The Cloud x การท่องเที่ยวแห่งประเทศไทย

เรามาวันแรกก็รู้สึกทันทีว่าสงขลาเป็นเมืองน่ารัก

  ปัญญา พูลศิลป์ วิศวกรนักสะสมผ้าโบราณกว่า 1,000 ผืนบอกกับเรา

  นอกจากเป็นวิศวกร เป็นนักสะสมผ้า เขายังเป็นเจ้าของ238 Inspiration House’ พิพิธภัณฑ์ผ้าภาคใต้แห่งเดียวในประเทศไทย เป็นการสะสมผ้าภาคใต้หาชมยากจากคอลเลกชันส่วนตัว ส่วนใหญ่เป็นผ้าจากจังหวัดสงขลา มาจากชาวบ้านชุมชมมุสลิมเป็นหลัก เพราะชาวมุสลิมถือว่าผ้าเป็นมรดกส่งต่อให้กับลูกหลานได้ บางครั้งก็เจอผ้าภาคเหนือ ภาคอีสาน และผ้าจากต่างประเทศ เช่น อินเดีย มลายู จีน ฯลฯ

  นอกจากความสวยงามแล้ว ผ้าท้องถิ่นและผ้าต่างถิ่นแต่ละผืนกำลังบอกเราเรื่องราวของมันเองผ่านลวดลายเฉพาะถิ่น สีสันจัดจ้าน การทอแสนประณีต และสารพัดเทคนิคสุดแพรวพราว บางผืนแสดงถึงความร่ำรวยและยศฐาบรรดาศักด์ของผู้สวมใส่ บางผืนกำลังบอกเล่าการเดินทางจากมลายูจนถึงซิงกอรา และบางผืนกำลังบอกเล่าประวัติศาสตร์ ตลอดจนวิถีชีวิตของคนสงขลาในอดีตจวบจนปัจจุบัน

238 Inspiration House สงขลา 238 Inspiration House สงขลา

  ปัญญาเป็นคนสมุทรปราการ เขาตกหลุมรักสงขลาตั้งแต่แรกเห็นเมื่อ 10 ปีก่อน ตอนย้ายมาประจำตำแหน่งวิศวกรที่นี่ ด้วยความชอบสะสมของเก่า ประจวบกับมีโอกาสรู้จัก อาจารย์เผ่าทอง ทองเจือ ท่านแนะปัญญาว่าคนเก็บผ้าภาคเหนือมีเยอะแล้ว สงขลายังไม่มีใครเก็บผ้าภาคใต้เลย

  เขาเลยลองเก็บสะสมดู จนปริมาณเพิ่มขึ้นเยอะมากภายในเวลาเพียง 1 ปี ปัญญาตัดสินใจเปิดเป็นพิพิธภัณฑ์ผ้า พ่วงของสะสมโบราณและงานศิลปะภายใต้บ้านเก่าอายุมากกว่า 100 ปี ผู้มาเยือนเลยได้รับความรู้เรื่องโครงสร้างสถาปัตยกรรมของบ้านเก่าเป็นของแถมกลับบ้านไปด้วย

  238 เป็นเลขที่บ้านของบ้านจีนฮกเกี้ยนหลังนี้ สร้างในสมัยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว ปัญญาชวนสังเกตจากลวดลายบนเสาบ้านเป็นลายพระราชนิยมในสมัยนั้น พอล่วงเลยมาจนถึงสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โครงสร้างถูกปรับเป็นคานปูน ตัวบ้านเลยขยายใหญ่กว่าเดิม แม้กระทั่งในสมัยสงครามโลกครั้งที่ 2 ก็เคยเป็นโรงครัวของทหารญี่ปุ่นมาก่อน เพราะมีห้องใต้ดินอยู่ในบ้าน

  ปัญญาได้รับแรงบันดาลใจจากอาจารย์เผ่าทอง เขาเลยอยากส่งต่อแรงบันดาลใจนั้นให้คนอื่น ผ่านผ้าภาคใต้โบราณ ของสะสม และบ้านเก่าที่บอกเล่าประวัติศาสตร์ตั้งแต่หน้าประตู

