ผมเพิ่งมีโอกาสได้มาเยือนประเทศสวิตเซอร์แลนด์เป็นครั้งแรก จุดหมายของผมคือเมืองโลซานน์ ขยับจากกลางเมืองออกมานิด ริมทะเลสาบเลมอง มีสวนสาธารณะเดอนองตู บนเนินหญ้าสีเขียวเป็นที่ตั้งของ ‘ศาลาไทย’ ซึ่ง พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ทรงมีพระราชดำริที่จะพระราชทานศาลาไทยแก่ทางการเมืองโลซานน์ซึ่งทรงผูกพันตั้งแต่ทรงพระเยาว์ ในโอกาสที่ทรงครองราชย์ครบ 50 ปี อันถือเป็นอนุสรณ์แห่งมิตรภาพระหว่างสองประเทศ

สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ แทนพระองค์ในพิธีเปิดศาลาไทยพระราชทานเมื่อวันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2552

วันนี้ 14 กันยายน พ.ศ​. 2565 สวนสาธารณะแห่งนี้เต็มไปด้วยแขกผู้มีเกียรติมากมายทั้งชาวไทยและชาวสวิส เพราะสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ มาเป็นองค์ประธานในงาน ‘พระภูมิบาล โลซานน์รำลึก’ พิธีเปิดพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระบรมชนิกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ณ ศาลาไทย

งานนี้เกิดขึ้นเนื่องในโอกาสครบรอบ 72 ปี การก่อตั้งสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ในพระอุปถัมภ์สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอเจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ในปีพุทธศักราช 2564 และครบ 90 ปีความสัมพันธ์ทางการทูตไทย-สวิส

ของที่ระลึกของงานนี้คือ หนังสือภาพสีน้ำ ‘๙ ล้นเกล้า พระภูมิบาล โลซานน์รำลึก’ เรื่องราวของสถานที่ต่าง ๆ ในเมืองโลซานน์ที่เกี่ยวข้องกับพระบาทสมเด็จพระบรมชนิกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และราชสกุล เมื่อครั้งประทับอยู่ในสมาพันธรัฐสวิส เขียนโดย คุณสุพจน์ โล่ห์คุณสมบัติ อุปนายกสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ฯ วาดภาพสีน้ำประกอบโดย อาจารย์เกริกบุระ ยมนาค ซึ่งมาตระเวนเก็บข้อมูลวาดภาพทั่วเมืองโลซานน์ และแปลเป็นภาษาอังกฤษโดย อาจารย์ผุสดี นาวาวิจิต ถือเป็นงานสุดท้ายที่ท่านทำก่อนจะเสียชีวิต

ภาพวาดสีน้ำชุดนี้ จัดแสดงอยู่ในมุมหนึ่งของพิธีเปิด และวันก่อนงาน คณะกรรมการสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ นำโดย คุณกอบลาภ โปษะกฤษณะ นายกสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ฯ จัดโปรแกรมพิเศษพาคณะผู้ร่วมงานไปชมสถานที่บางส่วนในหนังสือเล่มนี้ด้วย

ผมขอนำบางเรื่องราวมาจากการเดินทางครั้งนี้มาถ่ายทอดต่อ และเพื่อความถูกต้องครบถ้วน ผมขอใช้ข้อมูลจากหนังสือ ‘๙ ล้นเกล้า พระภูมิบาล โลซานน์รำลึก’ เป็นหลัก

นี่คือ 5 สถานที่ในเมืองโลซานน์ ประเทศสวิตเซอร์แลนด์ ที่เกี่ยวข้องกับพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ที่ผมมีโอกาสได้เดินทางไปเยือน

