เราต้องการนก

ตื่นเช้าขึ้นมา เสียงแรกที่คุณได้ยินคืออะไรครับ

เสียงนาฬิกาปลุก เสียงบ่นของแม่ เสียงผู้ประกาศข่าวเช้า เสียงจราจรที่เริ่มหนาแน่น หรือเสียงตอกเสาเข็มข้างบ้านหรือเปล่า

คงจะดีไม่น้อยนะครับ หากเราตื่นขึ้นมาพร้อมเสียงเพลงอันไพเราะของคณะประสานเสียงนกนานาพันธุ์

โหมโรงด้วยนักร้องนำเสียงโซปราโนใสกังวานของนกกางเขนบ้าน

ประสานด้วยอัลโต กาเว้าๆ ของกาเหว่า

เสียงใสๆ ของนกกระจิบธรรมดา นกกินปลีท้องเหลือง

เทเนอร์และบาริโทนของปรอดสวน นกเขาใหญ่

เบสลุ่มลึก ปู้ดๆๆๆ ของนกกระปูด

และเคาะให้จังหวะ ต๊องๆๆๆ ของนกตีทอง

ส่วนเจ้านกเอี้ยงหงอน เอี้ยงสาริกา ก็โวยวายขึ้นมาแบบไม่มีมารยาทเป็นบางที

พวกมันตื่นมาบอกเราว่า โลกเราสวยงดงามเพียงใด

ดนตรีธรรมชาตินี้จะเติมพลังสดชื่นให้การเริ่มต้นวันใหม่ได้อย่างแสนวิเศษ เป็นเหมือนยาถอนพิษของวิถีชีวิตดิจิทัลในสังคมเมืองสมัยใหม่ อันห่างเหินจากโลกธรรมชาติที่ดูดพลังชีวิตเราไปไม่น้อย

บางคน แต่กลับใช้วิธีไปหาซื้อนกเหล่านี้จากตลาดนัด เอาใส่กรงแขวน เพื่อฟังเสียงร้องมันทุกเช้า

แต่กรงไม่ใช่บ้านนก

เสียงร้องของนกที่ถูกกักขัง หาใช่เสียงร้องที่มีมาจากหัวใจเสรีและเป็นสุข ความสุขจากการเลี้ยงนกในกรง ไม่อาจเทียบเคียงความสุขที่ได้เห็นนกในธรรมชาติได้เลย 

การได้เฝ้าดูพวกมันใช้ชีวิตหากินอย่างอิสระ ร้องเพลงอย่างร่าเริง เกี้ยวพาราสี ทำรังเลี้ยงลูกจนเติบใหญ่ ทำให้หัวใจเราอิ่มเอม ดวงตาเป็นประกาย เพราะวิญญาณเสรีอันมีชีวิตชีวาของพวกมันได้เข้ามาอาศัยในหัวใจเรา

นกต้องการเรา

นอกจากความสุขที่เราจะได้จากนกแล้ว ในมุมของนก พวกมันก็ได้ประโยชน์ ได้รับความช่วยเหลือจากเรา ทุกวันนี้โดยเฉพาะในเมืองใหญ่ พื้นที่สีเขียวหดหายไป ถูกทดแทนด้วยถนนคอนกรีต ตึกรามบ้านช่อง นกดำรงชีวิตด้วยความยากลำบาก ขาดแคลนแหล่งอาหาร (พืชอาหาร ผลไม้ แมลง) ขาดแคลนแหล่งทำรังวางไข่ ขาดแคลนที่พักพิง หลบภัย

นอกจากนกประจำถิ่นที่อาศัยทำมาหากิน สร้างรังเลี้ยงลูกในบ้านเราตลอดปีแล้ว ยังมีเหล่านกอพยพหลายชนิด ที่แวะเวียนผ่านมา ทุกปีจะมีนักเดินทางไกลข้ามทวีปตัวน้อยเหล่านี้จำนวนไม่น้อยที่หมดแรงสิ้นใจไประหว่างทาง

พื้นที่สีเขียว แม้เป็นเพียงสวนหย่อมเล็กๆ เสมือนเป็นโอเอซิส ต่อชีวิตให้กับผู้แรมทางที่กำลังอิดโรย ได้พักกายให้หายเหนื่อยล้า เติมเสบียงที่ร่อยหรอ ก่อนออกเดินทางต่อไปยังจุดหมายปลายทาง

หากเราช่วยกันทำให้บริเวณบ้านเหมาะกับการดำรงชีวิตของนก ก็จะช่วยเพิ่มโอกาสรอดชีวิตให้พวกมันได้

