ครั้งก่อนเป็นห้องครัว ครั้งนี้มาเป็นของใช้ในครัวบ้าง มีเยอะแยะจำเป็นทั้งนั้น หลายคนคงไม่พิถีพิถัน ใช้ของธรรมดาๆ ถือว่าใช้อะไรทำก็กินได้เหมือนกัน แต่ถ้าเป็นคนชอบดู ชอบใช้ อันนั้นก็สวย ถนัดมือ ทันสมัย ยี่ห้อดัง วางในครัวแล้วเท่ ถ้าเข้าข่ายเป็นคนอย่างนั้น กระเป๋ารูดไม่รู้ตัว ของเก่ายังไม่ได้ใช้ซื้อใหม่อีกแล้ว กลายเป็นสมบัติบ้า ผมอยู่ในคนประเภทนี้ครับ

ของใช้ในครัวนี่มีกฎธรรมชาติอยู่อย่าง จะมีวงจรหมุนเวียน เคยนิยมใช้อะไรมานานๆ เข้าก็เบื่อ น่าจำเจ กลายเป็นของไม่ถูกใจ พอมีของออกมาใหม่ก็โดดใส่ ใช้นานเข้าเบื่ออีก เอาของใหม่ไปเรื่อยๆ อยู่ๆ นึกกลับไปชอบของดั้งเดิม ดูดีกลายเป็นทันสมัยย้อนยุค

ดูตัวอย่างเรื่องหม้อ เคยใช้หม้อดินเผาหุงข้าวต้มแกงมาแต่โบร่ำโบราณ เอาเป็นว่าตั้งแต่คนไทยปั้นหม้อเป็น ใช้มาเรื่อย พอมีของใหม่ หม้อดินเผาถูกดูมีปัญหา อะไรๆ ไปแย่หมด หาว่าพอพลั้งเผลอหม้อแตกทะลุ ไม่มีสำรองก็ยุ่ง เม็ดข้าวติดก้นหม้อเกรอะกรังล้างยาก คว่ำเก็บก็ลำบาก หม้อดินเผาเลยหายเข้ากลีบเมฆไป ผ่านมานานจนลืม อยู่ๆ มีของกินยอดฮิต มีจิ้มจุ่ม ต้มแซ่บตีนไก่ ต้มแซ่บซี่โครงหมู ใช้หม้ออย่างอื่นไม่เหมาะ ต้องเป็นหม้อดินเผาอย่างเดียว มีอุปทานว่าอร่อยกว่า ได้กลิ่นหอมหม้อดินด้วย นั่นเป็นตัวอย่างครับ

มาครั้งนี้เป็นเรื่องเส้นทางของหม้อ กระทะ อย่างที่บอกว่าคนไทยเคยใช้หม้อดินเผามาก่อน ระหว่างที่ใช้กันทุกบ้านก็มีเครื่องทองเหลืองเป็นตัวเลือกเข้ามา ที่จริงเครื่องทองเหลืองมีมานานแล้ว อย่างพาน โตก เชี่ยนหมาก ขันกินน้ำ ขันน้ำพานรองใส่ข้าวใส่บาตร การที่เข้ามาใหม่เป็นของใช้ในครัว มีหม้ออวยทองเหลือง กระทะทองเหลือง หม้อนึ่งหรือที่เรียกว่าซึ้งนึ่งก็ใช่ แม้กระทั่งร้านขายก๋วยเตี๋ยวหรือขายกาแฟ ก็เป็นหม้อทองเหลืองทั้งสิ้น แรกๆ คนที่จะใช้เครื่องทองเหลืองนั้นต้องมีเงินหน่อย หนักๆ เข้าขวนขวายมีกันทุกบ้าน หม้อดินเผาใช้แค่ต้มเครื่องยาแผนโบราณ

