มีด เขียง เขียนไปแล้ว ตอนนี้ถึงคิว ครก นี่ไม่มีไม่ได้ ถ้านึกว่าใช้เครื่องปั่นไฟฟ้าแทนได้ ทีเครื่องแกงเผ็ด ผัดเผ็ด ก็ซื้อที่ตลาดอยู่แล้ว ถึงเครื่องไฟฟ้าจะใช้งานได้หลายอย่าง แต่ใช้ตำน้ำพริกกะปิ ตำพริกไทย รากผักชี กระเทียม ไม่ได้ กรอบอาหารไทยมีต้ม ยำ ตำ แกง ตำนั้นต้องใช้ครก

ครก เป็นของคู่คิด มิตรคู่บ้าน จะทำอะไร จะใช้ครกอย่างไร มีสัญชาตญาณในการตำกันทุกคน เอาเป็นว่าจะตำถั่วลิสงต้องออกแรงขนาดไหน ถึงจะหยาบๆ หรือแหลกละเอียด หรือตำกุ้งแห้ง ปลากรอบ จะเอาละเอียดฟูเป็นปุยแค่ไหน สมองกับมือสัมพันธ์กันแบบอัตโนมัติ 

ครก เครื่องมือคู่ครัวไทย ที่มีประโยชน์ตั้งแต่บดของสารพัดในครัว จนไปถึงใช้จำนำ

แล้วครกนี่ยังทำให้น่ากินอย่างไม่รู้ตัว ถ้าตำเครื่องแกงสำหรับทอดมันหัวปลี ทอดมันปลากราย วิธีตำที่น่าจะทำ ต้องตำให้พริกแห้งหยาบๆ หรือที่เรียกว่าลอยใบ แม้กระทั่งแกงส้ม ถ้าพริกแห้งลอยใบแสดงว่าตำเครื่องแกงด้วยมือ ความน่ากินก็เกิดขึ้นเอง 

เมื่อก่อนมีร้านอาหารไทยชื่อ ‘ส.หญิงไทย’ อยู่ตรงขอบวงกลมของสี่กั๊กพระยาศรี ที่เดี๋ยวนี้กลายเป็นห้างขายนาฬิกา Rolex ไปแล้ว ฝีมือเด็ดขาดมาก ลูกค้าเป็นพวกช่างกิน ที่อร่อยก็มีแกงเขียวหวานเนื้อ ไข่เจียวปู และผัดเผ็ดปลาดุกที่ทุกคนต้องสั่ง พอมีใครสั่งจะได้ยินเสียงครก แค่เสียงยังไม่ได้กินก็อร่อยแล้ว

เมื่อก่อนชอบไป ‘ร้านวัลย์อาหารป่า’ กระทุ่มแบน เป็นบ้านไม้ ครัวอยู่ชั้นล่าง ที่นั่งกินเป็นเพิงมุงหญ้าคา ไปที่นั่นต้องสั่งผัดเผ็ดเชิงตะพาบน้ำ ได้ยินเสียงคุณยายของบ้านตำเครื่องแกงด้วยครก เสียงเหมือนปลุกน้ำย่อยให้ลุกขึ้นจากที่นอน ต่อมาไม่มีตะพาบน้ำก็ไม่มีเสียงครก เลยไม่ค่อยได้ไป ที่ยกตัวอย่างมานั้น ครกไม่ใช่แค่เครื่องมือเท่านั้น ของกินที่ใช้ครกเชื่อถือได้เสมอ และครกเป็นนางกวักเรียกลูกค้าได้ด้วย

เมื่อเป็นครก ก็ต้องพุ่งไปที่ครกหินอ่างศิลา นี่เป็น Encyclopedia ของครก เมื่อ 60 – 70 ปีที่แล้วครกอ่างศิลาเป็นของสุดปรารถนาของแม่บ้าน ชาวบ้านทั่วไปจับต้องไม่ไหว คนมีเงินต้องไปซื้อที่เวิ้งนครเกษมที่เดียว ครกอ่างศิลาข้ามน้ำ ข้ามทะเลมาทางเรือ มาขึ้นที่ท่าน้ำราชวงศ์ มีค่าขนาดไหนก็ดูเอาว่าจำนำในโรงรับจำนำได้

