เวลาพูดถึงอนาคต คุณเห็นภาพอะไร
โลกใบที่หุ่นยนต์และปัญญาประดิษฐ์เหมือนมนุษย์มากจนแยกไม่ออก? โลกใบที่ยานพาหนะทั้งหมดล้วนแต่ลอยอยู่ในอากาศ? โลกใบที่ไม่มีต้นไม้เหลืออยู่ และมนุษย์ต้องกินแต่อาหารสังเคราะห์?
การคิดถึงอนาคตก็ว่ายากอยู่แล้ว แล้วการเสกสรรปั้นแต่งอนาคตให้เหมือนกับในความคิดนั้นล่ะ คุณว่าเป็นไปได้หรือเปล่า
ในวันสุดท้ายของงาน Bangkok Design Week 2018 ที่ไปรษณีย์กลางบางรัก บริษัท AP ร่วมกับ TCDC ได้พาชายหนุ่มจากอนาคตมาพบกับชาวไทย ชื่อของเขาคือ โคเวอร์ พัว (Kaave Pour) ผู้ทำหน้าที่เป็น Creative Director ของห้องทดลองนวัตกรรมสายสแกนดิเนเวียนามว่า SPACE10
ให้เขามาพาเราไปแอบแง้มดูภาพแห่งอนาคตด้วยกันเถอะ
ปัญหาที่อยากฝ่าฟัน
SPACE10 เป็นห้องทดลองนวัตกรรมของบริษัทเฟอร์นิเจอร์ชื่อก้องโลกอย่าง IKEA สาเหตุในการแตกหน่อแห่งนี้ออกมา เพื่อให้อิสระที่จะทำทดลองอะไรก็ได้ โดยไม่ต้องคอยคำนึงถึงข้อจำกัดในเชิงธุรกิจ
“เราอยากอยู่ในโลกแบบไหน และเราจะทำให้โลกกลายเป็นแบบนั้นได้อย่างไร” นี่คือคำถามที่พัวตั้งไว้เป็นตัวนิยาม ‘อนาคต’ ในบทสนทนาของเขา หากให้พูดอีกอย่าง การสร้างอนาคตแปลว่าการสร้างชีวิตความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นนั่นเอง
แน่นอนว่าการจะคิดถึงทิศทางของอนาคต ต้องเริ่มจากการดูปัญหาในปัจจุบันก่อน พัวเสนอประเด็นต่างๆ ให้เราฟัง เริ่มจากพื้นที่เมืองซึ่งขยายใหญ่ขึ้นทุกที ในขณะที่ทรัพยากรก็เริ่มเหลือน้อยลงเรื่อยๆ รวมถึงประชากรก็มีทั้งเด็กเกิดใหม่มากและผู้อาวุโสเยอะไปพร้อมกัน ไล่ไปจนถึงการเติบโตของเทคโนโลยี ที่เริ่มแทรกซึมเข้ามาในชีวิตประจำวันจนแทบแยกกันไม่ออก จากประเด็นปัญหาเหล่านี้ นำไปสู่การครุ่นคิดวิธีแก้ไข
“ผมเชื่อว่าในขณะที่ศิลปะตั้งคำถามเกี่ยวกับปัญหา การออกแบบจะต้องให้ทางออกแก่ปัญหา” พัวบอกเราด้วยสายตามุ่งมั่น ก่อนจะอธิบายว่า SPACE10 ตีความแนวคิดออกมาเป็น 3 ธีมหลักที่แต่ละผลงานที่ออกมาควรตอบได้ นั่นคือการสร้างสังคมหมุนเวียน (นั่นคือการอุปโภคบริโภคแบบเป็นวงกลม ไม่ได้เป็นแนวตรง เริ่มที่ผลิต จบที่ถังขยะ แต่ต้องหมุนเวียนกลับมาใช้ได้ใหม่) การอยู่ร่วมกัน และการเสริมสร้างคุณภาพชีวิตด้วยเครื่องมือทางดิจิทัล
เมื่อมีรากฐานการคิดเพื่ออนาคตเช่นนี้ จึงทำให้ผลงานแต่ละชิ้นจาก SPACE10 เต็มไปด้วยความน่าตื่นเต้น แปลกประหลาด และนึกไม่ถึง ชวนให้ต้องฮือฮาเวลาได้ยินได้ชมทุกครั้ง
