ดอกดาวเรืองเหลืองทองแข่งกันบานอยู่ในทุ่งสุดลูกหูลูกตา ดอกต้อยติ่งสีม่วงนับร้อยในพงหญ้า ดอกพวงชมพูดอกจิ๋วแข่งกันบานคลุมระแนงไม้หน้าบ้าน ดอกเข็มออกดอกสีส้มแสดเต็มต้นในกระถางหลังบ้าน ต้นเฟิร์นทิ้งใบสีเขียวระย้าลงมาจากต้นไม้ใหญ่ สีสันมากมายรายล้อมอยู่รอบตัวเรา เป็นของขวัญวิเศษจากธรรมชาติ สีบางสีทำให้เรารู้สึกเบิกบานใจ บางสีก็ให้พลังอันมหัศจรรย์ ให้แรงบันดาลใจ ให้ความคิดสร้างสรรค์ บางสีก็เชื่อมโยงเรากับบางสิ่งบางอย่าง หรือบางทีก็ช่วยพาจิตใจที่ว้าวุ่นของเราให้สงบลง

สีเป็นสิ่งอัศจรรย์ที่ส่งผลต่อความคิด ความรู้สึกของเราอย่างที่เราเองก็ไม่รู้ตัว เคยลองคิดเล่นๆ ไหมว่า ถ้าสีสันเหล่านี้หายไปจากโลก จะเกิดอะไรขึ้นกับชีวิต

สีมีอิทธิพลมากมายกับชีวิตเรา สีอยู่ในวิถีชีวิต สีอยู่ในงานศิลปะ อยู่ในอาหาร ในข้าวของเครื่องใช้ ในเครื่องนุ่งห่ม

 ธรรมชาติได้หยิบยื่นสีสันมากมายให้เราเลือกนำมาใช้ เราใช้สีจากธรรมชาติมาทำขนม เช่น สีเขียวจากใบเตย สีฟ้าจากดอกอัญชัน สีชมพูจากแก่นฝาง เราใช้สีธรรมชาติมาย้อมผ้า เราได้สีเหลืองจากแก่นขนุน ขมิ้น เราย้อมสีครามจากต้นไม้หลายชนิด เราใช้ใบไม้ เปลือกไม้ ลูกไม้ มาย้อมผ้าเป็นสีต่างๆ เช่น ใบมะม่วง ใบขี้เหล็ก เปลือกประดู่ ลูกมะพูด เราสกัดสีจากเห็ด จากไลเคน จากใบเฟิร์นมาย้อม เราเอาของเหลือจากในครัว เช่นเปลือกหอม กากกาแฟ กากชามาใช้ ดอกไม้สีสวยในสวนอย่างดอกสร้อยทอง ดอกกรรณิการ์ และดอกดาวเรือง เราก็นำมาย้อมผ้าได้สีสวยเช่นกัน

ดอกไม้แห่งดวงอาทิตย์

ดอกดาวเรือง ดอกไม้แห่งดวงอาทิตย์ ดูจะเป็นดอกไม้ที่เรานึกถึงดอกแรกๆ เวลาย้อมผ้า ดอกไม้สีเหลืองมีหลายเฉด บ้างก็มีสีส้ม มีทั้งดอกเล็ก ดอกใหญ่ บางคนก็คุ้นกับดาวเรืองในกระถางที่เห็นวางขายอยู่ที่ร้านขายต้นไม้ บ้างก็คุ้นชินเพราะเห็นอยู่บนแผงขายพวงมาลัย ดาวเรืองเป็นดอกไม้ที่นิยมปลูกตั้งแต่สมัยโบราณ อาจเพราะชื่อที่ไพเราะ และเป็นดอกไม้ที่ดูแลไม่ยาก ขยายพันธุ์ง่ายด้วยเมล็ดและการปักชำ

ในสวนฉันมีดาวเรือง

ในสวนของเรามีดอกดาวเรืองขึ้นกระจัดกระจายอยู่ทั่วสวน เราปลูกดาวเรืองไว้เป็น Companion Plant คอยช่วยดูแลพืชผัก ดูแลดิน เราเก็บดอกดาวเรืองมาทำชาบ้าง ทำอาหารบ้าง แต่เหตุผลหลักๆ ที่เรามีดอกดาวเรืองกระจายอยู่มุมนั้นมุมนี้ทั่วสวน เพราะเราตั้งใจปลูกดอกดาวเรืองไว้ย้อมผ้า