ครก เครื่องมือคู่ครัวไทย ที่มีประโยชน์ตั้งแต่บดของสารพัดในครัว จนไปถึงใช้จำนำ
ครก เครื่องมือคู่ครัวไทย ที่มีประโยชน์ตั้งแต่บดของสารพัดในครัว จนไปถึงใช้จำนำ

เคยไปอ่างศิลาเมื่อเป็นวัยรุ่น ทั้งแถบเป็นกระต๊อบหลังคามุงจากยาวติดต่อกัน เสียงตอกหินทำครกดังก๊องแก๊งทั้งหมู่บ้าน คนแกะครกหินเป็นคนจีนทั้งนั้น รูปแบบเป็นของจีน ที่ยืนยันอย่างนั้นเพราะตอนไปเมืองจีน ไปเห็นครกหินแอนทีคของจีน ปุ่ม 2 ปุ่มข้างครกแกะเป็นรูปหัวสิงห์โต สวยมากอยากได้

ช่างแกะครกอ่างศิลาก็ยึดรูปแบบตามต้นฉบับ แต่แกะปุ่มเรียบๆ เจ้าปุ่มนี้มีประโยชน์ เอาไว้จับตอนตำ นั่นเป็นปกติที่มือข้างหนึ่งตำ อีกข้างหนึ่งจับปุ่ม แต่ถ้าไม่มีปุ่มเผลอไปจับตรงขอบครก พลาดขึ้นมาจะกลายเป็นคนมือแป 

ทำไมถึงต้องทำที่อ่างศิลา หินที่นั่นมีมหาศาล เป็นโขดเล็ก โขดน้อย กระจายไปทั่วริมชายทะเลและตามเนินเขา ตอกสกัดแล้วอุ้มมาแกะทุกวัน เอามาจนหมดเกลี้ยง ตอนหลังๆ ต้องไปเล่นของใหญ่ เป็นโขดหินใหญ่ๆ ตามไร่สวนท้องนา เจ้าของที่เขาชอบ ให้ฟรีจะได้เอาพื้นที่เพาะปลูก 

หินอ่างศิลาสีสวย สีขาวตุ่นๆ อมเหลือง นั่นหมดไปนานมากแล้ว เคยกัดฟันซื้อครกใบเล็ก ความลึกเท่าถ้วยน้ำจิ้ม ราคาเท่าแหวนทองวงเล็กๆ ตั้งใจเอามาใส่น้ำพริกกะปิแทนถ้วย ให้สมกับว่ากินพริกครกหนึ่ง มาคิดทีหลัง ตอนนั้นสติคงฟั่นเฟือน มีเงินแทนที่จะซื้อทองแต่ดันไปซื้อหิน

เดี๋ยวนี้ใครๆ จะซื้อครกหินต้องไปอ่างศิลา แต่ไม่ใช่หินอ่างศิลาและไม่ได้ทำที่อ่างศิลาด้วย เปลี่ยนจากครกหินมาเป็นครกแบบอื่นๆ บ้าง เดี๋ยวนี้ไม่ว่าที่ไหนก็มีครกดินเผากับครกไม้กลึงวางขาย ที่เห็นจนชินตามีร้านอาหารอีสาน ที่ใช้ครกดินเผาบ้าง ครกไม้บ้าง 

ครก เครื่องมือคู่ครัวไทย ที่มีประโยชน์ตั้งแต่บดของสารพัดในครัว จนไปถึงใช้จำนำ
ครก เครื่องมือคู่ครัวไทย ที่มีประโยชน์ตั้งแต่บดของสารพัดในครัว จนไปถึงใช้จำนำ

สำหรับครกไม้นั้น ถือว่าเป็นครกโบร่ำโบราณของชาวเหนือและชาวอีสาน นั่นเพราะมีไม้มาก ทำครกเป็นกันทุกคน ทนทาน ไม่ต้องดูแลรักษา งานที่ตำส่วนใหญ่คือตำเกลือเม็ด พริก หอม กระเทียม ปลากรอบ ปลาย่าง ไม่ต้องล้างก็ยังได้ เขรอะมากนัก เล็กไป ใหญ่ไป ก็โยนทิ้ง เปลี่ยนใหม่ 