ตอนนี้คุณอาจยังนึกภาพไม่ออกว่าคำถามคำตอบพวกนี้จะพัฒนาชีวิตความเป็นอยู่ในเชิงรูปธรรมได้อย่างไร ไม่ต้องห่วง ให้เราได้พาคุณไปดู
ห้องทดลองทั้งสี่
แม้จะเป็นบริษัทขนาดกะทัดรัดด้วยพนักงานเพียงประมาณ 30 คน แต่ในที่แห่งนี้ก็อัดแน่นไปด้วยงานหลายรูปแบบ ตั้งแต่ Playful Research ซึ่งเขย่าความเชื่อที่ว่างานวิจัยมักไกลตัว ด้วยการนำแนวคิดหรือทฤษฎีที่ได้จากการศึกษาวิจัยมาแปลงให้กลายเป็นสิ่งที่คนเข้าถึงเข้าใจได้ง่าย และทำให้คนมีส่วนร่วมในการทำงานวิจัยเหล่านั้น เช่น One Shared House 2030 ที่ชวนคนมาตอบคำถามว่าในปี 2030 เราจะอยู่ร่วมกันแบบไหน นอกจากนั้น SPACE10 ยังมี Space Program ที่ไม่ได้ส่งคนไปอวกาศ แต่ส่งคนไปเชื่อมต่อกับคนด้วยกันในชุมชนต่างๆ ทั่วโลก และที่พัวได้มาคุยกับเราก็เป็นหนึ่งในผลผลิตของโครงการนี้เช่นกัน
แต่ส่วนที่พัวภูมิใจนำเสนอที่สุดคือห้องปฏิบัติการวิจัย ซึ่งมีจุดมุ่งหมายหลักคือ ช่วยร่นระยะเวลาในการคาดการณ์ทิศทางของการผลิตให้สั้นลง เทียบกับการปล่อยผลิตภัณฑ์ใหม่ของบริษัทใหญ่ๆ ระยะทางจากกระบวนการเริ่มออกแบบจนถึงมือผู้ใช้งานจะสั้นกว่ามาก ทำให้มีโอกาสลองผิดลองถูกเยอะ สุดท้ายแล้ว ผลิตภัณฑ์แต่ละชิ้นที่ปล่อยออกมาให้ใช้จริงก็จะมีประสิทธิภาพมากขึ้น ห้องทดลองมีทั้งหมดสี่ส่วน ประกอบด้วย
Digital Fabrication การใช้เทคโนโลยีช่วยในการผลิต ทำให้ ‘สร้าง’ ได้อย่างสะดวกรวดเร็วมากขึ้น ยกตัวอย่างเช่นการพรินต์บ้านทั้งหลักด้วยการดาวน์โหลดผังบ้านจากออนไลน์ แล้วไปสั่งพรินต์ตามร้านที่มีเครื่องพรินต์ใกล้บ้านท่าน เครื่องตัดก็จะทำหน้าที่ตัดวัสดุออกมาเป็นชิ้นๆ พร้อมสำหรับประกอบ ไม่ต้องเหนื่อยรับส่งเคลื่อนย้ายแต่อย่างใด
Local Food การคิดวิธีบริโภคอาหารที่ยั่งยืน พร้อมคงความเป็นท้องถิ่น และมีรสชาติดีด้วย ตัวอย่างคือ LOKAL สลัดบาร์กลางลอนดอนที่มีวัตถุดิบงอกเงยเติบโตอยู่อีกด้านหนึ่งของบาร์ เป็นการปลูกผักแบบใหม่ที่ได้ประสิทธิภาพสูงสุด รวมถึงย่นระยะทางการขนส่งอย่างเห็นได้ชัด แถมยังมีกิมมิกเจ๋งๆ เรียกว่า Sprout ที่ติดตั้ง Google Home เข้ากับชั้นปลูกผัก ทำให้ผู้บริโภคพูดคุยถามสารทุกข์สุกดิบกับพืชผักบนชั้นได้อีกด้วย
Natural Interface การทำลายปฏิสัมพันธ์ระหว่างคนกับเทคโนโลยีแบบเก่าๆ ให้หมดสิ้น จากที่ตอนนี้เราต้องคอยก้มๆ เงยๆ เขี่ยจอมือถือเพื่อดูแผนที่ระหว่างเดินทาง ห้องทดลองนี้ชวนเราคิดถึงทางเลือกอื่น จุดมุ่งหมายหลักของทีม คือการทำให้มนุษย์ใช้เทคโนโลยีได้อย่างเป็นธรรมชาติที่สุด โดยไม่ต้องเรียนรู้วิธีใช้ใดๆ เลย
