อย่างที่ทราบโดยทั่วกันว่า ประเทศไทยก้าวเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุเต็มรูปแบบ โดยมีสัดส่วนประชากรผู้สูงอายุช่วง 60 ปีขึ้นไปประมาณ 20% ของประชากรทั้งหมด แถมมีการคาดการณ์อีกว่า 18 ปีข้างหน้า ประเทศไทยจะมีประชาการผู้สูงอายุเพิ่มขึ้นเฉลี่ย 20 ล้านคน (ตอนนี้มีไม่น้อยกว่า 13 ล้านคน)

เมื่ออายุเพิ่มขึ้น สิ่งที่ตามมาคือปัญหาสุขภาพระดับคอมโบ และด้วยเหตุผลเหล่านั้น ประกอบกับแผนยุทธศาสตร์ 20 ปี ทำให้มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ร่วมมือกับ กรมธนารักษ์ จัดตั้ง ‘ศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่’ (Senior Wellness Center CMU)’ บนพื้นที่ 7 ไร่ริมน้ำปิง

ศูนย์นี้จัดตั้งเพื่อเป็นศูนย์กลางส่งเสริมสุขภาพผู้สูงอายุแบบพหุศาสตร์ มีบริการและแบ่งปันองค์ความรู้ด้านการสร้างเสริมสุขภาพผู้สูงอายุแบบครบวงจร ตั้งแต่สุขภาพยันนวัตกรรมอาหาร มีเป้าหมายชะลอความเสื่อมของวัย เพิ่มสมรรถนะ ตลอดจนพัฒนาสังคมสูงวัยให้เกิดพลังและคุณภาพชีวิตที่ดี

โดยเราได้พูดคุยกับ ผศ.พญ.สหัทยา ไพบูลย์วรชาติ ผู้ริเริ่มก่อตั้ง และ รศ.นพ.ชัยวัฒน์ บำรุงกิจ ผู้อำนวยการศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ถึงความเป็นมาและเป็นไปของที่นี่

“เรามานั่งคิดว่าถ้าเราได้พื้นที่ 7 ไร่จากกรมธนารักษ์ เราจะทำพื้นที่แปลงนั้นให้เกิดประโยชน์สูงสุดกับจังหวัดเชียงใหม่ได้อย่างไร จนได้ผลสรุปว่า ในฐานะที่เราเป็นมหาวิทยาลัย สิ่งที่เราถนัดมากที่สุดคือการถ่ายทอดองค์ความรู้ และเรามีหลายคณะที่มีความรู้เกี่ยวกับผู้สูงอายุในหลากหลายมิติ

“มิติสุขภาพของผู้สูงอายุไม่ได้มีแค่มิติทางกาย แต่มีมิติทางใจและมิติสังคมด้วย ดังนั้นการดูแลของศูนย์เลยแบ่งเป็น 2 กลุ่มใหญ่ คือ กลุ่มที่เกี่ยวข้องกับการแพทย์และกิจกรรมนันทนาการ

“ในกลุ่มการแพทย์ เรามีคลินิกเวชกรรม มีคลินิกทันตกรรม และเราเชิญอาจารย์จากคณะเทคนิคการแพทย์มาดูแล-ส่งเสริมสมรรถนะทางร่างกายด้วยอุปกรณ์ที่ทันสมัย ซึ่งที่นี่เป็นศูนย์แรก ๆ ของประเทศที่นำเข้ามา 

“ส่วนอีกหนึ่งกิจกรรมสำคัญ คือ นันทนาการ มีร้องเพลง วาดภาพ เต้นบาสโลป ฯลฯ และเปิดสอนคอร์สเล็ก ๆ เกี่ยวกับเทคโนโลยีและดิจิทัล ซึ่งกิจกรรมความรู้เหล่านี้ไม่คิดค่าบริการ และทุกครั้งที่จัดกิจกรรม ผู้สูงอายุจะให้ความสนใจมาก ๆ เราพบว่าผู้สูงอายุที่มาทำกิจกรรมเขามีเป้าหมายเพิ่มมากขึ้นมากกว่าการมาสนุกสนาน

