14 พฤศจิกายน 2018
7 K
The Cloud X สารคดีสัญชาติไทย

 

เราออกดูวาฬต่อเนื่องกันทุกปี ปีนี้เป็นปีที่ 5 แล้ว 3 ปีล่าสุดเราออกต่อเนื่องกันเป็นเวลาเกือบๆ 2 อาทิตย์ แต่ละปีก็จะเรียนรู้เรื่องวาฬเพิ่มขึ้นทุกวัน ถึงแม้จะเป็นวันที่ไม่เห็นวาฬ ก็ยังได้ข้อมูลเพื่อเอามาเปรียบเทียบสร้างสมมติฐานเพิ่มในใจ

ทุกเช้าที่ออกเรือไปตามหาวาฬบรูด้า เรามักจะเริ่มต้นวันด้วยความหวังเต็มเปี่ยม ถ้าหากเจอคลื่นโยนสูงความหวังของเราส่วนหนึ่งก็จะหลุดกระจายไปกับเกลียวคลื่น แต่ถ้ายังไม่หมดวันอะไรก็เกิดขึ้นได้ เพราะบางวันคลื่นลมเปลี่ยนแปลงรวดเร็ว ช่วงบ่ายของวันที่คลื่นสูงอาจจะกลับกลายเป็นทะเลที่สงบนิ่งจนเรียบราวกับเป็นแผ่นกระจก

เครื่องเรือส่งเสียงดังซะจนการพูดคุยกันกลายเป็นเรื่องยาก เราจึงเพ่งสมาธิไปที่ทะเลกว้างเบื้องหน้า กวาดตามองหาจุดสังเกตเล็กๆ ที่จะบ่งบอกถึงตัววาฬที่ซ่อนอยู่ใต้ผืนน้ำ การออกตามหาวาฬบรูด้ากลางอ่าวไทยก็ไม่ต่างกับการเดินเข้าป่าไปดูสัตว์ บางวันพวกมันก็เข้ามาให้เห็นใกล้ซะจนใจสั่น บางวันก็หายไปหมด ไม่ว่าจะมองไปทางไหนก็ไร้วี่แวว

วาฬบรูด้า

ภาพจำที่เป็นท่ามาตรฐานการหากินของบรูด้าในอ่าวไทย ซึ่งบรรดาวาฬใช้ท่านี้น้อยลงไปทุกที

ภาพจำของบรูด้าในอ่าวไทยที่วาฬอ้าปากตั้งตัวตรงเป็นแท่งสูงเหมือนอนุสาวรีย์นั้นเคยเป็นภาพวิธีการกินอาหารที่ไม่เหมือนวาฬที่ใดในโลก แต่ช่วง 2 ปีหลังวิธีการกินอาหารแบบนั้นเริ่มมีให้เห็นน้อยลง เรายังคงพบวาฬอยู่ เพียงแต่ว่ามันมีท่าทางการกินแบบใหม่ๆ ปะปนเข้ามา ไต๋ก๋งเรือพูดติดตลกว่าปีที่แล้วบรรดาวาฬออกไปหากินตรงโซนน้ำลึกจนลืมไปหมดแล้วว่าต้องตั้งตัวอ้าปากกินนิ่งๆ เราต้องเอาภาพเก่าๆ ไปให้พวกมันดูมันจะได้จำได้ว่าพวกมันต้องตั้งตัวตรงเวลากิน

กลุ่มควันจางๆ ฟุ้งขึ้นมาเป็นแนวตั้งห่างออกไปทางเส้นขอบฟ้า พอควันจางๆ ฟุ้งขึ้นมาอีกครั้งที่ตำแหน่งเดิม เราก็มั่นใจว่าเราพบวาฬตัวแรกของวันแล้วแน่นอน ไม่กี่อึดใจก็มีก้อนสีเทาเข้มแหวกผิวน้ำขึ้นมา มันเป็นวาฬที่ไม่มีครีบหลัง…เจ้าศรีสุข!