กำลังใช้เครื่องทองเหลืองเพลินๆ อยู่นั้นก็มีเครื่องใช้อะลูมิเนียมขึ้นมา มีหม้อ กระทะ กาละมัง ขัน ถ้วย จาน ชาม ดีไปหมดทุกอย่าง ราคาถูก ทนไม้ทนมือ น้ำหนักเบา ทำความสะอาดง่าย เครื่องทองเหลืองจากพระเอกก็กลายเป็นผู้ร้าย มีปัญหาอีกแล้ว แพงแล้วยังดูแลรักษายาก ต้องขัด ถ้าหมองคล้ำแล้วดูด้อยค่า วางเผลอที่ไหนก็หายอีก ก็แปลว่าเครื่องครัวอะลูมิเนียมเป็นขวัญใจใหม่ เขี่ยของเก่าทิ้ง

เหนือฟ้าก็มีฟ้า เครื่องอะลูมิเนียมที่กำลังใช้อยู่ดีๆ เครื่องอีนาเมลซึ่งสมัยก่อนเรียกว่าสังกะสีเคลือบก็โผล่ขึ้นมา เป็นของหรูหราเพราะว่ามาจากเมืองนอก สั่งมาจากยุโรป จากสวีเดนมากที่สุด เป็นธรรมดาที่ใครๆ ย่อมเห่อของนอก มันโก้ รุ่นแรกๆ จากยุโรปนั้นมีสีเหลืองขอบเขียว แต่ถ้ามาจากอเมริกาจะเป็นลายสีขาวปนกับสีฟ้า สังเกตง่ายๆ ในหนังคาวบอยฝรั่งใช้เป็นกาต้มกาแฟ

เครื่องอีนาเมลใช้กันแพร่หลายมาก ต่อมาที่ผลิตในเมืองไทยมีหลายยี่ห้อ ทั้งตรากระต่าย ตราเครื่องบิน ตราจระเข้ มีทั้งหม้อ อ่าง กาละมัง จาน ชาม และช้อน มีสีฟ้าขอบสีดำ สีขาวขอบสีดำหรือน้ำเงิน เหลืองขอบเขียว สำหรับหม้อมีทั้งสองหูและมีหูหิ้วที่เรียกว่าหม้ออวย มีทั้งเล็กทั้งใหญ่ สมัยก่อนเวลาจะซื้อก๋วยเตี๋ยวกลับมากินที่บ้านก็เอาหม้ออวยใบเล็กไปใส่ 

เครื่องอะลูมิเนียมกับเครื่องอีนาเมล จะตีคู่มาพร้อมๆ กัน เหมือนเสือสองตัวอยู่ถ้ำเดียวกันไม่ได้ เครื่องอีนาเมลแรงไม่พอ มีข้อหาหลายอย่าง แพงกว่า ใช้ยากกว่า หล่นหรือโดนกระแทกแรงหน่อยก็กะเทาะ รอยกะเทาะพอนานเข้าเป็นสนิม ผุเป็นรู ยิ่งกาละมังสีขาวนั่นตัวดี ที่เคยใช้อเนกประสงค์ ซักผ้า ล้างจาน ต้มเครื่องในวัวขาย ใส่ผัดเผ็ดปลาดุกขาย พอก้นทะลุต้องโยนทิ้ง แต่ก็ยังดีที่คนขายข้าวเหนียวปิ้ง กล้วยปิ้ง ชอบหาซื้อไปใช้แทนเตา เพราะกว้างดี เป็นสีขาว ปิ้ง ย่างดูน่ากิน

เครื่องอีนาเมลค่อยๆ หายไป เหลืออยู่แค่ปิ่นโตสีเหลือง ที่ต้องใช้ในพิธีบวชพระใหม่ เป็นเครื่องอัฐบริขารสงฆ์ และถาดแบบจีนลายดอกไม้จีนที่ใช้ใส่ของเซ่นไหว้ตอนตรุษจีนและสารทจีน

แต่ก็มีเรื่องแปลกอยู่อย่างที่ร้านขายข้าวแกง ถ้าเป็นแกง ต้ม ผัด หรืออื่นๆ จะใส่หม้ออะลูมิเนียม แต่ถ้ามีขนมจีนน้ำพริกขายด้วย น้ำพริกต้องใส่หม้ออวยอีนาเมลเท่านั้น อันนี้ไม่เข้าใจจริงๆ