“ยกตัวอย่าง กิจกรรมร้องเพลง จุดประสงค์ของเพื่อความเพลิดเพลิน แต่ผู้สูงอายุมีเป้าหมายมากกว่านั้น เขาอยากร้องเพลงให้เก่งและแสดงคอนเสิร์ตให้ลูกหลานดู ซึ่งเราก็จัดคอนเสิร์ตให้เขาไปแล้ว และตอนนี้เขาก็มีจุดประสงค์มากขึ้นอีก คืออยากร้องเพลงคอรัส จากเดิมที่ร้องเพลงแบบธรรมดา นั่นแสดงให้เห็นว่าสิ่งที่ศูนย์ทำ เขาเริ่มเข้าใจ สนุก และมีเป้าหมายในชีวิตมากขึ้น ทำให้เรารู้สึกว่าสิ่งที่เราตั้งใจเริ่มตอบโจทย์สังคม และสังคมเริ่มเห็นแล้วว่าเรากำลังทำอะไร” ผศ.พญ.สหัทยา ไพบูลย์วรชาติ เล่าให้เราฟังด้วยน้ำเสียงดีใจ

ซึ่งมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ก็ริ่เริ่มและให้ความสำคัญกับผู้สูงอายุมาเนิ่นนาน ทั้งจัดตั้งศูนย์เวชศาสตร์ผู้สูงอายุ และศูนย์ดูแลผู้สูงอายุระยะสุดท้าย รับรองและมั่นใจได้ว่าอยู่ในระดับเชี่ยวชาญ 

ศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุ ยังเปิดให้คณะต่าง ๆ ของมหาวิทยาลัยเชียงใหม่เข้ามาบูรณาการความรู้และมีส่วนร่วมจัดกิจกรรม เพื่อตอกย้ำการบริการและการแบ่งปันองค์ความรู้แบบครบวงจร

หนึ่ง คณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ เป็นผู้ออกแบบอาคารทั้งหมดของศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุ ด้วย Universal Design ที่คำนึงถึงมิติของผู้สูงอายุ และจัดตั้งศูนย์ให้คำปรึกษาการออกแบบเพื่อสุขภาวะผู้สูงอายุ เพื่อให้คำแนะนำสำหรับผู้ต้องการออกแบบบ้าน-ปรับปรุงสภาพแวดล้อม ให้เหมาะกับการอยู่อาศัยร่วมกับพ่อแม่วัยเก๋า ดูแลโดย รศ.ดร.สุมาวลี จินดาพล จากคณะสถาปัตยกรรมศาสตร์ 

สอง คณะแพทยศาสตร์ ให้บริการคลินิกนอกเวลา พร้อมแนะนำทุกปัญหาสุขภาพของผู้สูงวัย รวมถึงนำเสนอนวัตกรรมใหม่ ๆ ที่ช่วยยกระดับคุณภาพชีวิตของผู้สูงอายุให้ดีขึ้นกว่าเดิม

สาม คณะพยาบาลศาสตร์ ให้คำปรึกษาด้านการดูแลและรักษา คัดกรองผู้ป่วย พร้อมผลักดันหลักสูตรอบรมการดูแลผู้ป่วยสูงอายุทั่วไป รวมถึงหลักสูตรอบรมการดูแลผู้สูงอายุติดเตียง 

สี่ คณะเภสัชศาสตร์ แนะนำยาหรือผลิตภัณฑ์สุขภาพที่เหมาะกับผู้สูงวัย มีนวัตกรรมเช็กข้อมูลคนไข้และประวัติการใช้ยาที่แม่นยำ แบ่งปันข้อมูลด้านยาแผนปัจจุบันและตำรับยาสมุนไพรไทย 

ห้า คณะทันตแพทยศาสตร์ บริการทันตกรรมในคลินิกผู้สูงอายุ ให้คำปรึกษาสุขภาพช่องปาก และมีทีมวิทยากรผู้เชี่ยวชาญคอยจัดกิจกรรมอบรมให้ความรู้ทางด้านช่องปากสำหรับผู้ที่สนใจ

หก คณะอุตสาหกรรมเกษตร สนับสนุนผลิตภัณฑ์อาหารและเครื่องดื่มคุณภาพที่เหมาะกับผู้สูงวัยเพื่อเสริมสร้างโภชนาการที่ดี และจัดเวิร์กช็อปสอนทำเมนูอาหารที่หมาะกับผู้สูงอายุ

