01

ในม่านหมอกฟ้าขุ่นใต้ทะเลด้านหน้า มีเงาราง ๆ ของสัตว์ขนาดใหญ่เคลื่อนตัวผ่านหน้าไปช้า ๆ นักดำน้ำทุกคนเพ่งสายตาและหันหน้าไปทางทิศเดียวกันเพื่อไล่ตามให้ทัน ไม่รู้ว่าด้วยเหตุผลใดฉลามวาฬที่เป็นเป้าหมายของทุกคนหักเลี้ยวเข้ามาทางทิศที่เราลอยตัวรออยู่ เงาจาง ๆ ค่อย ๆ ชัดขึ้นทุกที จนเห็นลวดลายสีขาวบนตัวของมันได้ชัด จุดขาวเหล่านี้ เหมือนกับลายนิ้วมือของคนเรา ไม่มีฉลามวาฬตัวไหนมีลวดลายซ้ำกัน

ถึงแม้จะเคยเจอฉลามวาฬมาก่อน แต่ทุกครั้งที่ได้เจอ เราก็ยังคงตื่นเต้นจนทุกอย่างรอบตัวเหมือนจะเลือนหายไป

นักดำน้ำหลายคนตามหาฉลามวาฬตัวแรกในชีวิตมาหลายปี บางคนผ่านการดำน้ำมาหลายร้อยไดฟ์ก็ยังไม่ได้เห็น บนเรือในทริปเดียวกัน บางคนอาจจะเจอ บางคนอาจจะพลาด ขนาดลงดำน้ำที่จุดเดียวกันพร้อม ๆ กัน ก็ไม่ใช่ว่าจะได้เจอกันหมดทุกคน คนใกล้ตัวเราเคยพูดติดตลกว่า ฉลามวาฬก็เหมือนกับความรัก รู้ว่ามีแต่ไม่เคยเจอ คนส่วนใหญ่จึงพยายามไล่ตามโอกาสนั้นสักครั้ง

นักดำน้ำและชาวประมง ใครเป็นตัวร้ายในเรื่องราวใต้ท้องทะเล
02

มันเริ่มต้นเมื่อปีที่แล้ว ชาวประมงในพื้นที่หลีเป๊ะส่งข่าวบอกนักดำน้ำท้องถิ่นว่า เวลาที่พวกเขาลงไปกู้ลอบปลาที่หินแปดไมล์ เขาได้เจอกับฉลามวาฬบ่อยครั้ง นักดำน้ำกลุ่มแรก ๆ เดินทางไปตามข่าวจากชาวประมง และพบว่าฉลามวาฬที่เข้ามาที่หินแปดไมล์ มีขนาดโดยเฉลี่ยใหญ่กว่าที่พบเจอในจุดดำน้ำอื่น และบางครั้งพวกมันเข้ามาพร้อม ๆ กัน มากกว่าหนึ่งตัว

ฉลามวาฬไม่ใช่วาฬที่ต้องโผล่ขึ้นมาหายใจบนผิวน้ำ พวกมันเป็นปลาแท้ ๆ ที่อยากจะว่ายน้ำลงไปลึกแค่ไหนก็ได้ จะว่ายไปที่ไหนก็ได้ การมีสถานที่ที่เป็นจุดนัดพบกับพวกมันเป็นประจำถือเป็นเรื่องที่ไม่ธรรมดา

หลังจากนั้นไม่นาน หินแปดไมล์ถูกยึดครองด้วยเรือบริการนักดำน้ำเกือบทุกวัน บางวันมีเรือมาจอดรอพร้อม ๆ กัน 5 ลำ

ถ้าไม่มีข่าวฉลามวาฬ หินแปดไมล์คือจุดดำน้ำที่แทบจะไม่ค่อยมีใครอยากไป ความแรงของกระแสน้ำที่นี่ทำให้อากาศในถังอากาศที่พกลงไปหมดลงได้ง่าย ๆ โดยเฉพาะถ้าต้องว่ายต้านน้ำอยู่ตลอดเวลา ถึงจะมีปลาเล็กปลาน้อยคลุมกองหินอยู่เยอะ แต่ส่วนใหญ่แล้วน้ำค่อนข้างขุ่นเหมือนหมอกหนาทึบ ถึงจะมีฉลามวาฬว่ายอยู่ใกล้ ก็อาจจะมองไม่เห็นตัวเสียด้วยซ้ำ

นักดำน้ำและชาวประมง ใครเป็นตัวร้ายในเรื่องราวใต้ท้องทะเล
นักดำน้ำและชาวประมง ใครเป็นตัวร้ายในเรื่องราวใต้ท้องทะเล
03