บ้านเรียกนก

แล้วจะทำอย่างไรให้นกหลากชนิดมาพำนักอาศัยในบ้านเรา

จริงๆ แล้วไม่ยาก

ขอเพียงเราเข้าใจความต้องการพื้นฐานของพวกเขา รู้วิธีเอาใจพวกเขา ปรับปรุงพื้นที่บริเวณบ้านให้เป็นมิตรกับนกและสัตว์ ก็ดึงดูดพวกมันให้มาอาศัยร่วมชายคาได้

ปัจจัยพื้นฐานที่นกต้องการ 3 สิ่ง คือ น้ำ อาหาร และที่พักพิง

แน่นอนว่าหากเราโชคดีมีบริเวณบ้านที่กว้างขวาง มีต้นไม้ใหญ่ที่ร่มรื่น เราแค่เสริมให้ดียิ่งขึ้น นกก็จะเข้ามาใช้พื้นที่กันมากขึ้น

ถ้าเป็นบ้านชานเมือง หากสำรวจดีๆ มีโอกาสพบนกไม่ต่ำกว่า 30 ชนิดเลยทีเดียว 

แต่นั่นไม่ได้หมายความว่าบ้านใจกลางเมืองที่ไม่มีสวน หรือแม้แต่อาคารชุด ห้องแถว คอนโดฯ จะสิ้นหวังเสียทีเดียว การปรับปรุงพื้นที่เล็กๆ อย่างระเบียง ดาดฟ้า ก็ช่วยได้มากแล้ว

วิธีทำบ้านให้ถูกใจนก

1. ปล่อยสวนให้รก

สวนที่มีการจัดแต่งอย่างเนี้ยบ สนามหญ้านวลน้อยเรียบกริ๊บ ต้นไม้ยืนเข้าแถวเคารพธงชาติ อาจถูกใจเจ้าของบ้านเจ้าระเบียบบางคน แต่ไม่ถูกใจนกแน่นอน

พุ่มไม้ที่รกๆ ห่างไกลสายตาคนและสัตว์ผู้ล่า เป็นที่เกาะพักนอนหรือทำรังเลี้ยงลูก ใบไม้ที่ร่วงหล่นบนพื้น เป็นที่หลบซ่อนของหนอนและแมลง อาหารของนก

สนามหญ้าที่ปล่อยให้งอกเงย ออกดอก เป็นอาหารของนกที่กินเมล็ดพืช นอกจากนี้ หญ้ายาวๆ นี้นกยังใช้เป็นวัสดุสร้างรังได้เป็นอย่างดี

การรดน้ำสนามหญ้าให้เปียกชุ่ม ไส้เดือนจะขึ้นมาหากินใกล้ผิวดิน นกเอี้ยง นกกิ้งโครง จะมาเดินหากิน

2. เลือกปลูกต้นไม้ให้หลากหลายถูกใจนก

พืชที่เป็นแหล่งอาหารนก ควรมีทั้งไม้ผล เช่น หม่อน กะทกรก ตำลึง ตะขบ หว้า พิกุล ชมพู่ มะขามเทศ กล้วย มะละกอ

และต้นไม้ที่ให้น้ำหวาน เช่น ชบา พุทธรักษา ทองอุไร งิ้ว ทองหลาง ทองกวาว แคแสด ปีบ นอกจากนี้ ควรปลูกไม้พุ่มที่มีใบรกๆ อย่างโมก แก้ว มะสัง เพราะนกจะชอบมาทำรัง

ต้นไม้ที่เลือกมาปลูก หากเป็นไปได้ควรเป็นไม้พื้นถิ่น แต่เอาเข้าจริงๆ แล้ว นกในเมืองส่วนใหญ่ปรับตัวเก่ง ไม่ค่อยจู้จี้

3. ทำกองขยะย่อยสลาย (Compost Heap)

หากมีบริเวณพอ ควรจัดให้มีคอกเก็บใบไม้กิ่งไม้เพื่อทำปุ๋ย ใต้กองใบไม้ที่ทับถมมีสัตว์เล็กๆ อย่างแมลง ไส้เดือน กิ้งกือ ซึ่งล้วนเป็นแหล่งอาหารที่สำคัญของนก

4. ทำที่ให้อาหารนก

แนะนำให้ทำถาดให้อาหารนก ที่ยกสูงขึ้นจากพื้น นกจะรู้สึกปลอดภัยจากหมา แมว ที่ให้อาหารนี้ทำเองได้ง่ายๆ จากไม้อัดหรือเศษไม้ อย่าจัดวางชิดต้นไม้เกินไป เพราะแมวอาจปีนขึ้นไปซุ่มคอยกระโจนได้ 