เจ็ด คณะวิจิตรศิลป์ ส่งเสริมกิจกรรมสร้างสรรค์สำหรับผู้สูงอายุ เช่น วาดภาพ ร้องเพลง 

แปด คณะมนุษยศาสตร์ ดูแลสุขภาพใจของผู้สูงอายุ และเปิดคอร์สภาษาให้วัยเก๋าที่สนใจเรียนภาษาต่างประเทศ เช่น ภาษาญี่ปุ่น ภาษาจีน ภาษาเกาหลี (ที่คณะมนุษยฯ เปิดสอนอยู่แล้ว)

นี่เป็นเพียงส่วนหนึ่งจากความร่วมมือของคนทั้งมหาวิทยาลัย ซึ่งเราชอบไอเดียการหยิบความรู้ที่แต่ละคณะเชี่ยวชาญอยู่แล้ว มาประยุกต์ให้เกิดประโยชน์และสร้างสรรค์ในมิติการดูแลผู้สูงอายุ 

“ทำไมมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ต้องมีมูฟเมนต์ด้านสังคมสูงวัยด้วยคะ” – เราถามผู้ริเริ่ม

“บทบาทของมหาวิทยาลัยไม่ได้อยู่แค่สร้างความรู้ให้กับผู้มาเรียนเท่านั้น แต่อีกหนึ่งบทบาทของมหาวิทยาลัย คือการนำองค์ความรู้ไปแก้ไขปัญหาของชุมชน ของจังหวัด ถ้าระดับใหญ่ที่สุดคือแก้ไขปัญหาของประเทศ อย่างจังหวัดเชียงใหม่ติดอันดับ 1 ใน 5 จังหวัดที่มีประชากรผู้สูงอายุมากที่สุดในประเทศ มันเป็นโจทย์ให้เราว่าจะช่วยดูแลผู้สูงอายุอย่างไรเพื่อให้เขามีคุณภาพชีวิตที่ดีขึ้นในทุกมิติ” เธอตอบ

ภายในพื้นที่ 7 ไร่เลียบแม่น้ำปิง อดีตเคยเป็นโรงผลิตเหล้ารกร้าง ถูกออกแบบใหม่โดยคงกลิ่นอายของสถาปัตยกรรมล้านนา ประกอบด้วย 6 อาคารที่ตั้งชื่อเรียกตามดอกไม้ในภาษาคำเมือง 

อาคาร A ขะยอม : ศูนย์รวมการแนะนำเพื่อคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ ให้คำแนะนำด้านเวชภัณฑ์และให้คำปรึกษาเกี่ยวกับการปรับปรุงบ้านเพื่อผู้สูงอายุ มีบริการร้านขายยา ซึ่งดูแลโดยเภสัชกรผู้เชี่ยวชาญ และร้านจำหน่ายผลิตภัณฑ์เพื่อสุขภาพต่าง ๆ ที่ตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมาย Active Aging

อาคาร B ตะหล้อม : ศูนย์ฝึกอบรมเพื่อผู้สูงอายุ เป็นห้องเรียนของผู้สนใจเรียนรู้วิธีการปรนนิบัติและดูแลผู้สูงอายุอย่างถูกต้อง เป็นห้องสัมมนา อบรมระยะสั้น และพื้นที่เวิร์กช็อปด้วย

อาคาร C พุทธรักษา : คลินิกสุขภาพ มีบริการสหคลินิกวางแผนสุขภาพ ให้คำปรึกษาและแนะนำโปรแกรมสุขภาพ ห้องพยาบาล ห้องแพทย์แผนไทยประยุกต์ และห้องทันตกรรมสำหรับผู้สูงอายุ

อาคาร D เก็ดถะหวา : สวนอาหารปลอดภัยและเครื่องดื่ม เป็นพื้นที่รวมเมนูอาหาร เครื่องดื่ม และผลิตภัณฑ์สุขภาพ พร้อมทั้งเสริมสร้างภาวะโภชนาการที่ดีและสุขภาพร่างกายที่แข็งแรง

ภายในร้านกาแฟของที่นี่เลือกใช้เมล็ดกาแฟจากดอยเทพเสด็จ ที่คณะเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ เข้าไปพัฒนา จนเมล็ดกาแฟของที่นี่ได้ไปอยู่บนแผนที่กาแฟโลกเรียบร้อยแล้ว

