31 กรกฎาคม 2018
10 K

ผมมีโอกาสได้ไปเบอร์ลินเมืองหลวงของเยอรมนีอยู่ครั้งหนึ่ง ก่อนจะไปก็แชทถามเพื่อนคนเยอรมันว่าควรไปเที่ยวสถานที่ไหนบ้างที่จะได้เห็นชีวิตและไลฟ์สไตล์ของคนเยอรมัน ปลายทางนิ่งคิดอยู่สักพักก่อนจะตอบว่า Tempelhof Field และยังไม่ลืมกำชับให้ไม่ลืมเช่าจักรยานไปด้วย

หลังจากได้ชื่อมาแล้วผมก็มานั่งหาข้อมูลดูว่า มันคือสถานที่แบบไหน พอได้เห็นรูปว่ามันคือสวนสาธารณะที่เปลี่ยนเอาสนามบินเก่ามาทำ รอยยิ้มบนใบหน้าของผมก็โผล่ขึ้นมาทันที ก็ใครมันจะได้มีโอกาสไปวิ่งหรือขี่จักรยานในรันเวย์กันได้บ่อยๆ ล่ะคุณ ขึ้นชื่อว่าเป็นสนามบินก็ใหญ่อยู่แล้ว แต่นี่เป็นสนามบินที่เคยใหญ่เป็นอันดับต้นๆ ของยุโรปอีกด้วย ก็สมแล้วที่เพื่อนบอกให้เช่าจักรยานเพื่อปั่นเล่นในนั้น

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

สนามบินเทมเพลฮอฟนั้นเป็นสนามบินเก่าของเบอร์ลินมาตั้งแต่ช่วงปี 1920 สถานที่นี้แต่เดิมก่อนหน้าจะมาเป็นสนามบินก็เคยเป็นลานกว้างที่โดนนักวิทยาศาสตร์เอาไว้ทดลองการบินของเครื่องบินและบอลลูนมาก่อน จนในช่วงที่พรรคนาซีเรืองอำนาจในเยอรมนีและมีความคิดจะสร้างให้เบอร์ลินเป็นเมืองหลวงของโลกใบนี้ รวมถึงมองว่าด้วยพื้นที่ที่ใหญ่โตมหาศาลของสนามบินเทมเพลฮอฟนี่แหละที่จะช่วยให้การเดินทางมายังเมืองหลวงของโลกนี้ง่ายดายและสะดวกมากขึ้น

นำมาซึ่งการพัฒนาและปรับปรุงสนามบินแห่งนี้อย่างจริงจังในช่วงปี 1936 – 1941 ไม่ว่าจะเป็นการตกแต่งภายในที่ใหญ่โตหรูหราอลังการตามยุคที่นาซีเรืองรอง หรือจะเป็นทางเดินขึ้นเครื่องที่มีความยาวกว่า 1.2 กิโลเมตร ซึ่งออกแบบโครงสร้างแบบพิเศษทำให้ไม่มีเสาอยู่ตรงกลางทางเดินเลยแม้แต่ต้นเดียว (ในยุคนั้นถือว่าเป็นโครงสร้างที่ล้ำสมัยอยู่มาก)

สถาปนิกรุ่นใหญ่ชาวอังกฤษอย่าง นอร์แมน ฟอสเตอร์ เคยกล่าวถึงที่นี่ไว้ว่า เป็นแม่ของสนามบินยุคใหม่ทั้งหมด ในยุคนั้นยังถือว่าเป็นสนามบินที่คนใช้เยอะที่สุดในยุโรปด้วย ยังไม่พอ นอกจากนั้นแล้วสนามบินแห่งนี้ยังถูกยอมรับว่าเป็นสนามบินที่ใหญ่ที่สุดแห่งหนึ่งในโลกด้วยพื้นที่กว่า 3 ล้านตารางเมตร (ใหญ่กว่าประเทศโมนาโกทั้งประเทศซะอีก)