อาหารที่ให้ก็ขึ้นกับชนิดนกที่ต้องการชวนมา เศษขนมปัง ข้าวสวยก้นหม้อ ข้าวสาร ถั่ว ข้าวโพด จะได้นกกระจอก นกกระติ๊ดขี้หมู นกเขาใหญ่ นกเขาชวา มากิน

ผลไม้สุกงอมที่ซื้อมาแต่กินไม่ทัน เริ่มเน่า อย่าทิ้งลงถัง ให้ไปแขวนตามต้นไม้ หรือใส่ในถุงตาข่ายผลไม้ห้อยลงมา หรือวางบนถาดอาหาร ผลไม้เป็นอาหารโปรดของนกปรอดสวน ปรอดหน้านวล ปรอดหัวโขน นกเอี้ยงสาริกา นกเอี้ยงหงอน

สำหรับนกกินแมลงอย่างนกกางเขน นกจับแมลงคอแดง ก็ต้องใช้หนอนนกหรือหนอนขนมปังที่มีขายตามร้านสัตว์เลี้ยงหรือจะเพาะเลี้ยงเองก็ได้ ในช่วงที่นกทำรังเลี้ยงลูก (ประมาณต้นฝนปลายร้อน ) การจัดหาอาหารโปรตีนให้นกอย่างอุดมสมบูรณ์ จะช่วยเพิ่มโอกาสรอดชีวิตของลูกนกได้เป็นอย่างดี

วิธีให้อาหารนกแบบนี้จะเรียกว่าการติดสินบนก็ได้

แม้นกที่ขี้ตื่น ขี้ระแวงเพียงใด ก็มักไม่อาจห้ามใจตัวเองที่จะไม่มาใช้บริการอาหารอร่อยและฟรีนี้ได้ บ้านจัดสรร หรือคอนโดฯ ไม่มีพื้นที่สีเขียวใดๆ ก็ใช้วิธีนี้เรียกนกมาได้

5. สร้างแหล่งน้ำให้นก

น้ำมีความสำคัญกับนกมาก ในฤดูร้อนแล้ง ไม่มีสิ่งใดจะดึงดูดนกได้ดีไปกว่าอ่างอาบน้ำใสสะอาดที่ใช้ได้ทั้งอาบและดื่มดับกระหายคลายร้อนอีกแล้ว

นกรักการอาบน้ำมาก นอกจากช่วยลดอุณหภูมิร่างกายแล้ว (นกมีการเผาผลาญพลังงานสูงและมีขนปกคลุมทั้งตัว ทำให้ระบายความร้อนได้ไม่ดี) การอาบน้ำและอาบฝุ่นจะช่วยรักษาความสะอาดของขน กำจัดปรสิต เช่น ไรขน ทำให้ขนนกมีสุขภาพดีพร้อมใช้งาน

อ่างอาบน้ำนกทำได้ง่ายๆ อาจใช้ถาดรองกระถางต้นไม้ที่เป็นดินเผาหรือพลาสติกก็ได้ ควรตั้งสูงจากพื้นให้พ้นหมาแมว ขอบอ่างไม่ควรชัน และน้ำไม่ควรลึกเกินไปจนนกอาจเสี่ยงจมน้ำได้

หากเป็นอ่างขนาดใหญ่ อาจมีก้อนหินเป็นเกาะตรงกลาง ควรดูแลความสะอาด ถ่ายเทน้ำ เติมน้ำใหม่สม่ำเสมอ หากทำเป็นระบบน้ำหยด นกจะชื่นชอบมากเป็นพิเศษ และควรจัดให้มีกิ่งไม้โปร่งๆ ให้นกขึ้นไปเกาะไซร้ขน แต่งตัว หลังอาบน้ำเสร็จ

ผมชอบดูพวกมันเวลาลงไปแช่น้ำ สะบัดขนจนน้ำกระเซ็น สรีระสำราญใจ หาอะไรที่จะเพลินไปกว่าแอบดูนกอาบน้ำไม่มีละครับ

6. สร้างกล่องรังเทียม Bird Box

หลายคนเข้าใจผิดว่า รังนกคือบ้านที่นอนของนก จริงๆ แล้ว รังคือที่วางไข่ เลี้ยงลูก เท่านั้น ปกตินกจะเกาะคอนหลับพักตามกิ่งไม้ นกบางชนิดประสบปัญหาสถานที่ทำรังไม่เหมาะสม โดยเฉพาะพวกที่ชอบทำรังตามโพรงไม้ เพราะขาดแคลนต้นไม้ที่ใหญ่พอและมีโพรงตามธรรมชาติ

