดอัดคับข้องใจกันหมด ยิ่งในเมืองใหญ่ๆ คนส่วนใหญ่อาศัยอยู่ในอพาร์ตเมนต์ และหลายแห่งเป็นการแบ่งห้องให้เช่า มีแค่ห้องนอนเป็นพื้นที่ส่วนตัว และใช้ห้องน้ำ ห้องครัว ห้องนั่งเล่น กับเพื่อนร่วมบ้าน
แต่เรื่องความบันเทิงประเทศนี้ไม่เคยทำให้ผิดหวัง แค่วันแรกที่เริ่มบังคับใช้มาตรการกักตัว ถนนหนทางอาจร้าง แต่ประชาชนก็สรรหาความรื่นเริงร่วมกันขึ้นมาจนได้
เริ่มจากการจัดคอนเสิร์ตบนระเบียง ในบาร์เซโลนามีคลิปที่แชร์กันไปมากคือคลิปจากย่านใกล้ๆ โบสถ์ซากราดาฟามิเลีย (Sagrada Família) มีผู้ชายคนหนึ่งเอาเปียโนไฟฟ้าออกมาตั้งเล่นที่ระเบียง หลังจากนั้นอีกคนก็ถือแซกโซโฟนโผล่ออกจากระเบียงตึกข้างๆ มาขอเล่นด้วย อีกย่านหนึ่งก็เล่นเปิดผับพร้อมกันทั้งตึก คือเปิดเพลงชวนแดนซ์พร้อมไฟหลากสี แล้วต่างคนต่างก็เต้นกันอยู่บนระเบียง แถมแต่ละห้องยังเปิดปิดไฟให้กะพริบเป็นจังหวะ
กิจกรรมอื่นๆ มีเล่นบิงโกกันจากระเบียง โผล่หน้าต่างออกมาเดาะลูกปาเดล (กีฬาคล้ายๆ เทนนิส) กับเพื่อนบ้าน และที่แชร์กันไปมากมายน่าจะเป็นเหตุการณ์ที่เซบีญ่า มีฟิตเนสเทรนเนอร์ขึ้นไปนำคลาสออกกำลังกายบนดาดฟ้า ให้คนบนตึกรอบๆ เต้นตามจากระเบียงหรือหน้าต่างห้องตัวเอง
ทางฝั่งเจ้าหน้าที่ก็ไม่ยอมน้อยหน้า ที่เกาะมายอร์กา ตำรวจเปิดไซเรนมาอย่างขึงขัง พอผู้คนโผล่หน้าต่างออกมา ทีมสายตรวจก็คว้ากีตาร์โดดลงจากรถ มาร้องเพลงและเต้นกันบนถนน สร้างรอยยิ้มให้ประชาชน ที่อัสตูเรียส ตำรวจอ่านจดหมายจากปิกาจูออกลำโพงให้กำลังใจเด็กๆ ใจความสำคัญว่า “ปิก้าปิปิก้า ปิก้าปิก้าปิ ปิก้า…” เสร็จแล้วตำรวจก็แปลให้ด้วยว่า ปิกาจูบอกว่า เด็กๆ ทำได้ดีมากๆ แล้ว ไม่ต้องกังวลนะ เดี๋ยวอีกไม่นานทุกอย่างก็จะผ่านพ้นไป
ส่วนที่มูร์เซีย ทวิตเตอร์ของสถานีตำรวจท้องถิ่นแชร์วิดีโอซึ่งให้เห็นรถสายตรวจที่เลี้ยวเข้ามาอย่างสง่า ตำรวจหนุ่มก้าวลงมาเผชิญหน้ากับไดโนเสาร์ทีเร็กซ์ที่ยืนจังก้าอยู่กลางถนน พร้อมเพลงประกอบอลังการจาก จูราสสิก พาร์ค มีแคปชั่นย้ำเตือนประชาชนว่า ในสถานการณ์ตอนนี้ อนุญาตให้พาสัตว์เลี้ยงออกมาข้างนอกได้ตามความจำเป็น ส่วนใครมีปมอยากจะแต่งเป็นไทแรนโนซอรัสนี่ไม่เข้าเกณฑ์ เข้าบ้านไป
แต่ระเบียงไม่ได้มีไว้แค่จัดคอนเสิร์ตเผื่อเพื่อนบ้าน และความร่วมมือร่วมใจของคนที่นี่ไม่ได้มีแค่ในเรื่องความบันเทิงเท่านั้น ตั้งแต่คืนแรกของการปิดเมือง ประชาชนทั่วสเปนนัดกันออกมาที่ระเบียงหรือหน้าต่างทุกคืน เพื่อปรบมือแทนคำขอบคุณและเป็นกำลังใจให้บุคลากรสาธารณสุข ในวันแรกนัดกันตอน 4 ทุ่ม แต่วันต่อๆ มาเลื่อนให้เร็วขึ้นเป็น 2 ทุ่มตรง เพื่อที่ว่าเด็กๆ จะได้ร่วมกิจกรรมด้วย