วาฬในอ่าวไทยมีชื่อเรียกที่คนตั้งให้ แยกแยะกันโดยรอยตำหนิตามส่วนต่างๆ ของร่างกาย ที่น่าสังเกตคือบรูด้าแห่งอ่าวไทยทุกตัวมีรอยตำหนิเด่นๆ น้อยมาก บางตัวอาจจะมีโรคผิวหนังด่างดวงบ้าง แผลจากรอยเกี่ยวชนบ้าง แต่ไม่เคยมีแผลทรงกลมซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของปากฉลาม Cookie Cutter จากทะเลลึก เหมือนว่าพวกมันไม่เคยออกไปไหนไกลเกินพื้นที่น้ำตื้นของอ่าวไทย

ศรีสุขเป็นหนึ่งในวาฬที่มีตำหนิชัดดูง่าย มันเป็นวาฬที่เหมาะกับคำว่าอินดี้ ชอบว่ายลอดเรือไปมา ทางซ้ายที ทางขวาที บางทีเห็นเส้นรอยน้ำที่มันตีขึ้นมา เดากันว่าจะไปทางซ้าย มันกลับหักตัวเปลี่ยนทิศใต้น้ำไปโผล่ทางขวาแทน มันเป็นวาฬที่เดาใจได้ยาก

วาฬบรูด้า

เจ้าศรีสุข วาฬอินดี้ครีบหลังด้วนที่ขึ้นชื่อเรื่องของทิศทางที่เดาใจยาก

เมื่อมองทะลุผืนน้ำลงไปไม่เห็น การเดาใจทิศทางที่วาฬไปต้องประกอบจากรายละเอียดเล็กๆ หลายอย่างที่ซ่อนอยู่ในท่าทางของวาฬแต่ละตัว องศาในการหักตัวลงใต้น้ำ วงน้ำรอยเท้าของวาฬ ระยะห่างของวงน้ำรอยเท้า ฟองอากาศ และสันแนวคลื่น มันก็เหมือนกับการเรียนภาษา เราต้องค่อยๆ ประกอบคำศัพท์ขึ้นมาเป็นประโยคเพื่อสื่อสาร ศัพท์บางตัวอาจจะอ่านยากสักหน่อย ศัพท์บางตัวก็ไม่ได้อยู่ที่ตัววาฬเสียด้วยซ้ำ

ถ้าเราเริ่มเดาทิศทางของมันออก นั่นคือเราเริ่มจะเข้าใจพวกมัน และเมื่อการทำนายของเราถูกต้องทุกครั้ง นั่นคือเราอ่านภาษาวาฬออก การดูวาฬอาจทำได้จบในวันเดียว แต่การเรียนรู้ภาษาของวาฬนั้นใช้เวลายาวนานมากกว่านัก

วันนี้ศรีสุขโผล่ตัวขึ้นมาหายใจเป็นระยะๆ แต่ไม่มีทีท่าว่ามันอยากอาหารแต่อย่างใด ลูกปลาเล็กกระโดดน้ำกันรัวๆ นกนางนวลแกลบก็โฉบไล่จับลูกปลาอย่างเมามัน แต่ศรีสุขก็ยังว่ายอย่างเนิบช้าอย่างไม่ร้อนรน

เรือของเราแล่นตามโดยรักษาระยะห่างไปชั่วโมงกว่าๆ ศรีสุขก็ยังไม่สนใจใดๆ มันก็ยังคงว่ายโผล่ซ้ายที ขวาที ไปเรื่อยๆ ไม่ทิ้งหนีไป แต่ก็ไม่เข้าใกล้ และยังคงรักษาพฤติกรรมเนิบๆ อยู่เช่นเดิม

วาฬบรูด้า

นกนางนวลแกลบที่บินตามหลังเรือมาคอยเล็งลูกปลาที่กระโดดหนีคลื่นจากเรือ วาฬบรูด้า
ลูกปลากระทุงเหวกระโดดโชว์ตัวข้างเรือ เจ้าศรีสุขที่ว่ายเนิบอยู่ด้านหน้าดูเหมือนจะไม่สนใจพวกมันแม้แต่น้อย

การนิ่งของศรีสุขกลับทำให้เราสงสัย ทำไมมันจึงไม่กิน สมมติฐานมากมายก่อตัวขึ้นในใจ ไม่มีอันไหนที่จะพิสูจน์จบได้ในเวลาแค่วันเดียว สิ่งที่ทำได้คือทดรายละเอียดของทุกอย่างไว้เพื่อรอเทียบกับการพบเจอกันในครั้งต่อๆ ไป

