“ตื่นเต้นมาก ๆ ได้เจอปลาตัวใหญ่เท่ารถเมล์!!” นั่นเป็นข้อความที่เราจดไว้ในบันทึกหลังจากได้เจอกับฉลามวาฬหนแรกในชีวิต

เส้นทางการดำน้ำของเรือ Liveaboard ฝั่งอันดามันโดยทั่วไปจะวิ่งออกจากภูเก็ตขึ้นเหนือไปสุดที่หมู่เกาะสุรินทร์ ระหว่างทางก็จะแวะดำน้ำตามจุดดำน้ำสวย ๆ ไปทุกวัน วันละ 3 – 4 ไดฟ์ นักดำน้ำจะกินนอนอยู่บนเรือตลอด 4 วัน แล้วค่อยกลับเข้าฝั่งเมื่อทริปจบ

เมื่อ 20 ปีก่อน เราลงไปเรียนดำน้ำจนจบระดับไดฟ์มาสเตอร์ที่ภูเก็ต ทำงานและเรียนต่อจนได้เป็นครูสอนดำน้ำ ชีวิตการทำงานของเราวนเวียนอยู่แต่การสอนหน้าหาดกะตะและลงเรือเดย์ทริปซึ่งวิ่งไปไกลสุดที่เกาะพีพีเท่านั้น ไม่เคยได้ไปทำงานบนเรือ Liveaboard เลยสักที 

หลังจากทำงานที่ภูเก็ตได้เกือบครบปี เราก็ได้ไปทำงานเป็นไดฟ์หลีดบนเรือ Liveaboard เป็นหนแรก ความตื่นเต้นที่สุดวนอยู่ที่จุดดำน้ำที่ชื่อ กองหินริเชลิว (Richelieu Rock) เขตอุทยานแห่งชาติหมู่เกาะสุรินทร์ จ.พังงา เพราะที่นี่คือจุดที่มีโอกาสเจอฉลามวาฬมากที่สุดของฝั่งอันดามัน ตอนนั้นมีเว็บไซต์ที่คอยเก็บสถิติการพบเจอฉลามวาฬจากนักดำน้ำ จากทุก ๆ ปีสถิติของริเชลิวจะตีคู่กันมากับกองหินชุมพรของฝั่งอ่าวไทยแย่งตำแหน่งที่ 1 และ 2 กันตลอด ในตอนนั้นร้านดำน้ำจากภูเก็ตใช้ฉลามวาฬเป็นจุดขายของทริป บางร้านถึงกับการันตีว่า ถ้าไม่ได้เจอจะให้ลงเรือใหม่แบบไม่ต้องจ่ายเงินเพิ่มได้อีกรอบเลยทีเดียว สำหรับเรานี่คือโอกาสที่ดีที่สุดที่จะได้พบเจอฉลามวาฬหนแรกในชีวิต

กองหินริเชลิว (Richelieu Rock) มีรูปทรงโดยรวมคล้ายครัวซองต์ กองหินเรียงตัวเป็นรูปทรงพระจันทร์เสี้ยวคว่ำหน้ามาทางทิศใต้ ฝั่งนั้นจึงมีชื่อเล่นว่าเป็นด้านอ่าว ด้านตะวันตกจะเป็นผนังตัดชัน ด้านเหนือและตะวันออกมีหินกองเล็กกระจายตัวออกไปจนถึงแนวความลึก 30 เมตร ก่อนลงน้ำเรานั่งจ้องภาพวาดแผนที่เพื่อให้จำได้ขึ้นใจ

เราพากลุ่มนักดำน้ำลงที่เชือกทุ่นไต่ระดับความลึกลงไปทางทางขาขวาของก้อนครัวซองต์ เลี้ยวไปทางตะวันออกได้ไม่เท่าไหร่ก็ได้ยินเสียงเคาะดังรัวขึ้นมา การเดินทางของเสียงที่ใต้น้ำเร็วกว่าบนอากาศ ทำให้บอกทิศทางที่มาของต้นเสียงได้ยาก เสียงเคาะถังดำน้ำดังระรัวเพื่อบอกให้นักดำน้ำทุกคนรู้ว่ามีสิ่งพิเศษอยู่ในพื้นที่ และสิ่งพิเศษนั้นทุกคนเดาได้ว่า มันคือฉลามวาฬแน่นอน