ในมาดริดมีการริเริ่มโครงการ Food4Heroes คือเครือร้านอาหารหลายแห่งประสานงานกันเพื่อนำอาหารไปแจกจ่ายให้บุคลากรในโรงพยาบาล ซึ่งต่อมาก็ขยายออกไปยังเมืองอื่นๆ อย่างรวดเร็ว ในบาร์เซโลนามีกลุ่มคนขับแท็กซี่อาสารับส่งแพทย์และพยาบาลฟรี ในหลายเมือง ผู้ประกอบการชาวจีนนำหน้ากากอนามัยและเจลล้างมือมาบริจาคให้ตำรวจท้องถิ่น
ส่วนการดูแลกันในหมู่เพื่อนบ้านก็ขาดไม่ได้ ในตึกของผู้เขียนก็มีคนเขียนประกาศแปะไว้ในลิฟต์ว่า ถ้าใครต้องการความช่วยเหลือในการซื้อของจากซูเปอร์มาร์เก็ต ให้ติดต่อเธอได้
แต่ที่มาเหนือชั้น คือมีการทำแอปพลิเคชันชื่อว่า Frena La Curva หมายถึงการชะลอเส้นโค้งกราฟจำนวนผู้ติดเชื้อ เป็นแพลตฟอร์มให้ผู้ใช้งานปักหมุดลงไปได้ว่าตัวเองอยู่ตรงไหนบนแผนที่สเปน (ซึ่งซูมลงไปได้ละเอียดแทบทุกซอย) และลงประกาศว่าต้องการความช่วยเหลือ หรือต้องการเสนอตัวช่วยเหลือคนอื่นด้านไหนบ้าง ซึ่ง ณ ตอนนี้ประกาศของจิตอาสามีมากกว่าของคนที่ต้องการความช่วยเหลืออยู่หลายเท่า มีตั้งแต่คนที่เสนอช่วยเรื่องพื้นฐานอย่างซื้อของ เอาขยะลงไปทิ้ง พาสัตว์เลี้ยงออกไปขับถ่าย ไปจนถึงนักจิตวิทยาที่พร้อมจะให้คำปรึกษาฟรีผ่านสไกป์ และครูสอนพิเศษภาษาอังกฤษที่อาสาสอนการบ้านเด็ก
นอกจากนี้ ยังเป็นที่รวมโครงการน่าสนใจต่างๆ ที่เอื้อให้ประชาชนมีส่วนร่วม และจะช่วยให้ทุกภาคส่วนผ่านพ้นวิกฤตครั้งนี้ไปด้วยกัน เช่น โครงการในเมืองซาราโกซา ที่แจกรายละเอียดวิธีทำ Face Shield สำหรับแพทย์ เพื่อบริจาคให้โรงพยาบาล โดยบอกวิธีทำ วัสดุที่ใช้ และแจกแพตเทิร์น เพื่อให้ใครก็ตามที่มีเครื่องพิมพ์สามมิติร่วมกันผลิตหน้ากากไปบริจาคได้ โดยมีแบบฟอร์มออนไลน์พร้อมให้กรอกเพื่อแจ้งให้เจ้าหน้าที่มารับของ
ณ ขณะที่เขียนบทความนี้เสร็จ รัฐสภาสเปนเพิ่งอนุมัติให้ต่อเวลาการกักตัวไปจนถึงวันที่ 11 เมษายน การระบาดของไวรัสทำให้ต้องงดเทศกาลสำคัญๆ ไปหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นงานเผาหุ่น ลาส ฟายาส (Las Fallas) ที่เมืองบาเลนเซียในเดือนมีนาคม ขบวนแห่เทศกาลอีสเตอร์ในหลายเมืองทางภาคใต้ของสเปนในเดือนเมษายน และงาน Gay Pride ในมาดริดที่จะจัดในเดือนกรกฎาคม แต่เราเชื่อว่า อีกหลายอาทิตย์ที่จะต้องกักตัวกันต่อไปอีกนี้ ไม่ว่าสถานการณ์จะเป็นอย่างไร จะต้องมีปรากฏการณ์เรียกรอยยิ้มมาอีกเรื่อยๆ ทั่วสเปนแน่นอน