0

ประตูสู่สวิตเซอร์แลนด์

การเดินทางมาถึงประเทศสวิตเซอร์แลนด์ครั้งแรกของครอบครัวราชสกุลมหิดล เริ่มต้นจาก หม่อมสังวาลย์ มหิดล ณ อยุธยา (พระยศในขณะนั้นของสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี) ประสงค์จะพาหม่อมเจ้ากัลยาณิวัฒนา พระธิดาองค์โต และหม่อมเจ้าอานันทมหิดล วัย 7 เดือน มาฝากเลี้ยงระหว่างที่สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมขุนสงขลานครินทร์ เสด็จกลับประเทศไทย เพื่อทรงร่วมงานพระราชพิธีพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2468 หม่อมสังวาลย์ซึ่งอยู่ที่กรุงปารีสในขณะนั้น นึกได้ว่า พระยากัลยาณไมตรี หรือ ดร.ฟรานซิส บี. แซร์ (Dr. Francis B. Sayre) อดีตเอกอัครราชทูตสหรัฐอเมริกาประจำประเทศไทยและที่ปรึกษาทางการต่างประเทศ เคยแนะนำว่าเมืองโลซานน์มีสถานที่ดูแลเด็กที่ดี ถูกสุขอนามัย และเหมาะสมดี ชื่อ ชองป์ โซเลย์ (Champ Soleil Nursery)

โลซานน์จึงกลายเป็นสถานที่ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 เสด็จพระราชดำเนินมาประทับกว่า 18 ปี รวมถึงช่วงที่เสด็จพระราชดำเนินไปเยือนทวีปยุโรปอย่างเป็นทางการเมื่อ พ.ศ. 2503 ด้วย

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ประสูตรที่เมืองเคมบริดจ์ รัฐแมสซาชูเซตต์ ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อสมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมขุนสงขลานครินทร์ทรงสำเร็จการศึกษาด้านการแพทย์แล้ว จึงทรงพาครอบครัวเสด็จกลับประเทศไทยเป็นการถาวร โดยเรือข้ามมหาสมุทรแอตแลนติกไปยังกรุงลอนดอน เพื่อทรงติดต่องานในยุโรปก่อน จากนั้นได้ทรงแวะประทับที่เมืองโลซานน์ ขณะนั้นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าภูมิพลอดุลยเดชมีพระชันษายังไม่ครบ 1 ปี จึงได้มาประทับที่ชองป์โซเลย์เป็นครั้งแรก

1

อาคารพักอาศัยเลขที่ 16 ถนนติโซต์

The Apartment Building at Avenue Tissot 16

เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองใน พ.ศ. 2475 การเมืองในประเทศไม่ค่อยเรียบร้อยนัก สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจ้าทรงเห็นว่า เป็นโอกาสอันดีที่พระนัดดาของพระองค์จะได้ไปศึกษาต่อต่างประเทศ และรักษาอาการประชวรของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 8 ด้วย

พ.ศ. 2476 สมเด็จพระบรมราชชนนีทรงเลือกพาครอบครัวกลับมาประทับที่เมืองโลซานน์อีกครั้ง ระหว่างที่ทรงหาที่ประทับทรงส่งพระโอรสธิดาทั้ง 3 พระองค์ไปฝากไว้ที่ชองป์โซเลย์อยู่ 2 เดือนครึ่ง จึงย้ายไปประทับที่แฟลตเลขที่ 16 ถนนติโซต์ในย่านอันสงบเงียบ

ระหว่างที่ประทับอยู่ที่แฟลตแห่งนี้ทรงใช้ชีวิตอย่างเรียบง่ายดังสามัญชนธรรมดา สมเด็จพระบรมราชชนนีทรงสอนให้ลูก ๆ รู้จักการประหยัด ทุกคนมีหน้าที่ช่วยกันทำงานบ้าน และทรงศึกษาภาษาฝรั่งเศสอย่างจริงจัง ทรงใช้ภาษาฝรั่งเศสสนทนากันระหว่างพี่น้อง แต่จะรับสั่งเป็นภาษาไทยกับสมเด็จพระบรมราชชนนี

สมเด็จเจ้าฟ้าฯ กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ ทางบรรยายลักษณะของแฟลตแห่งนี้ในหนังสือพระนิพนธ์ว่า 