เก็บวันละนิด

เราอาจมีกระถางดาวเรืองอยู่หน้าบ้านแค่หนึ่งกระถาง แต่เชื่อไหมว่าเราย้อมผ้ามากมายได้ด้วยต้นไม้เล็กๆ ในกระถางของเรา ดอกดาวเรืองเมื่อวางอยู่ในที่เหมาะสม ได้รับแดดอย่างเต็มที่ จะออกดอกสีเหลืองสวยอย่างต่อเนื่อง โดยปกติเราต้องคอยเด็ดดอกแห้งทิ้งหรือคอยตัดยอดให้ต้นแตกกิ่งเป็นพุ่ม เพื่อจะได้ออกดอกจำนวนมาก ถ้าเราจะค่อยสะสมดอกดาวเรืองของเราทุกๆ สัปดาห์ นำไปตากให้แห้งแล้วเก็บใส่ถุงกระดาษไว้ เป็นการถนอมวัตถุดิบไว้ใช้ย้อมผ้าในวันว่าง หรือวันที่เราพร้อมและฟ้าฝนเป็นใจ

 วิธีเก็บดอกตากแห้ง

1. ตัดดอกพร้อมก้านเพื่อให้เขาได้แตกพุ่มและออกดอกเพิ่มขึ้น
2. ดึงเฉพาะกลีบสีเหลืองออกโดยใช้มือจับขั้วดอก แล้วใช้มืออีกข้างดึงกลีบทั้งหมดออกมาในครั้งเดียว
3. นำกลีบดอกไปใส่กระด้งหรือกระจาดที่รองใบตองไว้ ผึ่งกลีบดาวเรืองให้แห้ง อาจใช้เวลาหลายวันขึ้นอยู่กับอากาศ ช่วงฤดูร้อนไม่จำเป็นต้องตากแดดตรงๆ แค่ผึ่งลมให้แห้ง
4. เมื่อกลีบดอกแห้งแล้วให้ถนอมเก็บไว้ในถุงกระดาษ รอไว้ย้อมวันที่เราอารมณ์ดีๆ ผ้าของเราจะออกมาสีสวยๆ

พวงมาลัยดอกดาวเรือง

สำหรับคนที่นำพวงมาลัยดอกดาวเรืองถวายพระที่บ้าน การเก็บดอกดาวเรืองจากพวงมาลัยที่เหี่ยวค่อยๆ สะสมตากเก็บไว้ก็เป็นเรื่องดีงามที่ควรทำ เราจะไม่เหลือของทิ้งเลย แต่กลับได้นำพลังดีๆ ของพวงมาลัยพวงนั้นมาสร้างสรรค์สิ่งสวยงามสิ่งใหม่ขึ้นมา

วิธีย้อมผ้าด้วยดอกดาวเรือง

อุปกรณ์

1. ผ้าหรือเสื้อผ้า ผ้าเก่า ที่เป็นเส้นใยธรรมชาติ
2. ดอกดาวเรือง
3. ผ้าห่อสำหรับนึ่งดอกดาวเรือง
4. เตาไฟ
5. หม้อนึ่ง ซึ้ง หรือตะกร้าที่มีฝาปิด
6. หม้อต้มน้ำ
7. อุปกรณ์มัดย้อม เชือก หนังยาง ตะเกียบ หรือไม้
8. สารส้ม
9. เกลือ

1. เก็บดอกดาวเรืองจากต้นนำมาดึงกลีบดอกออก หรือใช้กลีบดอกดาวเรืองตากแห้งที่เก็บสะสมไว้

2. นำกลีบดาวเรืองห่อผ้าไปนึ่ง การนึ่งกลีบก่อนจะทำให้เซลล์ของกลีบดอกแตกตัวและปล่อยสีออกมา ทำให้เราได้น้ำย้อมที่ได้สีเข้มขึ้น และร่นระยะเวลาในการต้ม กลีบแห้งจะย้อมง่ายกว่า ไม่จำเป็นต้องนึ่ง เพราะเวลาเป็นกลีบสด กลีบดอกจะมีแว๊กซ์อยู่ด้านนอกของกลีบ ทำให้สกัดสียากกว่า

3. มัดห่อผ้ากลีบดาวเรืองให้แน่น นำลงไปต้มในน้ำเพื่อเตรียมน้ำย้อม ใช้เวลาประมาณ 30 – 45 นาที หรือจนกว่าจะได้สีน้ำย้อมสีเหลืองเข้ม

4. ระหว่างรอน้ำย้อม เราจะชวนกันมามัดผ้ารอค่ะ วันนี้เราเลือกหนังยางใช้อุปกรณ์ง่ายๆ ที่หยิบเอามาใช้จากสิ่งที่มีในบ้าน (การมัดย้อมเป็น Resist Dyeing คือการกั้นสี บริเวณที่ถูกมัดจะทำให้สีเข้าไปไม่ได้ และเกิดลวดลายบนผืนผ้า ซึ่งวิธีกั้นสีก็มีด้วยกันหลายวิธี เช่น ใช้เชือก ไม้ หรือวัสดุอื่นๆ)