กาน้ำ… กาน้ำ… เสียงวิทยุสื่อสารในเก๋งเรือดังขึ้นมาเรียกเรือของเรา เรือดูวาฬอีก 2 ลำเจอวาฬอยู่ห่างออกไปทางใต้ 3 ตัว พวกมันกำลังไล่กินลูกปลาเป็นอาหาร และบริเวณนั้นมีนกเยอะมาก ไต๋จำรูญของเราสอบถามตำแหน่งแล้วนิ่งไปครู่หนึ่ง เรือลำเล็กของเราอยู่ทางตอนเหนือของอ่าว ต้องใช้เวลาเกือบชั่วโมงในการบึ่งไปให้ถึง

ไป! สิ้นเสียงไต๋จำรูญ ก็แทนที่ด้วยเสียงเครื่องคำราม เรือบึ่งหน้าลงใต้ไปสู่จุดหมายใหม่ ทิ้งเจ้าศรีสุขไว้ด้านหลัง

เสียงเครื่องเรือที่เร่งเร้าทำให้เราตื่นเต้นตามไป ตาก็พยายามเพ่งไปที่ขอบฟ้า ลืมไปว่าจุดหมายนั้นยังไกลเกินจะมองถึง

นกจำนวนมหาศาลบ่งบอกว่าเราเข้าใกล้จุดหมายขึ้นทุกที ฟ้าสีเทาของวันนี้ช่วยให้เห็นนกได้เด่นชัดจากระยะไกล ใกล้เส้นขอบฟ้ามีน้ำสาดกระจายสูงขึ้นมา ฝูงนกกรูไปรวมตัวกันที่จุดนั้น นั่นคือวาฬแน่นอน ใจของเราลอยไปถึงแล้ว ถึงแม้ตัวของเราจะยังไปไม่ถึง เสียงอึงจากทุกคนบนเรือดังขึ้นทุกครั้งที่มีน้ำกระเซ็นสีขาวกระจายตัวขึ้นสูง

แล้วเราก็เห็นวาฬ

วาฬบรูด้า

ฝูงนกและวาฬโผล่ให้เห็นเด่นจากระยะไกล ใจของเราลอยไปถึงแล้ว ถึงแม้ตัวของเราจะยังไปไม่ถึง วาฬบรูด้า
หางสั้นแต่ทรงพลังฟาดน้ำกระจายรุนแรง นี่คือจังหวะเริ่มต้นของเทคนิคการกินแบบหนึ่ง
วาฬบรูด้า
วาฬอ้าปากกว้างโผล่ขึ้นตามมากวาดฝูงลูกปลาเล็ก หลังจากฟาดหางไล่ให้ลูกปลาว่ายไปทางทิศเดียวกัน

ปากวาฬเปิดอ้ากว้างแทงทะลุผิวน้ำขึ้นมาในมุมเฉียง แล้วก็ผลุบหายไป ทิ้งฟองสีขาวสาดกระเซ็น เหล่านกทะเลกรูตามเข้าไปทันที สำหรับบรรดาลูกปลาที่เป็นเหยื่อสถานการณ์หนีวาฬปะนกนี้ไม่ใช่เรื่องน่าดีใจ

เรือของเราเริ่มชะลอความเร็วเมื่อเข้าใกล้จุดหมาย เราไม่อยากพุ่งเข้าใส่ให้พวกมันตกใจ กล้องในมือของทุกคนเตรียมพร้อม สายตาเริ่มกวาดอ่านรายละเอียดที่วาฬทิ้งไว้ให้ที่ผิวน้ำ เรากำลังเดาทิศทางที่มันจะโผล่ขึ้นมาครั้งต่อไป

หางสั้นทรงพลังโผล่สูงขึ้นมาทางกราบซ้ายของเรือ ฟาดกระแทกน้ำกระจายกว้าง ตัวของมันหายไปใต้น้ำ ลูกปลาสีเงินวาวหนีแรงน้ำกระโดดตามกันออกไป เห็นคล้ายคลื่นวิ่งซัดอยู่ที่เหนือน้ำ ชั่วอึดใจต่อมาปากที่อ้ากว้างก็โผล่ขึ้นตามมากวาดฝูงลูกปลาเล็กแล้วหายกลับลงไปในเวลาไม่กี่วินาที