“…เป็นตึกขนาดใหญ่ มีแฟลตหลายชุด แม่เช่าชั้นล่าง เพราะเกรงว่าลูกอาจรบกวนคนที่พักอยู่ได้ด้วยการวิ่ง กระโดด ใต้แฟลตของเรายังมีโรงรถอีก แฟลตนั้นมีห้องใหญ่พอใช้ ห้องรับประทานอาหาร ห้องนอนของแม่และข้าพเจ้าใช้เครื่องเรือนสีเหลือง ห้องนอนของน้อง ๆ ใช้สีชมพูแก่…”

ความบังเอิญอย่างหนึ่งก็คือ ทุกปีสมเด็จพระบรมราชชนนีจะพาพระโอรสธิดาไปบันทึกภาพเป็นที่ระลึกที่ร้านถ่ายภาพ De Jong กลางเมือง แต่ไม่นานมานี้ทายาทของร้าน De Jong ได้ย้ายร้านมาอยู่เยื้องกับแฟลตเลขที่ 16 ห่างกันเพียงแค่ถนนกั้นเท่านั้นเอง

ต้น พ.ศ. 2477 มีข่าวลือสะพัดทั่วยุโรปว่า พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จะทรงสละราชสมบัติ และพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอานันทมหิดล ที่ประทับในเมืองโลซานน์อาจได้เป็นพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ แฟลตอันเงียบสงบแห่งนี้จึงกลายเป็นจุดสนใจของนักข่าวสำนักต่าง ๆ มีการตามฉายพระรูปเจ้านายเล็ก ๆ ระหว่างทางจากโรงเรียน

เมื่อพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงสละราชสมบัติ วันที่ 7 มีนาคม พ.ศ. 2477 คณะรัฐมนตรีได้กราบบังคมทูลเชิญพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าอานันทมหิดล เสด็จขึ้นครองราชย์ และเสด็จนิวัตประเทศไทยใน พ.ศ. 2481

2

มหาวิทยาลัยโลซานน์

L’Université de Lausanne

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 8 เสด็จนิวัตประเทศไทยครั้งที่ 2 หลังจากสงครามโลกยุติลงเมื่อ พ.ศ. 2488 หลังการเสด็จสวรรคตอย่างกะทันหันของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 8 รัฐบาลกราบบังคมทูลเชิญสมเด็จพระอนุชาธิราชสืบสันตติวงศ์ พระนามว่า สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงเปลี่ยนสาขาเรียนจากวิทยาศาสตร์มาเป็นนิติศาสตร์และรัฐศาสตร์ ที่มหาวิทยาลัยโลซานน์ (L’Université de Lausanne) ซึ่งมีอาคารเก่าแก่ที่งามสง่าอย่างปาเลส์ เดอ รูมีน (Palais de Rumine) ครั้งหนึ่งอาคารแห่งนี้เคยเป็นส่วนหนึ่งของมหาวิทยาลัยโลซานน์ ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 ทรงศึกษา แต่ปัจจุบันเมื่อมหาวิทยาลัยย้ายออกไปตั้งอยู่ที่ดอริกนีย์ (Dorigny) ปาเลส์ เดอ รูมีน จึงถูกปรับปรุงให้เป็นพิพิธภัณฑ์ทางวิทยาศาสตร์

ด้านหลังเป็นอาคารอองเซียน อะคาเดมี (Ancienne Académie) ตึกเก่าแก่ต้นศตวรรษที่ 16 ซึ่งเคยใช้เป็นคณะนิติศาสตร์และรัฐศาสตร์ที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 เคยเสด็จมาทรงศึกษา

ปัจจุบันอาคารอองเซียน อะคาเดมี ซึ่งมีหอนาฬิกาทรงโบราณอยู่ตรงกลางยังคงสภาพดั้งเดิม มีรั้วหินสูงขนานไปกับถนนสายเล็ก ๆ ปูด้วยก้อนหินสี่เหลี่ยม ทอดยาวไปทางด้านหลังของโบสถ์เมืองโลซานน์

หากเดินผ่านถนนอะคาเดมี (Rue de l’Académie) ด้านหน้าอาคารไปเล็กน้อย จะได้พบ อา ลา ปอมม์ เดอ แป็ง (A la Pomme de Pin) ร้านอาหารแบบบิสโทรในห้องแถวแบบโบราณที่ว่ากันว่า พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 เสด็จฯ มาเสวยพระกระยาหารอยู่เนือง ๆ เมื่อครั้งทรงเป็นนักศึกษาอยู่ที่นี่