Shared Living การตั้งคำถามว่ามนุษย์จะใช้ชีวิตอยู่ร่วมกันอย่างไรดี โดยใช้ข้อมูลจากการวิจัยในรูปแบบต่างๆ มาทดลองออกแบบพื้นที่อยู่อาศัย ภายใต้ข้อจำกัดว่าคนจะเยอะขึ้น พื้นที่และทรัพยากรจะน้อยลง ทำอย่างไรจึงจะใช้ได้อย่างคุ้มค่า เต็มประสิทธิภาพ และสร้างคุณภาพชีวิตที่ดีที่สุดเท่าที่เป็นไปได้
สู่โลกความเป็นจริง
แม้ตอนอยู่ในห้องทดลองจะได้ทำอะไรแปลกๆ น่าสนใจมากมาย แต่เมื่อก้าวออกมาข้างนอก บางครั้งก็ต้องยอมรับว่าพลังในนั้นไม่ได้ส่งผลกระทบโลกความจริงในระดับที่เห็นได้ทันทีสักเท่าไร “เราเริ่มจากอุดมคติ โดยมีเป้าหมายว่าจะทดสอบแนวความคิดอย่างไรให้ได้เร็วที่สุด ผลงานที่ออกมาจึงเป็นรุ่นทดลอง และจะยังเติบโตเปลี่ยนแปลงอยู่เรื่อยๆ ในท้ายที่สุดแล้ว มันเลยอาจไม่ได้กลายเป็นผลิตภัณฑ์เสมอไป”
แต่ก็ไม่ใช่จะนั่งฝันถึงอนาคตกันเล่นๆ ไปอย่างเดียว เพราะนั่นคงไม่อาจส่งผลกระทบถึงโลกภายนอกได้ พัวบอกเราว่าหน้าที่สำคัญของ SPACE10 ประกอบด้วยการขุดคุ้ยเสาะหาความเป็นไปได้ใหม่จากสิ่งเดิมๆ ที่มีอยู่ เมื่อพบความเป็นไปได้ที่น่าสนใจ จึงขยายต่อจนกลายเป็นตัวต้นแบบ (prototype) เพื่อทดลองใช้จริง หากดูมีศักยภาพให้น่าพัฒนาต่อ ก็ต้องผลักดันให้มีทีมที่ใหญ่ขึ้น นำแนวคิดและวิธีการไปใช้ในระดับที่ใหญ่ขึ้น
“เราเชื่อในการร่วมมือเหนือการแข่งขัน เราเชื่อในการเผยแพร่เหนือการเก็บซ่อน เราศึกษาทดลองอย่างรวดเร็ว เรียนรู้จากมัน และขยายขนาดของงานให้กลายเป็นโครงการระยะยาว เราหวังให้ทีมงานที่เหมาะสมได้รับโจทย์ที่เหมาะสม ในสภาวะแบบนั้น เราถึงจะเปลี่ยนแปลงโลกได้”
พัวสรุปกับเราอีกครั้งว่า การทำงานของ SPACE10 คือการพยายามจัดระเบียบให้ความโกลาหล เขาอธิบายคำพูดนี้ด้วยการเปรียบอนาคตของโลกเป็นเส้นทางที่เป็นไปได้ แตกแยกย่อยออกไปมากมายไม่สิ้นสุด ไม่ว่าใครก็ไม่มีทางรู้ว่าสุดท้ายแล้วเส้นทางไหนจะเป็นเส้นทางที่โลกดำเนินไปจริงๆ แต่สิ่งที่เราซึ่งอยู่ในปัจจุบันพอจะทำได้คือ การมองความเป็นไปได้เหล่านั้น และเลือกหยิบมาต่อยอด เพื่อให้มันกลายเป็นอนาคตของโลกใบนี้ โดยที่ไม่คิดเพื่อตัวเราคนเดียว แต่คิดในฐานะผู้ที่ต้องแบ่งปันโลกกับมนุษย์คนอื่นอีกเกือบหมื่นล้านคน
หากเป็นเช่นนี้ จึงจะเรียกได้ว่าผู้ร่วมสร้างอนาคตที่แท้จริง