แม้แต่ในช่วงสงครามที่นี่ก็ถูกเปลี่ยนให้กลายเป็นที่ผลิตอาวุธป้อนให้กับทางกองทัพ แต่ก็อย่างที่หลายๆ คนรู้ในเวลาไม่กี่ปีต่อมาเยอรมนีก็แพ้สงคราม และประเทศก็ถูกแบ่งออกเป็น 2 ส่วน คือตะวันออกและตะวันตก เพื่อให้ฝ่ายผู้ชนะสงครามดูแล สนามบินแห่งนี้ก็ไม่ได้รับการปรับปรุงจนเสร็จ และก็มาตกอยู่ภายใต้การดูแลของสหรัฐอเมริกาอยู่นาน

จนถึงช่วงปี 1993 มีการเปิดใช้สนามบินแห่งนี้แค่บางส่วนโดยทางการทหารของอเมริกาในช่วงเวลานั้น หลังจากนั้นจึงเปิดให้บริการเป็นสนามบินอีกครั้ง แต่ก็ได้แค่ช่วงเวลาสั้นๆ ทางการเยอรมนีตัดสินใจเลือกใช้สนามบินแห่งอื่นๆ ที่อยู่นอกเมืองแทน และตัดสินใจปิดสนามบินแห่งนี้ไปในปี 2008 ซึ่งหลังจากปิดไปได้แค่ 2 ปีสนามบินแห่งนี้ก็ถูกเปิดใหม่อีกครั้ง แต่คราวนี้ได้ทำหน้าที่ในฐานะของ ‘สวนสาธารณะ’ แทน

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

สวนสาธารณะแห่งนี้พิเศษตรงที่เปิดพื้นที่แทบทั้งสนามบินให้กับทุกคนในเมืองมาใช้กันได้แบบฟรีๆ! ของฟรีมีอยู่จริงก็ที่นี่นี่เอง แล้วก็อย่างที่บอกไป จะมีสักกี่ครั้งกันที่เราจะสามารถมาออกกำลังกายทั้งวิ่งหรือจักรยานบนรันเวย์ได้ (แถมยังมีเครื่องบินที่จอดทิ้งไว้อยู่เป็นอนุสาวรีย์ในรันเวย์อีกด้วยนะ)

ส่วนถ้าอยากเล่นกีฬาแบบเป็นทีมก็มีสนามบาสและสนามฟุตบอลให้ใช้กันได้ และด้วยความที่เป็นที่โล่งกว้างลมแรงก็มีคนมาเล่นว่าว ไปจนถึงวินด์สเก็ตก็สามารถพบเจอได้เป็นปกติของสวนแห่งนี้

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

ทีนี้ด้วยพื้นที่สุดแสนจะกว้างใหญ่ของสวนแห่งนี้ ทำให้มันเป็นสวนที่เอื้อและรองรับคนทุกรูปแบบให้มาทำกิจกรรมกันในนั้นได้ โดยไม่ได้ถูกจำกัดการใช้งานสวนไว้แค่เพียงคนออกกำลังกายอย่างเดียว  ถ้าอยากจะพาหมามาเดินเล่นก็ได้ ถ้าไม่อยากออกกำลังแต่อยากมาปิกนิกก็ไม่มีปัญหา เราสามารถเอาเตาบาร์บีคิวมาย่างเนื้อย่างไส้กรอกในจุดที่กำหนดไว้ได้เลย แล้วถ้าอยากปาร์ตี้ล่ะ ก็สามารถทำได้เลยเช่นกัน จะหยิบเบียร์และไวน์มาดื่มด้วยก็ไม่มีปัญหาใดๆ แค่อย่าสร้างความเดือดร้อนให้คนอื่นมากนักก็พอ

ในส่วนของตัวอาคารผู้โดยสารและรันเวย์นั้นก็สามารถปรับการใช้งานมาใช้จัดได้ทั้งคอนเสิร์ต Design Festival และอีเวนต์อื่นๆ มากมาย (ในช่วงปี 2015 อาคารผู้โดยสารถูกปรับให้กลายเป็นที่อยู่อาศัยชั่วคราวของผู้อพยพกว่า 7,000 คนด้วย)