ทุกคนหันไปมาอย่างร้อนใจ เสียงเคาะก็ดังรัวเร่งเร้าให้เรายิ่งตื่นเต้น กองหินขนาดใหญ่มีหลืบบังหลายมุม เราไม่แน่ใจว่าควรจะว่ายไปทางทิศไหนเพราะไม่รู้ว่าเสียงมาจากทิศใด ทันใดนั้น ‘ฉลามวาฬตัวใหญ่เท่ารถเมล์’ ก็ว่ายข้ามหินครัวซองต์มาจากด้านใน ตรงมาทางที่เราลอยตัวอยู่พอดี 

จู่ ๆ ก็เหมือนเวลาเดินช้าลง ปลาตัวใหญ่ที่นักดำน้ำทุกคนอยากพบเห็นอย่างน้อยครั้งหนึ่งในชีวิตกำลังว่ายตรงมาหาเราช้า ๆ เราไม่รู้หรอกว่าเวลาจริงจะผ่านไปเร็วแค่ไหน แต่ในความทรงจำของเรา ฉลามวาฬว่ายอย่างสง่างามและเคลื่อนไหวเหมือนอยู่ในโหมดสโลว์โมชัน เสียงรอบตัวก็จางหายไปทั้งหมด เหลือแค่เรากับฉลามวาฬ

ทันใดนั้นเหมือนกระดิ่งเตือนดังขึ้นมาในหัวว่าเรามาทำงาน! เลยรีบหันหลังกลับไปเช็กนักดำน้ำในกลุ่มว่าทุกคนอยู่ครบไหม และกำลังเห็นอย่างเดียวกันมั้ย เมื่อหันกลับมาก็พบว่าฉลามวาฬเลี้ยวหลบเราออกไปทางขวามือเสียแล้ว


โชคดีที่ฉลามวาฬตัวแรกในชีวิตของเราตัดสินใจว่ายวนหักกลับมา มันอ้าปากกว้างแล้วทำท่าขย้อนเหมือนสำลักอะไรบางอย่าง เหงือกกระเพื่อมไปทั้งตัว เหาฉลามที่เกาะอยู่รอบตัวแตกฮือ เราเผลอส่งเสียงอุทานด้วยความตกใจออกมาพร้อม ๆ กันด้วย หลังจากนั้นมันก็ว่ายข้ามหินกลับไปทางทิศที่มันข้ามมา เราพาลูกค้าว่ายข้ามหินตามฉลามวาฬไป แต่มันไม่อยู่ที่นั่นแล้ว ฉลามวาฬหายไปแบบไม่มีร่องรอย พวกเราทุกคนหันมาตีมือแสดงความยินดีกันที่ใต้น้ำ 

รายละเอียดที่เหลือของไดฟ์นั้นไม่มีหลงเหลืออยู่ในความทรงจำของเราเลย ทุกอย่างถูกฉลามวาฬและความดีใจพองขยายตัวบังไว้จนหมด

หลังจากนั้นมา เราได้ลงดำน้ำที่ริเชลิวอีกนับครั้งไม่ถ้วน แต่ไม่มีการเจอครั้งไหนที่ประทับใจเท่าครั้งแรกอีกแล้ว แต่เรื่องที่น่าเศร้า คือยิ่งเวลาผ่านไป เราได้เจอฉลามวาฬที่นี่น้อยลงเรื่อย ๆ จนถึงจุดหนึ่งเหล่าร้านดำน้ำในภูเก็ตต้องหยุดแคมเปญแถมทริปฟรีถ้าไม่เจอฉลามวาฬ แต่ริเชลิวไม่ได้มีดีแค่ฉลามวาฬ ชื่อเสียงอีกอย่างหนึ่งของที่นี่คือสัตว์ทะเลตัวเล็กตัวน้อยที่แอบซ่อนตามโพรงและหลืบหินต่าง ๆ ด้วย 