3

พระตำหนักฟลองซาเลย์

Villa Flonzaley

หลังจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 เสด็จเยือนสหรัฐอเมริกาอย่างเป็นทางการใน พ.ศ. 2503 พระองค์ได้เสด็จมาประทับที่วิลล่า ฟลองซาเลย์ (Villa FlonZaley) เพื่อใช้เป็นศูนย์กลางการทรงงาน และยังใช้เป็นบ้านของพระราชโอรสธิดาทั้ง 4 พระองค์ระหว่างเสด็จฯ เยือน 14 ประเทศในยุโรป ตลอดระยะเวลา 6 เดือนระหว่างเดือนกรกฎาคม พ.ศ. 2503 ถึงมกราคม พ.ศ. 2504

แทนที่จะประทับในโรงแรมหรูหรากลางเมืองใหญ่ในยุโรป พระองค์ทรงเลือกประทับที่พระตำหนักฟลองซาเลย์ซึ่งตั้งอยู่ในหมู่บ้านเล็ก ๆ แวดล้อมไปด้วยป่าเขียวขจีบนเนินสูง ทอดสายตาไปเห็นไร่องุ่นลาโวซ์ลาดไล่ระดับลงไปจรดขอบทะเลสาบเลมอง ซึ่งอีกฝั่งของชายน้ำคือชายแดนประเทศฝรั่งเศส

ท่านผู้หญิงพึงจิตต์ ศุภมิตร นางสนองพระโอษฐ์ในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง บรรยายถึงบรรยากาศโดยรอบพระตำหนักว่า 

“…จากถนนใหญ่เลี้ยวซ้ายเข้าไปสักครู่ก็เห็นประตูเขียนว่า Villa ข้างหนึ่ง Flonzaley อีกข้างหนึ่ง ถนนจากหน้าประตูวิลล่าคดเคี้ยวเข้าไปในแมกไม้ สองข้างทางเป็นทุ่งหญ้าที่เต็มไปด้วยผลไม้ที่ออกผลสะพรั่ง เชอรี่ แอปเปิ้ลลูกดกแทบแลไม่เห็นใบ แพร์ พลับ พรุน เลี้ยวไปตามความวกวนของถนนที่สูงขึ้น จนในที่สุดก็แลเห็นยอดหลังคาวิลล่า ตัวตึกเป็นคฤหาสน์ใหญ่มากแบบเก่า มีหน้ามุขด้านหน้า…”

ท่านผู้หญิงพึงจิตต์ ศุภมิตร ได้บันทึกถึงที่นี่อีกว่า 

“…Villa Le Flonzaley บ้านเก่าเดียวนี้เป็นโฮมสวีตโฮมจริง ๆ ไปไหนมาไหนก็ขอให้ได้กลับไปนอนพักผ่อนอยู่ในพระตำหนักนี้ จะได้หมดห่วงหมดกังวลทั้งสิ้น…”

ปัจจุบันพื้นที่รอบพระตำหนักแห่งนี้ยังคงสภาพดังเดิมไม่ผิดเพี้ยน และอยู่ภายใต้การดูแลของ นายฌอง-เรอเน่ แมร์มูด์ (Jean-René Mermoud) ทนายความผู้เป็นบุตรชายเจ้าของบ้านคนก่อน

ฌอง-เรอเน่ มาต้อนรับคณะของพวกเราด้วยตนเอง พร้อมกับเปิดวิลล่าให้เราได้ชมทุกห้อง เขาเล่าว่า เพิ่งมีการปรับปรุงบ้านครั้งใหญ่ แต่ยังคงโครงสร้างเดิมของบ้านเอาไว้ ห้องที่ประทับอยู่ชั้น 2 ส่วนห้องชั้น 3 ซึ่งเป็นห้องใต้หลังคา เป็นห้องพักของข้าราชบริพาร