หัวเราะทีหลังดังกว่า เป็นเครื่องสแตนเลสที่ยกขบวนมา ตีอย่างอื่นกระจุย คงไม่ต้องบอกว่ามีอะไรบ้าง มากมาย และมีแนวโน้มจะใช้ไปอีกนาน ใช้ไปทุกที่ ขนาดแก้วกินน้ำในร้านก๋วยเตี๋ยวยังใช้สแตนเลส

อย่างที่บอกทุกอย่างมีวงจร เครื่องอีนาเมลกลับมาถูกใจอีกครั้ง อย่างกาละมังสีขาวขนาดเล็กๆ เอาไว้ใส่หมูหั่น ไก่หั่น กุ้งแกะเปลือก ผักหั่น เพื่อเตรียมทำอาหาร ดูเรียบร้อยดี ชามทรงสูงใส่ผักหลายๆ อย่างตั้งโต๊ะก็ดูน่ากิน หม้อสีน้ำเงินสองหูขนาดเล็กใส่แกงที่ซื้อมาแทนชาม ก่อนกินก็ยกอุ่นบนเตา พอร้อนก็ยกกินบนโต๊ะ แม้กระทั่งร้านอาหารหรูๆ ยังเอาปิ่นโตใส่อาหารเสิร์ฟให้ลูกค้า เดี๋ยวนี้คนนิยม ไปเที่ยวตามชุมชนตลาดเก่าริมน้ำต้องมีเครื่องอีนาเมลขาย สีสวยๆ ทั้งนั้น

เครื่องทองเหลืองใช่ว่าจะไปแล้วไปเลย มีวงจรด้วยเหมือนกัน แต่การมาใหม่แปลงร่างจากทองเหลืองมาเป็นทองแดงนี่สุดจะไฮคลาส สวยหรูหรา เตะตา น่าใช้ รูปทรงไม่ว่าจะเป็นหม้อ กระทะทอด และซอสแพนขนาดต่างๆ ผิวด้านนอกขรุขระเหมือนตีขึ้นรูปด้วยมือ หูหม้อหรือด้ามจับเป็นทองเหลือง ตีหมุดทองเหลืองเม็ดใหญ่ เครื่องทองแดงที่มีชื่อเสียงต้องเป็นของฝรั่งเศส สวิตเซอร์แลนด์ โปรตุเกส รูปแบบดั้งเดิมแพงมาก ต่อมาก็ประยุกต์ให้ทันสมัยขึ้น ราคาที่ใครๆ จับต้องได้ วางขายทั่วไป

ใครไปเที่ยวอเมริกา ลองเข้าร้าน William Sonoma เจ้าพ่อของเครื่องครัว มีขายทุกรัฐ ทุกเมือง มีเครื่องทองแดงยี่ห้อเก่าแก่ของฝรั่งเศสขาย แต่ปรับปรุงใหม่ ผิวด้านนอกเป็นทองแดงเรียบ ด้านในและด้ามเป็นสแตนเลส กระทะขนาด 12 นิ้วยังใบละ 165 เหรียญฯ ถ้าใครเรื่องเงินเป็นเรื่องเล็ก ซื้อมาวางบนชั้นหรือแขวนโก้หรูหรา ใครไปใครมาชม เชื่อว่าเจ้าของครัวหน้าบานยิ่งกว่ากระทะ

เครื่องทองแดงของญี่ปุ่นก็มีเหมือนกัน ผิวเหมือนตีมือเหมือนกัน ราคาถูกกว่า แต่รูปแบบของญี่ปุ่นอาจจะคิดมากไปนิด หม้อชอบมีเอว และหูหม้อทองเหลืองนั้นชอบทำเป็นลวดลายวิจิตรบรรจง เลยขัดๆ กับเป็นเครื่องตีด้วยมือ