หนึ่งในความสนุกของการดำน้ำที่ริเชลิวคือรอลุ้นว่าปีนี้จะได้เจออะไรในโพรงหินบ้าง เหล่าไดฟ์หลีดที่สนิท ๆ กันจะคอยแชร์ข้อมูลอัปเดตตำแหน่งในแผนที่ให้กัน มีอยู่ปีหนึ่งที่มี Nurse Shark ตัวใหญ่มานอนแอบในโพรงหินด้านในอ่าว อีกปีหนึ่งมีปลาสับปะรดที่เป็นปลาน้ำเย็นหลุดเข้ามาอยู่ที่กองหิน บางปีมีปลากบสีเปรอะตัวใหญ่เท่าศีรษะคน บางปีก็มีปลาหมอตัวใหญ่ที่เชื่องกับนักดำน้ำอย่างน่าประหลาดใจ 

กุ้งตัวตลกสีขาวมีลายแต้มสีชมพูและน้ำเงิน เป็นกุ้งที่หน้าตาน่ารัก ดูเผิน ๆ คล้ายดอกไม้ดอกใหญ่ เวลามันเดิน วิธีแกว่งก้ามและโยกตัวของมันทำให้ดูคล้ายกลีบดอกไม้กำลังพลิ้วไหว พวกมันเป็นคนดังของกองหินริเชลิว ไม่ว่าใครก็อยากจะได้เห็นด้วยตาตัวเองสักครั้งหนึ่ง 

สัตว์ตัวเล็กที่หายากเหล่านี้ แต่ละตัวอยู่กระจายกันไปตามจุดต่าง ๆ รอบกองหิน การตามไปถ่ายรูปให้ครบก็คล้ายกับการตามเก็บสะสมตราประทับให้ครบเซต ในแต่ละไดฟ์ที่พานักดำน้ำลงไปจึงเริ่มกลายเป็นรูทีน ว่ายไปทางซ้าย แวะดูกุ้งตัวตลก ว่ายต่อไปอีก 20 เมตร หยุดดู Ghost Pipefish ว่ายต่อไปอีกหน่อย หยุดดูม้าน้ำ แต่ละจุดก็มีนักดำน้ำต่อคิวรอดูกันยาว ต้องส่งภาษามือคุยกับไดฟ์หลีดทีมอื่นจัดคิวพานักดำน้ำของเราเข้าไป กว่าจะครบคน กว่าจะครบจุดหมาย ก็หมดเวลาจบไดฟ์ พาลูกค้ากลับสู่ผิวน้ำพอดี ทำแบบนี้วนไปซ้ำ ๆ กันจนถึงจุดหนึ่งที่เราเริ่มเบื่อริเชลิว

เบื่อที่มีเรือจอดด้านบนเป็น 10 ลำในวันที่เป็นเทศกาลหยุดยาว เบื่อที่ต้องคอยระวังไม่ให้นักดำน้ำของเราหลงกลุ่มไปกับอีกกลุ่มตอนว่ายสวนกัน และเบื่อที่เห็นสภาพปะการังที่ทรุดโทรมลงจากการที่มีนักดำน้ำไม่ระวังเวลาเข้าไปดูสัตว์เล็ก ๆ