นอกจากนี้ ฌอง-เรอเน่ ยังนำภาพถ่ายเก่า เป็นพระบรมฉายาลักษณ์ซึ่งฉายในบ้านหลังนี้มาให้ชมด้วย

4

สวนสาธารณะเดอนองตู

Parc du Denantou

สวนสาธารณะเดอนองตู อยู่ริมทะเลสาบเลมอง เคยเป็นที่ทรงพระสำราญเมื่อครั้งที่ครอบครัวราชสกุลมหิดลได้มาประทับอยู่ที่วิลล่าวัฒนา ซึ่งอยู่ห่างออกไปไม่กี่ร้อยเมตร (พระตำหนักแห่งนี้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ประทับเป็นระยะเวลาเกือบ 2 ทศวรรษ แต่ปัจจุบันมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบของอาคารจนไม่เหลือเค้าโครงเดิม) ในยามว่าง สมเด็จพระบรมราชชนนีมักจะทรงพาพระโอรสธิดามาทรงพักผ่อนพระอิริยาบถบริเวณสวนแห่งนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 8 และรัชกาลที่ 9 ทรงเคยแล่นเรือใบรอบ ๆ ทะเลสาบเลมองด้วย

5

ศาลาไทย

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ทรงผูกพันกับเมืองโลซานน์ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ ทรงมีพระราชดำริที่จะพระราชทานศาลาไทยแก่ทางการเมืองโลซานน์ในโอกาสที่ทรงครองราชย์ครบ 50 ปี อีกทั้งยังถือเป็นอนุสรณ์แห่งมิตรภาพระหว่างสองประเทศ โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จฯ แทนพระองค์ไปในพิธีเปิดศาลาไทย พระราชทานเมื่อวันที่ 17 เมษายน พ.ศ. 2552

เนื่องในโอกาสครบรอบ 72 ปีของสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ฯ และโอกาสครบรอบ 90 ปีความสัมพันธ์ทางการทูตไทย-สวิส พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรรามาธิบดีศรีสินทรมหาวชิราลงกรณ พระวชิรเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชทานพระบรมราชานุญาตให้สมาคมฯ เชิญพระบรมรูปพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร ขนาดเท่าพระองค์จริง แบบครึ่งพระองค์ หล่อด้วยบรอนซ์ ไปประดิษฐาน ณ ศาลาไทย สวนสาธารณะเดอนองตู เมืองโลซานน์ สมาพันธรัฐสวิส เพื่อสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณ และเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 อีกทั้งเพื่อเป็นอนุสรณ์แห่งความสัมพันธ์อันดีของทั้งสองประเทศ

พระบรมรูป ออกแบบโดย อาจารย์วัชระ ประยูรคำ ส่วนฐานพระบรมรูป ออกแบบโดย คุณก่อเกียรติ ทองผุด อาจารย์วัชระ ประยูรคำ เลือกปั้นพระบรมรูปในช่วงที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 9 ทรงเสด็จฯ กลับมาศึกษาที่โลซานน์ มีพระชนมายุ 19 พรรษา เพราะเป็นช่วงเวลาเปลี่ยนผ่านครั้งสำคัญของการเตรียมตัวเป็นกษัตริย์ โดยพยายามสะท้อนถึงความครุ่นคิด มุ่งมั่น ในสีพระพักตร์และสายพระเนตร ซึ่งเป็นการปั้นพระบรมรูปที่เชื่อมโยงกับบริบทของสถานที่ โดยมุ่งหวังว่าชาวต่างชาติจะสัมผัสได้ถึงสิ่งที่เขาพยายามถ่ายทอด

ทางสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ฯ หวังว่าที่นี่จะกลายเป็นหมุดหมายสำคัญของนักท่องเที่ยวชาวไทย และเป็นสัญลักษณ์สำคัญของความสัมพันธ์อันดีระหว่างสองประเทศ สมกับเป็นการเฉลิมฉลองวาระครบรอบ 72 ปี การก่อตั้งสมาคมนักเรียนเก่าสวิสส์ฯ และครบ 90 ปี ความสัมพันธ์ทางการทูตไทย-สวิส