อาคาร E ก๋าสะลอง : ศูนย์กายภาพบำบัดและธาราบำบัด

อาคาร F ทองกวาว : ศูนย์รวมการเรียนรู้เพื่อคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ อาคารส่งเสริมกิจกรรมนันทนาการที่เน้นการเข้าสังคม การพัฒนาด้านร่างกายควบคู่กับจิตใจ โดยให้บริการกับทั้งผู้สูงอายุและลูกหลานที่ต้องการความรู้สำหรับการดูแลที่บ้าน รวมถึงบริการกิจกรรมส่งเสริมคุณภาพชีวิต สังคม ปัญญา จิตวิญญาณ อาทิ ห้องสมุดผู้สูงอายุ ร้านหนังสือ ห้องคาราโอเกะ และลานกิจกรรมพิเศษ 

ถ้าถามว่ากลุ่มเป้าหมายของศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุคือใคร – คำตอบคือทุกคน 

ถ้าให้ลงลึกอีกนิดถึงกลุ่มเป้าหมายหลักของที่นี่ คือกลุ่ม Active Aging หรือผู้สูงวัยที่ยังมีพละกำลังทำกิจกรรมต่าง ๆ ด้วยตัวเอง มีสุขภาพกาย-ใจดี และพร้อมมีส่วนร่วมกับคนในสังคม

“แล้วสุขภาพสำคัญมาก ๆ กับคนกลุ่ม Active Aging อย่างไรคะ” เราถาม ผศ.พญ.สหัทยา

“เราพบอัตราการเจ็บป่วยของผู้สูงอายุเพิ่มสูงขึ้นเรื่อย ๆ ประเด็นปัญหาคือเมื่อไหร่ก็ตามที่ผู้สูงอายุเจ็บป่วยจนติดเตียง ภาระไม่ได้เกิดเฉพาะผู้สูงอายุ แต่เป็นภาระครอบครัว และส่งผลกระทบต่อประเทศชาติ ศูนย์ของเราเลยตั้งใจขยายระยะเวลาของผู้สูงอายุที่ยังไม่ป่วยหรือป่วยน้อย ๆ ให้นานเท่าที่จะนานได้ เพราะถ้ามีการเตรียมตัวตั้งเนิ่น ๆ จะช่วยร่นและลดภาระของประเทศชาติลงไปได้”

แต่ยังมีคนอีกกลุ่มที่ไม่ค่อยมีใครให้คำแนะนำพวกเขาสักเท่าไหร่ว่าจะแก่อย่างไร และเป็นอีกหนึ่งเป้าหมายที่ศูนย์ส่งเสริมพฤฒพลังผู้สูงอายุต้องการ นั่นคือ Pre-aging กลุ่มคนที่ต้องการเตรียมตัวก่อนเข้าสู่วัยผู้สูงอายุ ซึ่งอยู่ในกลุ่มวัยทำงานขึ้นไป กลุ่มนี้สำคัญ เพราะคิดว่าร่างกายยังแข็งแรงดี เลยไม่กังวลเรื่องปัญหาสุขภาพ แต่ถ้ากังวล ก็เข้ามาเช็กสมรรถภาพร่างกายที่นี่ได้ รู้ก่อน สบายใจก่อนนะ 

“ศูนย์ของเราพร้อมจุดประกาย ให้ความรู้ และสนับสนุนการทำกิจกรรมต่าง ๆ ให้คนเข้าใจบริบทของการดูแลสุขภาพมากขึ้น เพื่อเป็นประโยชน์กับชุมชนและสังคมสูงวัย” ผอ. ศูนย์เปรยสิ่งที่หวัง

“บทบาทของศูนย์เรามี 2 บทบาท หนึ่ง ทำเพื่อเป็นต้นแบบ หากใครอยากทำโมเดลคล้ายเรา เรายินดีเลย เพราะเรามีองค์ความรู้จากหลายคณะที่พร้อมเป็นพี่เลี้ยงให้ในการเริ่มต้น โดยเขาไม่ต้องทำเหมือนเราทุกอย่างก็ได้ แต่ให้สอดคล้องกับบริบทพื้นที่ของเขา และทำเท่าที่กำลังของเขามี 