สัตว์หายากของริเชลิว บางครั้งหลบอยู่ในจุดที่เปราะบางทำให้การเข้าไปดูยากขึ้น หลายครั้งที่เราเห็นนักดำน้ำเอามือจับปะการังเพื่อพยุงตัวไว้เวลาก้มลงดูกุ้งตัวตลก บางครั้งก็เห็นฟินของช่างภาพที่นอนถ่ายรูปม้าน้ำพาดไปบนกัลปังหา ที่นี่เคยมีเหตุการณ์นักดำน้ำต่างชาติควักมีดออกมาขู่ช่างภาพที่เข้าใกล้ปะการังมากเกินไป กลายเป็นการทะเลาะกันรุนแรงใต้น้ำ คนเราทุกวันนี้ใจร้อนขึ้นมาก คำเตือนภาษามือของเราอาจจะโดนแปลไปผิดท่วงทำนอง ทำให้ทะเลาะกันรุนแรงมากขึ้นก็เป็นได้ สิ่งที่เราทำได้คือดูแลนักดำน้ำในกลุ่มของเราเองให้ดีที่สุด

ปีที่แล้วม้าน้ำตัวเล็กมาหลบอยู่ในมุมหินที่ทุกคนเรียกกันว่ากองเหลือง เพราะมันเต็มไปด้วยกัลปังหาสีเหลืองล้วน พอม้าน้ำมาอาศัยอยู่ก็ดึงดูดให้นักดำน้ำตามมาดู สภาพกองเหลือทรุดโทรมลงมากขึ้นเรื่อย ๆ ทุกวันที่มีม้าน้ำอยู่ เศษกิ่งกัลปังหาสีเหลืองหักหล่นอยู่ที่พื้นมากมาย ทุกครั้งที่เราว่ายผ่านกองเหลือง ความรู้สึกเศร้าใจก็แผ่ขยายคลุมในใจเราจนท้อแท้และไม่อยากจะว่ายผ่านมุมนี้อีก

ช่วงประมาณ 6 – 7 ปีหลังมานี้ ริเชลิวเต็มไปด้วยลูกปลาเล็กมากกว่าปกติ ปลาตัวเล็กใส ๆ นับแสนตัวแผ่ขยายฝูงของมันครอบคลุมกองหินอยู่ ถ้าดูให้ดี บางตัวไม่ใช่ลูกปลาด้วยซ้ำ มันเป็นปลาอมไข่ที่โตเต็มวัยแล้ว แต่ขนาดและรูปร่างไม่แตกต่างกับลูกปลา เวลาที่พวกมันว่ายหลบปลาตัวใหญ่กว่าที่ว่ายผ่านไปดูคล้ายกับผืนพรมวิเศษสีขาวที่สะบัดพลิ้วเหมือนกับมีชีวิต 

พอมีปลาเหยื่อมารวมตัวกันอยู่เยอะ ก็ดึงดูดปลานักล่าเข้ามาด้วย ปลาหัวเสี้ยม ปลามงหลายชนิด และปลาเหลืองโพรง รวมตัวกันว่ายวนรอบกองหิน เหมือนเป็นแก๊งมอเตอร์ไซค์ซิ่งที่ผ่านไปอย่างรวดเร็ว แต่เมื่อได้จังหวะเหมาะ นักล่าตัวหนึ่งจะเริ่มเปิดเกมพุ่งเข้าโฉบลูกปลาตัวใส เหล่านักล่าที่เหลือก็จะพุ่งเข้าถล่มโจมตีตาม ๆ กันแบบไม่มีใครยอมเสียโอกาส 

ปลาหัวเสื้ยมเวลาที่มันโฉบลงมาที่พื้นเพื่อล่าเหยื่อจะเปลี่ยนสีตัวจากสีเทาเนียนตากลายไปเป็นลายพรางเปรอะไปทั้งตัว การเปลี่ยนสีนี้เร็วชั่วพริบตา และเมื่อมันลอยตัวห่างออกมาจากการล่าเหยื่อ พวกมันก็เปลี่ยนสีกลับได้ทันที

ปลามงหลายชนิดย้ายบ้านมาอยู่ที่กองหินริเชลิวแบบถาวร พอพวกมันใช้เวลาอยู่ที่นี่นานขึ้น เราก็เริ่มเห็นพวกมันจีบกันที่นี่ด้วย ปลามงตัวผู้จะเปลี่ยนเป็นสีเข้มขึ้น แล้วคอยว่ายตามปลามงตัวเมียไปเรื่อย ๆ 