5. การมัดย้อมให้ได้ลายที่ชัดเจนมีเทคนิคง่ายๆ คือการมัดให้แน่น การลองมัดเป็นจุด เป็นเส้น เป็นลายต่างๆ เป็นเรื่องสนุกที่มักทำให้เราได้ลุ้นเสมอขณะแกะหนังยาง

6. เมื่อน้ำย้อมได้ที่แล้ว ให้นำห่อผ้าออกจากหม้อย้อม นำผ้าที่มัดไว้หย่อนลงหม้อย้อม ต้มผ้าประมาณ 30 นาที 

7. นำผ้าขึ้นจากหม้อ รอให้เย็นสักนิดแล้วบิดผ้าให้หมาด

8. นำผ้าลงไป Fix ในน้ำที่เราใส่ Mordant สารส้มและเกลือไว้ สัดส่วนน้ำ : สารส้ม : เกลือ เป็น 100 : 1 : 1

9. นำผ้าไปซักน้ำเปล่า ล้างสีส่วนเกินออก

10. แกะหนังยางออก

11. ชื่นชมกับผืนผ้าของเรานานๆ ก่อนนำไปผึ่งให้แห้ง

เวลานึกถึงสีเหลือง ฉันมักนึกถึงเด็กน้อยผู้ร่าเริงที่กระโดดโลดเต้นไม่หยุด นึกถึงพลังมากมายในตัวพวกเขา ด้วยเหตุผลนี้ ฉันจึงชวนเด็กๆ ย้อมผ้าด้วยดอกไม้กลิ่นฉุนนี้เสมอ สีเหลืองของดาวเรืองมักสร้างความตื่นเต้นให้เด็กๆ ราวกับว่าดาวเรืองได้เก็บสะสมแสงอุ่นๆ ของดวงอาทิตย์ไว้ในกลีบทุกกลีบ ก่อนมาปล่อยพลังแห่งแสงนั้นลงในหม้อย้อมและผืนผ้าทุกผืนของเด็กๆ 

บางทีผ้าย้อมดอกไม้สีสวยของคุณอาจทำให้คุณกลายร่างเป็นเด็กน้อยผู้ร่าเริงขึ้นมาอีกครั้ง 

 Tips

1. ผ้าหรือเสื้อผ้าที่ใช้ย้อมต้องเป็นเส้นใยธรรมชาติเท่านั้นจึงจะติดสี เส้นใยธรรมชาติ ได้แก่ ฝ้าย ลินิน ใยกัญชง ไหม
2. ผ้าที่จะนำมาย้อม หากเป็นผ้าใหม่ควรซักหรือต้มให้หมดแป้งเสียก่อน
3. วิธีดูแลผ้าย้อมสีธรรมชาติ คือใช้ผงซักฟอกผสมน้ำให้เจือจางและควรเลี่ยงการตากแดดตรงๆ ให้ผึ่งลมแทน จะได้ดูแลเสื้อหรือผ้าให้สีสวยนานขึ้น
4. เข้าใจธรรมชาติของผ้าย้อมสีธรรมชาติว่าจะค่อยๆ ซีดจางไปตามกาลเวลา แม้เราจะดูแลอย่างดีแล้วก็ตาม ในที่สุดธรรมชาติย่อมคืนสู่ธรรมชาติ
5. การเลือกตากกลีบดาวเรืองด้วยลมแทนการตากกลีบดอกกลางแดด อาจช่วยรักษาสีของกลีบดอกไว้ได้ดีกว่า แต่ก็ใช้เวลามากกว่า และต้องระวังเรื่องเชื้อรา
6. หากหาสารส้มไม่ได้ ลองใช้ Mordant อื่นเป็นตัวเลือก เช่น น้ำส้มสายชู หรือ Cream of Tartar เป็นเรื่องสนุกที่จะได้เห็นผลลัพธ์อะไรใหม่ๆ จากการลองผิดลองถูก
7. ถ้าอยากให้เรื่องย้อมผ้าสนุกกลายเป็นหัวข้อให้เด็กๆ เรียนรู้อยู่ที่บ้านในช่วงเวลานี้ ลองให้เด็กๆ จดบันทึกขั้นตอนการย้อมผ้าครั้งนี้ดูค่ะ
8. ถ้าเรามีเสื้อเก่าๆ ของเราหรือของลูกๆ ที่มอมแมมแล้ว ลองจับมาย้อมให้เป็นเสื้อสีสดใสตัวใหม่กันนะคะ