การสร้างรังเทียม เป็นหนทางหนึ่งที่เราจะช่วยเหลือพวกมัน

รังเทียมที่นิยมทำกันคือต่อเป็นกล่องไม้ทึบ ทรงสี่เหลี่ยม ขนาดและรูปแบบปรับให้เหมาะสมกับนกแต่ละชนิด มีรูทางเข้าออกด้านหน้า ไม่ใหญ่เกินไป เพื่อป้องกันนกกระปูด กระรอก งู เข้าไปกินไข่และลูกนก (ยกเว้นนกกางเขนที่ชอบกล่องรังเทียมที่มีทางเข้าเปิดโล่งพอสมควร)

ควรติดตั้งรังเทียมตามต้นไม้ กำแพง หรือผนังบ้าน สูงจากพื้นดินมากกว่า 2 เมตร ไม่ควรติดตั้งใกล้จุดให้อาหารนก เพราะนกกระปูดและกระรอกอาจเข้าไปทำอันตรายกับลูกนกได้

ควรติดตั้งในช่วงก่อนฤดูทำรังจะมาถึง (ช่วงหน้าหนาว) เพราะนกต้องทำความคุ้นเคย ตรวจตราความปลอดภัยสักพักใหญ่ จึงจะยอมใช้รังเทียมที่เราทำให้

และเมื่อเข้าไปทำรังวางไข่ในรังเทียมแล้ว ก็ไม่ควรเข้าไปวุ่นวายกับมัน ควรเฝ้าดูอยู่แต่ห่างๆ เราอาจติดตั้งกล้องวงจรปิดแบบไร้สาย เพื่อติดตามพฤติกรรมได้สบายๆ จากในบ้านหรือโทรศัพท์มือถือ โดยไม่ไปต้องรบกวนมัน

7. ทำบริเวณบ้านให้ปลอดภัยสำหรับนก

ภัยอันตรายสำหรับนกได้แก่

1) ผู้ล่า 

ศัตรูอันดับหนึ่งของนกตามบ้านคือแมว แต่ละปีมีนกตายจากแมวนับไม่ถ้วน แมวส่วนใหญ่ไม่ได้ตั้งใจล่ามาเป็นอาหาร แต่ล่าด้วยเป็นสัญชาตญาณดั้งเดิม วิธีป้องกันแมวล่านกคือต้องจัดที่ให้อาหารนกหรืออ่างอาบน้ำ ให้อยู่ไกลเกินเอื้อม แมวกระโดดไม่ถึง ระวังแมวจรไม่ให้เข้ามาเพ่นพ่าน หรือห้อยกระดิ่งที่ปลอกคอแมว ให้มันซุ่มจู่โจมแบบลับๆ ไม่ได้อีก

2) กระจก

บ้านที่มีกระจกบานใหญ่ๆ เป็นอันตรายกับนกมาก

เงาสะท้อนของท้องฟ้าหรือต้นไม้ใบหญ้า ทำให้นกสับสน บินชน สมองกระทบกระเทือนจนสลบ หรือคอหักตายได้บ่อยๆ วิธีแก้ไขอาจติดสติกเกอร์บนบานกระจกให้นกมองเห็นว่ามันไม่ใช่อากาศธาตุ

3) ภัยอันตรายจากสารเคมี

อย่าใช้ยาเบื่อหนู หากนกเค้าโมง นกเค้าแมว กินหนูที่ป่วยเพราะยาเบื่อ นกก็จะตายตามไปด้วย พยายามหลีกเลี่ยงการใช้ยาฆ่าแมลง ไม่ให้มีสารพิษตกค้างในระบบนิเวศ แม้หนอน แมลง จะกัดกินใบไม้ ดอกไม้ ผลไม้ ไปบ้าง แต่ก็จะมีความหลากหลายของแมงและแมลง ทั้งแมงมุม ตั๊กแตน ผีเสื้อ แมลงปอ เหล่านกกินแมลงก็จะแฮปปี้กับอาหารที่อุดมสมบูรณ์ และธรรมชาติก็จะจัดสรรเอง ปริมาณหนอน แมลงถูกควบคุมให้อยู่ในสมดุล

เพียงแค่นี้ บ้านคุณก็จะเป็นหมุดหมาย จุดเช็กอินยอดฮิตของนกนานาชนิด พวกมันจะบอกกันต่อๆ ชักชวนกันมา ใช้บริการอาหารและที่พัก จนหัวกระไดบ้านเราไม่แห้งเลยทีเดียว

ส่วนเราก็ได้รับพรวิเศษจากธรรมชาติทุกๆ วัน