ปีที่แก๊งปลานักล่าจำนวนมากเข้ามารุมกินลูกปลาที่กองหิน เป็นปีแรกที่เรากลับมาสนุกกับริเชลิวอีกครั้ง 

ลูกปลาบางชนิดชอบว่ายออกไปเป็นกลุ่มลูกบอลด้านนอกกองหิน เมื่อ 3 ปีก่อน ไดฟ์นั้นเราว่ายรั้งท้ายกลุ่มตามไปช้า ๆ ข้ามปลายกองหินไปทางทิศตะวันตก ปีนั้นฝูงลูกปลาตัวใส ๆ เยอะเป็นพิเศษ มันฟูอัดแน่นจนมองทะลุไปไม่เห็นหินด้านหลัง และฟูออกไปรวมตัวกันเป็น Bait Ball กลมด้านนอกกองหลายก้อน ในจังหวะที่กำลังเหม่อมองไปด้านนอก จู่ ๆ ก็มีปลาใบพุ่งลงมาจากด้านบนเข้ามาจู่โจมกลุ่ม Bait Ball ที่เราเหม่อมองอยู่ ทะลุผ่านก้อนลูกปลาที่อัดแน่นโพล่มาเจอหน้าเราที่กำลังมึนงง แล้วมันก็หักเลี้ยวกลับพุ่งหายไป ทุกอย่างเกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว เร็วขนาดที่เราส่งเสียงร้องตะโกนเรียกนักดำน้ำด้านหน้าไม่ทันเสียด้วยซ้ำ

การได้เจอปลาใบเป็นความฝันอย่างหนึ่งของนักดำน้ำ นั่นเป็นปลาใบตัวแรกที่เราได้เห็นด้วยตาตัวเองที่ใต้น้ำ 

เมื่อตอนที่ปลาใบว่ายหายไปแล้ว แต่ความตื่นเต้นของเรายังคงอยู่ เราว่ายไปหานักดำน้ำที่มีแผ่นกระดานพร้อมดินสอให้เขียน มือสั่นไปด้วยความตื่นเต้น พร้อมกับเขียนว่า ‘Sailfish!!!’ ทุกคนงงว่าเขียนอะไร มันอยู่ที่ไหน ไม่มีร่องรอยของปลาใบหลงเหลือให้เห็นในน้ำเลย และเราไม่มีแม้แต่ภาพถ่ายให้ดูด้วยซ้ำ ความเปลี่ยนแปลงในธรรมชาติหลาย ๆ อย่างเป็นแบบนั้น บางสิ่งสูญหายไปไม่เหลือร่องรอย ทิ้งไว้แต่ความรู้สึกที่อัดแน่นในตัวเรา

เรามักได้ยินคนพูดว่าปีนี้ริเชลิวดีมาก ๆ แต่พอมานั่งนึกดู สำหรับเราแล้วมันก็ดีมาก ๆ แทบทุกปี แต่จังหวะดีมาก ๆ นั้นอาจจะไม่ได้ยืนระยะยาวตลอดทั้ง 6 เดือน ตั้งแต่ต้นจนปลายซีซัน

เดือนพฤศจิกายนปีที่ผ่านมา ลูกค้านักดำน้ำชาวสิงคโปร์ถามเราตั้งแต่วันแรกของทริปว่าจะได้ลงดำน้ำที่กองหินริเชลิววันไหน พวกเขาตั้งตารอที่จะได้ดำน้ำที่นี่ นี่ไม่ใช่ครั้งแรกที่เราได้ยินคนพูดถึงริเชลิวแบบนี้ ฝูงปลาหลากหลายชนิดที่มีเยอะจนท่วมกองหิน ทำให้ไดฟ์นั้นเราแทบไม่ได้ว่ายไปไหน เมื่อลอยตัวสูงขึ้นมาก็มีฝูงปลาหูช้างเกาะกลุ่มอยู่ด้านบน หันไปอีกทางก็เห็นปลาสากอ้อยอิ่งรวมฝูงกันอีกข้าง ปลาข้างเหลืองฝูงประจำในอ่าวว่ายหลบนักดำน้ำเห็นเป็นเส้นสีเหลืองเข้ม เติมสีสันให้โลกสีฟ้าน่าดูยิ่งขึ้นไปอีก 