วาฬอีกคู่ที่อยู่ไม่ห่างกันเริ่มสร้างคลื่นบ้าง คู่นี้เป็นวาฬแม่ลูก พวกมันไม่ได้ฟาดหางสูง แต่ใช้วิธีการว่ายน้ำเลี้ยวไปทางขวาด้วยความเร็ว แรงกระเพื่อมเกิดเป็นกำแพงคลื่นยกตัวขึ้นมาเหนือผิวน้ำ กำแพงน้ำเคลื่อนตัวเป็นวงโค้งบ่งบอกถึงต้นกำเนิดคลื่นขนาดใหญ่ด้านล่างที่กำลังเคลื่อนตัวด้วยความเร็ว แล้วทันได้นั้นปากขนาดใหญ่ที่อ้ากว้างก็พุ่งขึ้นมาเป็นการเลี้ยวหักศอกที่กวาดเก็บเหล่าลูกปลาสีเงินไปเป็นจำนวนมาก แม่วาฬและลูกเคลื่อนตัวไปพร้อมกันต่อเนื่องตั้งแต่จังหวะแรกจนถึงการอ้าปากกินช่วงสุดท้าย ดูไปก็คล้ายกับนักระบำใต้น้ำที่กำลังแสดงโชว์อย่างตั้งใจ

วาฬบรูด้า

นักระบำใต้น้ำแม่ลูกขึ้นกินอาหารด้วยความพร้อมเพรียงกัน ด้านหลังคือกำแพงคลื่นที่พวกมันสร้างขึ้นเป็นวงเพื่อไล่ลูกปลาให้ว่ายไป วาฬบรูด้า
วาฬตัวสุดท้ายของวันที่ขึ้นมาด้วยท่าทางที่เกือบจะคล้ายกับวิธีกินแบบเดิม

วาฬ 3 ตัวผลัดกันกินระลอกแล้วระลอกเล่า เราเริ่มเดาทางพวกมันออก คลื่นน้ำแบบไหนที่จะนำไปสู่การอ้าปากกินจังหวะสุดท้าย คลื่นน้ำแบบไหนที่เป็นแค่การขยับตัวธรรมดา เรากำลังหัดอ่านภาษาของวาฬจากพฤติกรรมที่มันแสดงให้เราเห็น

แต่นั่นคือแค่เสี้ยวหนึ่งของภาษาวาฬที่เรากำลังหัดเรียนรู้

ทันใดนั้นทางขวามือไกลออกไปเกือบ 50 เมตร ไม่มีการตีน้ำ ไม่มีสัญญาณล่วงหน้าใดๆ วาฬอีกตัวโผล่ขึ้นมาในมุมเฉียง แต่มันอ้าปากค้างไว้ เป็นวิธีกินแบบที่เราคุ้นเคยกัน ถึงแม้จะไม่เหมือนซะทีเดียวแต่ก็มีความคล้าย ฝูงนกกรูเข้าไปล้อมจนเกือบจะมิดตัววาฬ มันตั้งตัวอยู่ไม่กี่วินาที แล้วก็ลดตัวลงหายลงไปใต้น้ำ ฝูงนกยังคงวนเวียนด้านบน ถึงแม้จะไม่มีวาฬที่ด้านล่างแล้ว

เพียงไม่กี่วินาทีของการปรากฏตัววาฬ เติมเต็มความหวังและความตื่นเต้นจนท่วมตัวเรา แต่การพบเจอชั่วขณะยังไม่ช่วยตอบคำถามใหญ่ที่ยังคาอยู่ในใจ อะไรคือตัวแปรของพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไป ชนิดของปลาที่เป็นเหยื่อ? การไหลของน้ำ? ความลึกของพื้นทะเล? ปริมาณของลูกปลา? คำถามทั้งหมดไม่สามารถตอบได้จากการพบเจอแค่ไม่กี่วินาที

วันนี้ถึงเวลาที่ต้องกลับฝั่งแล้ว แต่พรุ่งนี้เราจะกลับมาใหม่ มาหัดเรียนภาษาของวาฬอีกครั้ง

Writer

Avatar

ชุตินันท์ โมรา

ช่างภาพ/วิดีโอใต้น้ำมือรางวัลระดับเอเชีย ที่เห็นความเปลี่ยนแปลงของโลกใต้น้ำทั้งในและนอกประเทศมากว่า 17 ปี ทำหนังสือดำน้ำระดับนานาชาติหลายเล่ม เป็นทีมวิดีโอใต้น้ำและคนเบื้องหลังสารคดีและโฆษณาหลายตัว นอกจากนี้ยังเป็นแอดมินเพจ digitalay