238 Inspiration House สงขลา

238 Inspiration House สงขลา

238 Inspiration House สงขลา

1

  ปัญญาชอบสะสมของเก่าเป็นทุนเดิม บวกกับความรู้ประวัติศาสตร์ของเมืองซิงกอรา เขาเข้าหาชาวบ้านในชุมชนมุสลิม พร้อมกับประกาศรับซื้อผ้าทุกชนิด หลังจากประกาศเพียง 1 เดือน เช้าจรดเย็นเขาต้องนั่งคัดผ้าเป็นกระสอบ พอเปิดกระสอบลองคลี่ผ้าบางส่วนออกมาดู เขาเจอผ้ายก ว่ากันว่าผ้ายกที่ดีที่สุดในประเทศไทยคือ ผ้ายกพุมเรียง พอลงลึกสืบประวัติพบว่าคนพุมเรียงคือคนสงขลาเดิมที่ถูกเทครัวไปอยู่จังหวัดสุราษฎร์ธานี นั่นยิ่งทำให้เขาเกิดแรงขับบางอย่าง

  สงขลาไม่น่ามีแค่ผ้าทอเกาะยอ เพราะต้นตอของผ้ายกที่ดีที่สุดในประเทศไทยก็อยู่ที่เมืองนี้แหละ เราเลยเหมือนกับอินเดียน่า โจนส์ พยายามสืบหาหลักฐานบางอย่างว่ามีผ้าทออยู่ในสงขลาด้วยเหมือนกันปัญญาเล่าด้วยแววตามุ่งมั่น

  จากการซื้อขายผ้ากับชาวบ้านทำให้ปัญญาเจอหลักฐานสำคัญที่ยืนยันว่าสงขลาทอผ้ายก มาจากผ้าไหมสีเทอร์ควอยซ์ขาดครึ่งผืนในกระสอบผ้า ปลายผ้ายกด้วยดิ้นทองคำขนาดเล็กเท่าเส้นผม ด้วยความดีใจเขาโพสต์ลงเฟซบุ๊ก มีอาจารย์ท่านหนึ่งตอบกลับว่าเป็นไปได้ว่าผ้ายกผืนนี้ถูกทอในสงขลา เพราะกระบวนลายไม่เหมือนของอินเดีย แล้วก็ไม่เหมือนของจีนปัญญาสวมบทอินเดียน่า โจนส์ สืบต่อ

  4 ปีที่แล้วเขาไปเจอคุณยายอายุ 99 ปี ท่านเล่าให้ปัญญาฟังว่าบ้านอิชั้นมีไพร่อยู่ใต้ถุนบ้าน ทอผ้าให้นุ่งแต่กี่ทอผ้าถูกแปรสภาพเป็นม้านั่งไปแล้ว คุณยายเลยมอบผ้าโจงกระเบนสีชมพูให้ปัญญา เขาเดินหน้าต่อไปยังชุมชนมุสลิมใกล้เคียง ก็ไปเจอผ้าคล้ายๆ กันเป็นร้อยผืน คนในชุมชนเฉลยว่า เมื่อก่อนทอผ้ากันเอง เลยพาปัญญาไปดูโรงทอผ้าโบราณ ปัจจุบันกลายเป็นโกดังเก็บของและโรงจอดรถ แต่หลังคาอายุร่วม 100 ปีก็พอเป็นหลักฐานยืนยันว่าเคยเป็นโรงทอผ้ามาก่อนแน่นอน  

  เราขอซื้อกระสวยทอผ้าเขากลับมา นั่นเป็นหลักฐานว่าสงขลาก็เคยทอผ้า ไม่เพียงแค่เกาะยอเท่านั้นปัญญาบอกเราด้วยความภูมิใจ ไม่เพียงไขปริศนาให้ตนเอง ยังเป็นการส่งต่อความรู้แก่ผู้สนใจด้วย

238 Inspiration House สงขลา 238 Inspiration House สงขลา 238 Inspiration House สงขลา

2

  หลังจากปัญญาเก็บผ้ามาได้สักระยะ เขาเจอผ้าหายากอย่างผ้าจวนตานี ผ้าปะลางิง ผ้าจากมลายู ผ้าจากอินเดีย ผ้าจากพม่า ฯลฯ ยิ่งตอกย้ำความเป็นเมืองท่าของสงขลาได้เป็นอย่างดี