Tempelhof Field สวนสาธารณะขนาดใหญ่กว่าประเทศโมนาโก ที่เกิดจากสนามบินเก่าของเบอร์ลิน Tempelhof Field สวนสาธารณะขนาดใหญ่กว่าประเทศโมนาโก ที่เกิดจากสนามบินเก่าของเบอร์ลิน เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

ซึ่งแม้แต่กิจกรรมที่ว่ามาข้างต้นก็ยังใช้พื้นที่ของสวนได้ไม่หมด เราก็เลยได้เห็นโปรเจกต์อื่นๆ ที่หลากหลายและน่าสนุกเกิดขึ้นอยู่เสมอในนี้ เช่น โปรเจกต์สวนผักของผู้ที่อาศัยอยู่ในย่านใกล้สวนนี้

เนื่องจากอพาร์ตเมนต์ในเบอร์ลินนั้นมีพื้นที่ค่อนข้างเล็กและไม่เอื้อให้สามารถปลูกพืชผักใดๆ ได้ เลยมีการคิดโปรเจกต์สวนผักคนเมืองขึ้นมา โดยให้คนที่อาศัยอยู่ในย่านนั้นสามารถมาลงชื่อเช่าพื้นที่เล็กๆ เป็นของตัวเองในสวนแห่งนี้ได้ในราคาที่ถูกแสนถูก (ถูกจนเจ้าตัวคนเช่าบอกว่าเพิ่งจ่ายไปแต่ก็จำไม่ได้แล้วว่าเท่าไหร่)

ซึ่งหลังจากที่ลงทะเบียนแล้วจะปลูกอะไรหรือทำอะไรกับพื้นที่นี้ก็ได้ หลายคนก็มาปลูกผักที่กินได้ หลายๆ แปลงก็จริงจังมากจนดูเหมือนไร่มืออาชีพ แต่ก็มีอีกหลายคนที่มาจัดสวนผสมกับตกแต่งสวนแบบทั้งอลังการและสร้างสรรค์ และมาใช้เวลาอยู่ที่นี่เยอะมากๆ ในช่วงหน้าร้อน

อย่างพี่คนหนึ่งที่เอารองเท้าบู๊ทมาแทนกระถางและปลูกต้นไม้เรียงจนเหมือนเป็นสวนรองเท้าบู๊ท บางคนก็ไม่ได้มาปลูกอะไร แค่มานั่งพักผ่อนเฉยๆ ในพื้นที่เล็กๆ ของตัวเอง จากกิจกรรมที่ว่ามาทั้งหมด สวนแห่งนี้นั้นแทบจะรองรับทุกความต้องการของชาวเมืองไว้ได้อย่างครบถ้วนแล้ว

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

ฟังๆ ดู มันก็เป็นสวนที่ดีและทุกคนก็ดูมีความสุขใช่ไหมครับ ทีนี้มันเริ่มมีปัญหาเกิดขึ้นในปี 2014 เมื่อเกิดกระแสเรียกร้องของนักพัฒนาเมืองที่อยากจะเปลี่ยนพื้นที่นี้ให้กลายเป็นที่อยู่อาศัยราคาย่อมเยาเพื่อเป็นที่อยู่อาศัยแก่ประชาชนแทน โดยในโครงการที่คิดพัฒนานั้นจะมีทั้งห้องสมุดขนาดใหญ่ ทะเลสาบ สนามเด็กเล่น ไปจนถึงห้างสรรพสินค้าขนาดใหญ่ด้วย (คุ้นๆ นะครับ โมเดลนี้มันเหมือนประเทศขวานทองที่ไหนสักที่…)  

เพราะด้วยปัญหาเศรษฐกิจชะลอตัวของเยอรมนี ทำให้มีคนย้ายเข้ามาในเบอร์ลินกว่า 50,000 คนในแต่ละปี ในจังหวะเดียวกับการเข้ามาของสตาร์ทอัพห้องเช่ารายวันอย่าง Airbnb ที่ทำให้ชาวสแกนดิเนเวียผู้ร่ำรวยเดินทางมาซื้ออพาร์ตเมนต์ในเบอร์ลินและปล่อยเช่าต่อกับนักท่องเที่ยว ทำให้ราคาอพาร์ตเมนต์เพิ่มสูงขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทำให้คนต้องย้ายออกไปยังรอบนอกของเมืองมากขึ้นเรื่อยๆ ซึ่งไม่ดีต่อคนที่อยู่อาศัยและเมืองในระยะยาว 