“และสอง บทบาทของเราคือการขับเคลื่อนเรื่องนี้ไปเรื่อย ๆ ตราบที่เรายังทำไหว นั่นเท่ากับเราได้ช่วยผู้สูงอายุในประเทศไทยให้เข้าสู่ภาวะ Active Aging ให้นานที่สุด” ผศ.พญ.สหัทยา เสริม

มีเรื่องไหนบ้างไหมคะที่ควรเตรียมความพร้อมก่อนเข้าสู่วัยอิสระ – เราถามรุ่นพี่

“เรื่องเศรษฐกิจค่อนข้างสำคัญนะคะ บ้านเรายังไม่ค่อยให้ความสำคัญกับการออมสำหรับเตรียมตัวเกษียณ ตอนไปประชุมระดับนานาชาติ เขาโชว์เลยว่าประเทศไทยแก่ก่อนรวย ดังนั้นปัญหาผู้สูงอายุในประเทศจะมีมากขึ้นเรื่อย ๆ ไม่ใช่แค่เรื่องสุขภาพ แต่การเงินก็สำคัญ บางคนบอกว่าเงินไม่จำเป็น แต่ถ้าคุณยังมีชีวิตอยู่ เงินจำเป็นมาก เพราะยิ่งอายุยืน ยิ่งต้องใช้เงิน

“และประเทศไทยไม่มีการวางแผนภาษีสำหรับคนสูงวัยแบบญี่ปุ่นหรือยุโรป ของเรามีเบี้ยรายเดือนผู้สูงอายุ ซึ่งทราบกันดีว่าเงินจำนวนนั้นทำให้ผู้สูงอายุมีคุณภาพชีวิตที่ดีไม่ได้ อีกปัจจัยหนึ่ง ผู้สูงอายุต้องใช้ชีวิตตามลำพังมากขึ้นเรื่อย ๆ เพราะลูกหลานไปทำมาหากินในเมือง ผู้สูงอายุถูกทิ้งอยู่บ้านตามลำพังหรืออยู่กัน 2 คนตายาย ซึ่งผู้สูงอายุในกลุ่มนี้อาจต้องทำงานตลอดชีวิต เพราะไม่มีเงินออมมากพอที่จะใช้ชีวิตอย่างสุขสบาย ดังนั้น รัฐบาลต้องมีการวางแผนที่ชัดเจนมากขึ้นสำหรับการเตรียมตัวเข้าสู่วัยผู้สูงอายุ โดยเฉพาะเรื่องสุขภาพและการเก็บออม”

เราชวน ผศ.พญ.สหัทยา คุยกันสบาย ๆ ว่าเธออยากจะเป็น สว. (สูงวัย) แบบใด 

“ตอนเริ่มต้นโครงการนี้เราอายุ 55 ปี เคยคิดนะคะว่า ถ้าอายุ 60 ปี เราจะต้องการอะไรบ้างในชีวิต สิ่งแรกที่ต้องการคือร่างกายที่แข็งแรง เพราะยังมีพ่อแม่ที่ต้องดูแล ถ้าเราไม่แข็งแรงแล้วใครจะดูแลท่าน การทำโครงการนี้ทำให้เราศึกษาความรู้ทุกมิติเกี่ยวกับผู้สูงอายุ รวมถึงการดูแลสุขภาพด้วย

“ส่วนตัวเราเป็นคนติดสังคม เรามองว่าเมื่อไหร่ก็ตามที่คุณยังติดสังคมถือว่าดีมาก เพราะคุณยังได้ออกไปพบปะผู้คน ได้ใช้สมอง แต่ถ้าคุณติดบ้าน ต้องเริ่มระวังแล้วจะเข้าสู่ภาวะซึมเศร้าไหม 

“จริง ๆ คำว่าสูงอายุมันก็เป็นแค่ตัวเลขนะ ถ้าไม่บอกว่าเราอายุ 60 ก็ไม่รู้หรอกว่าตัวเองสูงอายุ เพราะเรายังขึ้นเขาได้สบาย เดินเที่ยวแบกกระเป๋าได้เอง ไม่ต้องการความช่วยเหลือจากคนอื่นมากเท่าไหร่ ส่วนริ้วรอยความเหี่ยวย่นมันก็เป็นไปตามวัย แต่สมรรถนะร่างกายของเรายังไหว (ยิ้ม)

“ในวันที่เราเกษียณ คงจะทำร่างกายให้แข็งแรงที่สุด และไม่เป็นภาระใคร”