  เราเจอผ้าจากอินเดียอายุประมาณ 200 ปี เจอผ้าจากพม่าอายุ 140 ปี เจอผ้าจากเอเชียกลาง ในเมืองสงขลาเมืองเดียวแทบจะเจอผ้าทั่วโลกเลยก็ว่าได้ ถือเป็นหลักฐานและจิ๊กซอว์ทางประวัติศาสตร์ตัวหนึ่ง อย่างเจ้าเมืองซิงกอรา ว่ากันว่ามาจากเมืองสาเลห์ ประเทศอินโดนีเซีย ไม่มีหลักฐานยืนยัน

  แต่เราไปเจอผ้าจากเมืองสาเลห์ อยู่ในสงขลาหลายผืนมาก ตอนแรกสงสัยว่าผ้ามาจากไหน เปิดหนังสือของประเทศไทยก็ไม่เจอข้อมูล พอไปดูหนังสือของนักวิชาการต่างประเทศ อ้าว! เป็นผ้าของบาหลีอายุประมาณ 100 – 200 ปี ทำไมมาอยู่เมืองซิงกอรา ผ้าเหล่านั้นถือเป็นหลักฐานทางประวัติศาสตร์ได้เลย

  เราขออวดโฉมคอลเลกชันผ้าโบราณหาชมยาก 15 ผืน จาก 1,000 ผืน มาให้ดูเป็นขวัญตา

1 ผ้าจวนตานี

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าจวนตานีเป็นผ้ามัดหมี่ที่เส้นพุ่งและเส้นยืนมัดทั้งสองด้าน จะมีร่องริ้วเล็กๆ เป็นลวดลาย การทำลายให้เกิดในช่องเดียวกันทั้งหมดเป็นเรื่องยากมาก ลายจะเป็นลายเฉพาะถิ่น เช่น ลายโคม ลายดาว

2 ผ้าปะลังงิง

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าปะลังงิง อายุมากกว่าร้อยปี ป๊อปปูลาร์มากสำหรับคนมลายูและคนสงขลาสมัยก่อน

ใช้เทคนิคเย็บย้อมจากประเทศอินเดีย เป็นการด้นบนผ้าสีขาว ก่อนจะย้อมไล่จากสีอ่อนไปสีเข้ม

3 เสื้อทองคำแท้ ต้นกรุงรัตนโกสินทร์

238 Inspiration House สงขลา

238 Inspiration House สงขลา

เสื้อทอด้วยทองคำขนาดเส้นเล็กกว่าเส้นผม ทอสลับกับเส้นไหมสีเขียว ด้านในกรุด้วยผ้าพิมพ์จากประเทศอินเดีย รูเล็กด้านหน้ากลัดด้วยกระดุมทองประดับอัญมณี เป็นของเจ้านายสมัยก่อน ปัญญาได้มาจากจังหวัดปัตตานี มาพร้อมผ้าเกี้ยวทอจากอินเดีย สลับไหมกับเส้นโลหะดิ้นเงินและดิ้นทอง บริเวณชายเป็นครุยทำจากโลหะเงิน ใช้สำหรับคาดเอว

4 ผ้ายกกรวยเชิง 3 ชั้น

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้ายกมีกรวยเชิง 3 ชั้น อายุราวต้นกรุงรัตนโกสินทร์ เป็นผ้าเบี้ยหวัด ส่วนใหญ่สั่งทอจากประเทศอินเดีย ปัญญาได้มาจากกลันตัน สันนิษฐานว่าเจ้าของได้รับพระราชทานจากส่วนกลางสมัยก่อน

5  ผ้าทอลายใบเทศก้านแย่ง

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าทอลายใบเทศก้านแย่ง ทอยกด้วยไหมสีทอง

6 ผ้าทอลายราชวัตรเล็ก

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าทอลายราชวัตรเล็กจากบ้านหัวเขา ทอด้วยไหมน้อย เป็นลายตารางเหลี่ยมขนาดเล็กๆ มีกรวยเชิง 1 ชั้น เป็นดิ้นโลหะทอง คาดว่าอยู่มาตั้งแต่สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว

7 เสื้อสตรีสงขลา

238 Inspiration House สงขลา

  เสื้อสตรีสงขลาทำจากผ้าคล้ายชีฟอง คอเหลี่ยม แขนตุ๊กตา อายุประมาณ 80 – 90 ปี บ่งบอกว่าคนสงขลารสนิยมดีมาก เสื้อผ้ามีแพตเทิร์นและตัดเย็บเนี้ยบมาตั้งแต่สมัยโบราณ เป็นการแสดงถึงความศิวิไลซ์ของเมืองซิงกอราผ่านเครื่องแต่งกายได้เป็นอย่างดี

8 ผ้าซิ่นก่านคอควาย

238 Inspiration House สงขลา

ผ้าซิ่นก่านคอควาย ผ้าทอพื้นบ้านจากจังหวัดน่าน พบที่สงขลา ปัญญาเคยเจอผ้าทอเลียนแบบผ้าซิ่นก่านคอควายของชาวมุสลิม ทอด้วยไหมแทนฝ้าย คาดว่าเคยสั่งจากน่านมา ประจวบกับมีโรงทอของตนเองจึงสั่งทอขึ้นใหม่ด้วยไหมและมีลายใกล้เคียงต้นฉบับมาก

9 ผ้าทอเกาะยอยุคแรก

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าทอเกาะยอยุคแรก อายุประมาณ 60 ปี ทอเป็นลายหางกระรอก จะมีสีเหลือบจากการควบฝ้ายและไหม ปัจจุบันชาวเกาะยอไม่ทอลายและสีแบบนี้แล้ว

10 ผ้าพิมพ์ลายลุนตยา

238 Inspiration House สงขลา

ผ้าพิมพ์ลายลุนตยา อายุประมาณ 70 – 80 ปี จากโรงงานพิมพ์ผ้าในประเทศไทย

11 ผ้าต่อหัวซิ่น

238 Inspiration House สงขลา

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าต่อหัวซิ่นจากประเทศกัมพูชา อายุเกือบ 200 ปี วัฒนธรรมการต่อหัวซิ่นมาจากภาคเหนือและประเทศพม่า คาดว่าการต่อหัวซิ่นมีไว้สำหรับกันลื่นเวลาคาดเข็มขัด

12 ผ้าแพรเลี่ยน

238 Inspiration House สงขลา

  ผ้าแพรเลี่ยนจากประเทศจีน สมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว หญิงชาวสงขลาและปัตตานีสมัยก่อนนิยมใช้ห่มและพาดอก

13 ผ้าปะลางิงจากประเทศญี่ปุ่น

238 Inspiration House สงขลา

ผ้าปะลังงิงพิมพ์ด้วยบล็อกไม้ลงบนผ้าไหม ผลิตจากประเทศญี่ปุ่นส่งมาขายในมลายู

14 ผ้าขนสัตว์

238 Inspiration House สงขลา

ผ้าสุรบัน ทำจากขนสัตว์ มักซื้อเป็นของฝากหลังเสร็จพิธีฮัจญ์จากนครเมกกะ

15 ผ้าปาเต๊ะ

238 Inspiration House สงขลา

ผ้าปาเต๊ะพิมพ์ลายอายุร้อยกว่าปี สมัยก่อนขายเพียงขายผืนละ 1 – 2 บาท

บางลวดลายพิมพ์ตามความเชื่อของประเทศจีน เช่น ลายเหรียญ หมายถึง ทรัพย์สมบัติ ลายปลาทอง หมายถึงความอุดมสมบูรณ์

3

  จากผ้า 15 ผืน จะสังเกตว่าวัฒนธรรมทอผ้าเป็นวัฒนธรรมร่วมระหว่างไทย จีน พม่า กัมพูชา และอินเดีย แม้กระทั่งมลายู ต่างกันก็เพียงลวดลาย ยกตัวอย่างผ้าปาเต๊ะ มลายูจะเป็นลายสัตว์ อินโดนีเซียก่อนจะนับถือศาสนาอิสลาม นับถือศาสนาฮินดูมาก่อน ลายผ้ามักจะเป็นสัตว์ในอุดมคติด้แก่ มังกร สิงห์ และปลา ประเทศจีนจะเป็นลายเหรียญจีน ประแจจีน และต้นไผ่ตามความเชื่อ