อยู่ๆ ครกไม้เก่าๆ ไปเข้าตานักจัดสวนบางคน เอาครกไม้เก่าบ้าง รางข้าวเลี้ยงหมูเก่าๆ อ่างน้ำไม้ของชาวเขา เอามาปลูกต้นไม้ ดูเท่ แปลกจากใช้กระถาง เอาของหมดค่ามาทำให้มีค่า ตอนนั้นเลยเกิดโกลาหลหาซื้อกันยกใหญ่ พ่อค้าเมืองเหนือหัวใสไปกว้านซื้องานพวกนั้นมาจากชาวบ้าน ชาวบ้านก็ชอบได้เงินมาฟรีๆ ดีกว่าทิ้งไว้ให้ปลวกกิน ครกไม้เก่าหายจากเมืองเหนือ อีสาน มาอยู่ที่ตลาดต้นไม้ที่จตุจักร

จังหวะนั้นชาวเหนือ อีสานเอง ก็ใช้ครกหินอ่างศิลา ครกดินเผาบ้างแล้ว มีน้อยที่ยังใช้ครกไม้ทำเองอยู่ เอาเป็นว่าครกไม้เริ่มเลือนๆ ไป เมื่อ 20 ปีที่แล้ว ขึ้นจังหวัดน่านบ่อย มีครั้งหนึ่งกำลังขับรถอยู่ระหว่างอำเภอร้องกวาง แพร่ กับอำเภอเวียงสา น่าน เห็นเพิงขายของริมทาง เห็นแค่แวบเดียวว่าขายครกไม้ ถ้าครั้งนั้นวิ่งเลยตามเลย คงเจ็บใจไปนาน วกกลับมา มีครกไม้วางขาย 10 กว่าใบ รูปร่างต่างๆ กัน ทำจากไม้สักบ้าง ไม้มะโจ้กบ้าง เป็น Folk Art ศิลปะพื้นบ้านของจริง ราคา 50 – 80 บาท เอามาแค่ 2 ใบเท่านั้น มานึกทีหลังน่าจะกวาดมาให้หมด 

เล่าเรื่องครกหลายเวอร์ชัน และการใช้ครกหิน ครกไม้ ครกดินเผา ที่เหมาะกับอาหารต่างชนิดกัน
เล่าเรื่องครกหลายเวอร์ชัน และการใช้ครกหิน ครกไม้ ครกดินเผา ที่เหมาะกับอาหารต่างชนิดกัน

เมื่อไม่นานนักที่เชียงใหม่เห็นโรงแรมแห่งหนึ่ง ตกแต่งห้องอาหารด้วยครกไม้ วางเป็นแถบ เขาไปให้ช่างแกะไม้ บ้านถวาย หางดง แกะมาให้ สวยดี เจตนาเพื่อตกแต่งเท่านั้น ไม่ได้เอามาใช้งาน อย่างน้อยใครไปใครมาจะได้รู้จักครกไม้

ครกดินเผานี่อีกอย่างที่รู้จักกันดี เคยไปอีสานเห็นคนทำครกขาย ใช้ระบบตีขึ้นรูป ยังสงสัยว่าจะแตกง่ายหรือเปล่า เพราะการตีความหนาบางอาจะไม่เสมอกัน เวลาเผาความแกร่งก็อาจจะไม่เท่ากัน แต่นึกอีกทีการตำของชาวอีสานนั้น ไม่ได้ตะบี้ตะบันตำจนทุกอย่างแหลกละเอียด ครกไม่ได้แตกง่ายๆ 

การทำเครื่องปั้นดินเผานั้น ทางเมืองเหนือใช้วิธีปั้นขึ้นรูปด้วยแป้นหมุน ไม่ว่าจะเป็นกระถาง โถพลู ครก มีอยู่ครั้งไปจังหวัดเลย เจอครกดินเผาในร้านโชห่วย ปั้นขึ้นรูปตามระบบที่ว่า รูปร่างพอเหมาะ เป็นสีน้ำตาลแต่เคลือบสีเขียวบางๆ ให้สีไหลไปตามธรรมชาติ สีเขียวนั้นไปทางสีเครื่องเคลือบศิลาดล ใช้เวลาตัดสินใจ 3 วินาที อุ้มใบนั้นมา จากนั้นมาก็เบรกไม่อยู่แล้ว เห็นครกสวยๆ ไม่ได้ ไม่ว่าจะเป็นครกอะไร กระเป๋าสตางค์มันดิ้นพั่บๆ 