หลังจากขึ้นจากน้ำมา ลูกค้าชาวสิงคโปร์ถามเราว่า มีทางที่จะดำน้ำที่ริเชลิวจุดเดียวตลอดทั้งทริปบ้างไหม พวกเค้าตกหลุมรักที่นี่แล้ว

ริเชลิวไม่ได้ตื่นเต้นเร้าใจเป็นหนังแอคชันตลอดเวลา บางปีความตื่นเต้นก็เป็นเรื่องธรรมดา ๆ อย่างเช่นการฟื้นตัวของกองเหลือง

เดือนที่แล้วจู่ ๆ ปะการังอ่อนสีม่วงสีชมพูก็เติบโตขึ้นมาเต็มพื้นที่กองหิน พวกมันใช้เวลาเพียงไม่กี่เดือนที่เราไม่ได้แวะไปเติบโตขึ้นมาในหลายพื้นที่ รวมไปถึงบางพื้นที่ที่ไม่เคยมีพวกมันมาก่อน อย่างเช่นกองเหลืองที่เคยทรุดโทรมเมื่อปีที่แล้วด้วย กัลปังหาสีเหลืองที่เคยหักหล่น ตอนนี้ก็เริ่มกลับมาโตแข็งแรงเหมือนเดิมเพราะม้าน้ำไม่อยู่แล้ว แต่ในวันนี้เป็นการยากที่จะเรียกว่ากองเหลืองอย่างเต็มปาก เพราะตอนนี้ตามพื้นที่ว่างระหว่างกัลปังหาสีเหลืองมีต้นปะการังอ่อนสีม่วงขึ้นแทรกเต็มไปหมด 

นานมาแล้วเคยเชื่อกันว่าชื่อกองหินริเชลิวมาจากสีแดงอมม่วงของปะการังอ่อนที่คลุมกองหินอย่างมากมายนั้นคล้ายกับสีเสื้อคลุมของ พระคาร์ดินัลริเชลิว ซึ่งโด่งดังในประวัติศาสตร์ฝรั่งเศส ในวันนี้ความเชื่อเรื่องนี้ก็ไม่มีคนเชื่อแล้ว เพราะพบหลักฐานของที่มาชื่อว่าไม่เกี่ยวข้องกัน ในขณะเดียวกันปะการังอ่อนสีแดงที่เคยมีอยู่มากมายก็แทบไม่มีให้เห็นในกองหินแล้ว เราไม่ทันได้สังเกตว่าพวกมันหายไปตั้งแต่เมื่อไหร่ ปะการังอ่อนนั้นเกิดและตายรวดเร็ว และเมื่อมันตายก็หายไปแบบไม่ทิ้งร่องรอยใด ๆ 

ตลอด 20 กว่าปีที่เราดำน้ำที่นี่มา บางสิ่งค่อย ๆ หายไป แต่ก็มีบางสิ่งที่เกิดใหม่ขึ้นมา ไม่มีสิ่งใดคงอยู่ถาวร ความเปลี่ยนแปลงเป็นเรื่องธรรมดา ความเปลี่ยนแปลงบางอย่างก็ทำให้เราเสียใจ ในขณะที่ความเปลี่ยนแปลงบางอย่างทำให้เราชื่นใจ ในวันที่เราจมอยู่ในความสิ้นหวัง สิ่งหนึ่งที่มั่นใจได้คือความเลวร้ายนั้นก็ไม่คงอยู่เสมอไปเช่นกัน