  คนสงขลาเองก็นุ่งผ้าปาเต๊ะเหมือนกัน แต่จะไม่สวมเสื้อกาบายาแขนยาวแบบปัตตานี เพราะสภาพแวดล้อมไม่อำนวย ไม่เหมาะกับการดำนา ปลูกผักปลูกข้าว เสื้อแขนสั้นหรือแขนกระบอกเหมาะกว่ามาก อีกอย่างคนสงขลาจะนุ่งผ้าปาเต๊ะเฉพาะในบ้าน ไม่ใส่ออกงาน เขาถือกันว่าผ้าปาเต๊ะเป็นผ้าราคาถูก สมัยก่อนผืนละ 2 บาท ซื้อทีเป็นกุรุส เท่ากับ 20 ผืน ไว้นุ่งอาบน้ำ ทำกับข้าว ถ้าออกงานจะนุ่งผ้าไหมทออย่างดีจากภาคเหนือ บางทีก็นุ่งผ้ายกจากนครศรีธรรมราช เพราะราคาแพง ดูมีค่ามีราคา

  การศึกษาหาข้อมูลทางประวัติศาสตร์ล้วนมาจากความชอบของปัญญาทั้งสิ้น ไม่ว่าคำบอกเล่าจากคนเก่าแก่ในท้องถิ่น อาจารย์ผ้าในประเทศไทย นักวิชาการผ้าจากต่างประเทศ การค้นคว้าทางอินเทอร์เน็ต แม้กระทั่งภาพถ่ายเก่าของเมืองซิงกอรา การกระทำของคนต่างถิ่นอย่างปัญญาเป็นมากกว่าการเก็บผ้าโบราณของภาคใต้ แต่เป็นการบอกเล่าประวัติศาสตร์และวิถีชีวิตของคนสงขลาอย่างแท้จริง

238 Inspiration House สงขลา

238 Inspiration House สงขลา

ภาพ : มณีนุช บุญเรือง

238 Inspiration House : Songkhla Textile Museum

พิพิธภัณฑ์ผ้าภาคใต้แห่งเดียวในประเทศไทยยินดีต้อนรับผู้มาเยือนทุกท่านตั้งแต่บุคคลธรรมดา นักศึกษาจนถึงนักวิชาการไทยและเทศ ขอเพียงคุณมีความสนใจเต็มเปี่ยม ก็สายตรงนัดหมายปัญญาล่วงหน้าเพื่อสนทนากันก่อนถึงระดับความสนใจน้อยมาก หากตกลงวัน เวลา และจำนวนคนเรียบร้อย เรารับรองเลยว่าคุณจะไม่ผิดหวัง ทั้งการต้อนรับแบบเป็นกันเอง เหมือนมาดูของหายากบ้านเพื่อน ถ้าสงสัยให้ถามเพราะปัญญาข้อมูลแน่นไม่มีกั๊ก เผลอๆ อาจจะได้ลายแทงร้านอร่อยสงขลาติดมือออกมาด้วย เชื่อสิ!

ที่อยู่ 238 ถนนนครใน ตำบลบ่อยาง อำเภอเมืองฯ จังหวัดสงขลา 90000

เปิดบริการวันเสาร์-วันอาทิตย์ เวลา 09.30 – 18.30 น.

ไม่เสียค่าเข้าชม (ก่อนเข้าชมกรุณาติดต่อ 094 598 1299 )

Writer

สุทธิดา อุ่นจิต

สุทธิดา อุ่นจิต

กรุงเทพฯ - เชียงใหม่ สู่ ลาดพร้าว - สุขุมวิท , พูดภาษาพม่าได้นิดหน่อย เป็นนักสะสมกระเป๋าผ้า ชอบหวานน้อยแต่มักได้หวานมาก

Photographer

มณีนุช บุญเรือง

มณีนุช บุญเรือง

ช่างภาพสาวประจำ The Cloud เป็นคนเชียงใหม่ ชอบแดดยามเช้า การเดินทาง และอเมริกาโน่ร้อนไม่น้ำตาล