เล่าเรื่องครกหลายเวอร์ชัน และการใช้ครกหิน ครกไม้ ครกดินเผา ที่เหมาะกับอาหารต่างชนิดกัน

มาเป็นการแนะนำครกให้ซื้อไว้ใช้บ้าง เอาครกหินอ่างศิลาก่อน ชวนไปดูที่ ‘ร้านธำรงค์แกรนด์สโตน’ ทางไปจากตัวชุมชนอ่างศิลา ไปตามถนนเรียบชายหาดเป็นทางที่จะไปบางแสน ไปสักพักจะเจอร้าน มีงานหินวางเต็มหน้าร้าน มีพระบ้าง สิงโตบ้าง ลูกนิมิตบ้าง ข้างในมีสารพัดครก แต่ไม่ใช่หินอ่างศิลา เป็นหินแกรนิตจากที่อื่น รูปแบบครกหลากหลาย เผอิญร้านนี้มีลูกจบการออกแบบลาดกระบัง เคยทำครกส่งออกเมืองนอก จะออกแบบเองหรือเมืองนอกออกแบบมาอันนี้ไม่รู้ มีเหลืออยู่ ทันสมัย ใช้งานสะดวก ไม่หนักมาก ก็เลือกเอาตามชอบ มีข้อเสียนิดหนึ่ง เจ้าของร้านหน้าตานิ่งสมกับขายหิน และถ้าคนไหนเป็นคนแรกๆ เขาจะถามว่าจะเอาอะไร ถ้าไม่คิดจะซื้อไม่ต้องเข้าร้าน จะเสียฤกษ์ค้าขายในวันนั้น

ครกหินของ IKEA ก็น่าใช้ ออกแบบดี ทำจากจีน ขนาดกำลังพอดี ใช้ได้ 2 ด้าน ด้านตื้นกับลึกแล้วแต่จะตำอะไร 

ห้างโรบินสันสั่งอุปกรณ์เครื่องครัวจากจีนเข้ามาขายเอง เคยมีครกหินอ่อน สวย ไม่รู้ยังมีอยู่หรือเปล่า โดยปกติครกทั่วไปทำจากหินแกรนิต มีความแกร่ง ตำอะไรหินไม่กะเทาะ แต่หินอ่อนชื่อก็บอกอยู่แล้วว่าอ่อน ตำไปนานๆ พื้นครกกับสากจะมีความพรุน เหมือนกะเทาะไปบ้าง

แนะนำครกเมืองไกลบ้าง เป็นครกบาหลี ถ้าไปเที่ยวบาหลี โดยเฉพาะไปเที่ยวที่อูบุด มีตลาดใหญ่น่าสนุก ขายของสารพัด ลองดูแผงขายครก น่าสนใจ เป็นหินภูเขาไฟ เนื้อหินหยาบหน่อย รูปแบบของครกส่วนใหญ่จะแบน ตื้นหน่อย สากเป็นด้าม หัวสากงอเหมือนฆ้อน เพราะการใช้งานของเขาเป็นการตอก ไม่เหมือนแบบไทยที่ใช้ตำตรงๆ แต่ไหนๆ ไปที่นั่นแล้วก็น่าซื้อมา หาทางใช้เอาข้างหน้า 

ครกจะเป็นแบบไหน ทำจากอะไร ใช้ดีไหม เหมาะหรือไม่ ไม่เป็นไร 

มีติดบ้านไว้ ยังไงก็ต้องได้ใช้แน่ๆ

Writer & Photographer

Avatar

สุธน สุขพิศิษฐ์

ศิลปะ-ดนตรี-อาหาร ที่มีอยู่ในโลกนี้ ไม่มีพรมแดน ไม่มีภาษา ไม่มีการเมือง ไม่มีการกีดกัน ไม่มีรวยหรือจน เข้าถึงง่าย มีความสุขเท่าเทียมกัน เอาสามอย่างเท่านี้ก็พอ