ถ้าหลงเสน่ห์เครื่องทองแดง จะแนะนำของจีน เมื่อจีนเปิดประเทศเมื่อ 40 ปีที่แล้ว ผ่านไปไม่นาน ผมเคยไปยูนนาน ปลายทางเป็นต้าลี่ ไปตามรอยประวัติศาสตร์ที่อ้างว่าคนไทยอพยพมาจากอาณาจักรน่านเจ้า เมืองตาลีฟู ที่อยู่ริมทะเลสาบหนองแสหรือเอ๋อไห่ โขยกเขยกไปตามถนนเบอร์มา ผ่านเมืองอะไรจำไม่ได้ เจอหม้อต้มน้ำทองแดงตีด้วยมือวางขายอยู่ ไม่ซื้อไม่ได้ ใบใหญ่มหึมาแค่ 100 กว่าบาท กลับบ้านขัดถู ไม่เคยต้มน้ำแม้แต่ครั้งเดียว เคยไปอีกแต่ไม่เจออย่างนั้นอีกเลย

เมื่อสิบกว่าปีที่แล้ว ไปถึงลี่เจียง เดินเรื่อยเปื่อยไปหลังเมือง เป็นที่อยู่อาศัย ไปเจอแหล่งตีเครื่องทองแดงด้วยมือ เลยรู้ว่าอาชีพดั้งเดิมของชาวเมืองลี่เจียงตีเครื่องใช้ในครัวด้วยทองแดงแล้วส่งขายไปขายเมืองต่างๆ วิธีการทำของเขาจะเอาแผ่นทองแดงมาตีขึ้นรูปตามที่ต้องการ จึงมีรอยค้อนจริงๆ ซึ่งตรงแหล่งที่ว่านั้นไม่มีขาย จะซื้อต้องที่ในตลาดสดอีกด้านหนึ่งของเมือง

คุณสมบัติของทองแดงร้อยเปอร์เซ็นต์นั้นร้อนเร็ว ร้อนระเบิดเถิดเทิง ผัดผักบุ้งไฟแดงสมใจแน่ นั่นเป็นข้อดี แต่มีข้อเสียที่ของจีนนั้นอาจจะยุ่งหน่อยสำหรับผู้ที่เคยชินกับการใช้เครื่องครัวทั่วไป เพราะรูปแบบจะตามความถนัดของคนจีน หม้อ กาน้ำ ไม่มีปัญหา แต่กระทะอาจยุ่งตรงที่ก้นกลมลึก ไม่แบนเหมือนกระทะที่ใช้ทั่วไป แถมมือจับสูงโดเด่ คือเขาใช้กระทะโดยยกขึ้นลงเป็นแนวตั้งและมือจับเป็นทองแดงสั้นๆ ซึ่งร้อนมือมาก ซื้อมาต้องดัดแปลงหน่อย ไปจ้างช่างตีให้ก้นแบนและใส่ด้ามเป็นไม้ ลงทุนหน่อยก็คุ้มค่า ที่คุ้มค่าอีกอย่างเป็นราคาที่ไม่แพง

ของใช้ประเภทหม้อ กระทะ ยังมีอย่างอื่นๆ อีก อย่างหม้อเหล็กเคลือบอีนาเมลของฝรั่งเศส ยี่ห้อ Le Creuset ที่สุดเท่เมื่ออยู่บนเตาหรือ Cast Iron กระทะเหล็กหล่อของอเมริกา ที่จะทอดสเต๊กทีไรก็อยากใช้กระทะนี้ จนนึกว่าสเต๊กจะอร่อยได้เพราะกระทะนี้ เหล่านี้คนชอบเครื่องครัวจับมันเมื่อไหร่ กิเลสจับเมื่อนั้น 

ก็นี่แหละครับเส้นทางหม้อ กระทะ ของใช้จำเป็น ก็เลือกตามถนัด ตามชอบ ตามกำลังกระเป๋า แต่อย่าตามใจมากนัก เพราะจะกลายเป็นสมบัติบ้าไม่รู้ตัว