จึงมีการโหวตเพื่อสำรวจความคิดเห็นของประชาชนต่ออนาคตของสวนแห่งนี้ และชาวเบอร์ลินส่วนหนึ่งก็ออกมาโหวตเลือกให้เทมเพลฮอฟเป็นสวนสาธารณะต่อไป ทางเทศบาลเบอร์ลินเลยประกาศให้สนามบินแห่งนี้จะเป็นสวนไปอย่างน้อยถึงปี 2024 ท่ามกลางความไม่ค่อยจะพอใจนักของนักพัฒนาอสังหาริมทรัพย์

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

ผมนึกไปถึงกรณีของชุมชนป้อมมหากาฬ ที่ไม่นานมานี้มีการทุบรื้อถอนบ้านเรือนด้านในออก และเพิ่งจะเปิดเป็นสวนสาธารณะอย่างเป็นทางการไปเมื่อปลายเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมานี้เอง

เปล่า…ผมไม่ได้คิดหรือเห็นดีด้วยหรอกว่าสวนเขียวนั้นดีกว่าบ้านคน บ้านเก่านั้นแตะต้องไม่ได้ หรือชุมชนเก่านั้นมีคุณค่ากว่าที่พักผ่อนหย่อนใจ แต่ประเด็นมันน่าจะอยู่ตรงที่เรื่องที่สุดแสนจะละเอียดอ่อนแบบนี้ เราในฐานะประชาชนผู้ที่ทั้งเสียเงินและเป็นคนที่ได้ประโยชน์จากเรื่องนี้นั้น กลับไม่เคยได้รับโอกาสจากทางรัฐที่มอบสิทธิ์ให้มีส่วนร่วมในการตัดสินใจเลยแม้แต่ครั้งเดียว

เราไม่เคยได้เลือกเลยว่าอยากได้หรืออยากมีอะไรตรงไหนในเมืองนี้ หรือแม้แต่ในการออกความเห็นว่าอยากให้สวนหรือพื้นที่นั้นๆ ควรจะมีหน้าตาเป็นอย่างไร เส้นแบ่งระหว่างประเทศพัฒนาแล้วและกำลังพัฒนานั้นอาจจะอยู่ที่ตรงนี้เอง

จะเป็นสวนหรือจะเป็นบ้านเรือนนั้น ไม่ว่าจะเป็นอย่างไหนถ้าเกิดจากการตัดสินใจของเราเอง อย่างน้อยก็เป็นเรื่องที่พูดได้อย่างเต็มปากว่าเราเลือกเอง เช่นเดียวกับสวนเทมเพลฮอฟที่จะยังคงเป็นสวนสาธารณะต่อไปอีกอย่างน้อยหลายปี ซึ่งก็อาจจะกลับกลายมาเป็นบ้านพักได้อยู่เสมอ นอกเหนือจากการที่รองรับกิจกรรมของคนทุกรูปแบบและทุกความต้องการแล้ว การที่ให้ทุกๆ คนได้เลือกตัดสินอนาคตเองนั้นก็อาจจะเป็นความหมายที่แท้จริงซึ่งซ่อนอยู่ในคำว่า สวน ‘สาธารณะ’ ก็เป็นได้

เทมเพลฮอฟ, สนามบิน, Tempelhof Field, เยอรมนี, สวนสาธารณะ

Writer & Photographer

Avatar

ธีรพันธ์ ลีลาวรรณสุข

ช่างภาพ นักออกแบบกราฟิก นัก(หัด)เขียน โปรดิวเซอร์และผู้ดำเนินรายการพอดแคสต์ และอื่นๆอีกมากมายแล้วแต่ว่าไปเจออะไรน่าทำ IG : cteerapan