ในกองหินมีลอบจับปลาขนาดใหญ่วางอยู่ 4 – 5 ลูก ตั้งแต่โควิดระบาดรุนแรง คนท้องที่ที่เคยทำงานบริการท่องเที่ยวผันตัวกลับมาเป็นชาวประมง บางหมู่บ้านลงขันกันสร้างลอบตักปลาขนาดใหญ่ซึ่งมีราคาแตะหมื่นบาท เพื่อจะเป็นอุปกรณ์หลักในการเลี้ยงดูชีวิต ทดแทนรายได้ที่หดหาย อุปกรณ์จับปลามีหลายแบบ บางอย่างก็ทำลายล้างกวาดหน้าดิน บางอย่างก็ทำลายทั้งแนวปะการัง แต่พวกเขาเลือกใช้ลอบจับปลาเพราะมันไม่ได้รุกรานธรรมชาติใด ๆ แค่เพียงวางไว้เฉย ๆ ไม่ต้องใช้เหยื่อล่อ เป็นตัวเลือกที่ชาวบ้านเลือกมาอย่างดีแล้ว

เราว่ายเข้าไปใกล้ลอบด้วยความสนใจ ลอบที่หินแปดไมล์ถูกบรรจงวางอย่างดี ชาวประมงนำหินมารองฐาน เพื่อยกโครงสร้างของลอบไม่ให้ทับปะการัง ลอบใหญ่แบบนี้จะถูกวางทิ้งไว้เป็นเวลานาน ชาวประมงจะแวะมาเก็บปลาออกจากลอบ แต่ไม่ได้ยกลอบขึ้น ตามโครงสร้างจึงเริ่มมีสาหร่ายเริ่มมาเกาะ บางอันถึงกับมีปะการังอ่อนต้นเล็ก ๆ เติบโตที่ฐาน ถ้ามันไม่ถูกกู้เก็บขึ้นไป คงมีสักวันหนึ่งที่ปะการังจะโตครอบทับสิ่งแปลกปลอมนี้จนกลืนหายไป

ในระหว่างที่เรากำลังดูปลาในลอบเพลิน ๆ ก็ได้ยินเสียงเครื่องเรือหางยาวดังมาจากด้านบน หลังจากเสียงเงียบไปสักครู่ เราเห็นกลุ่มคนกำลังดำลงมาจากผิวน้ำ อุปกรณ์ที่เขามีแตกต่างกับนักดำน้ำแบบเราอย่างชัดเจน ปลายท่อยางขนาดเล็กเสียบไว้กับหน้ากากดำน้ำ อีกด้านถูกเหน็บล็อกไว้กับเข็มขัดตะกั่วก่อนที่จะลากยาวขึ้นไปสู่ผิวน้ำด้านบน สายนี้ต่อตรงกับเครื่องปั๊มอากาศด้านบน เหนือหัวของพวกเขามีฟองอากาศออกมาตลอดเวลา พวกเขาไม่ใส่ตีนกบเหมือนอย่างนักดำน้ำ แต่เป็นรองเท้าสวมดูทะมัดทะแมง

เราลอยตัวดู ชาวประมง 2 คนที่ว่ายตรงลงมาที่ลอบซึ่งวางอยู่ที่ความลึก 20 เมตร พร้อมถังแกลลอนเปล่าใบใหญ่ คนหนึ่งตรงไปแก้ลวดที่มัดปิดล็อกบานประตูเปิด แล้วเอาอวนเล็กครอบทับบานเปิด เมื่ออวนเข้าที่พร้อม อีกคนก็เริ่มไล่ปลาจากในลอบให้ว่ายไปเข้าอวนที่รออยู่ พอปลาออกมาจนหมดก็มัดรวบปากอวนผูกเข้ากับถังแกลลอน เติมลมใส่ถังที่คว่ำปากลง ใช้เป็นถุงลมยกอวนที่มีปลาอยู่ลอยกลับขึ้นไปสู่ผิวน้ำด้วยความเร็วที่น่าตกใจ อีกคนมัดลวดปิดปากลอบให้กลับสู่สภาพเดิม ไม่ต้องมีใครเอ่ยปากหรือทำท่าสื่อสารสั่งงานกัน งานทั้งหมดจบลงภายในไม่กี่นาที เราดูเหตุการณ์ทั้งหมดด้วยความทึ่ง ตื่นเต้นกับการทำงานของพวกเขา จนทุกอย่างรอบตัวเหมือนจะเลือนหายไป แบบเดียวกับตอนที่เห็นฉลามวาฬว่ายผ่านมา

ชาวประมงพื้นบ้านเปลี่ยนจากการดำน้ำตัวเปล่ามาเป็นดำน้ำกับเครื่องอัดอากาศ เพื่อให้มีเวลาทำงานใต้น้ำได้นานขึ้น แต่พวกเขาไม่ได้สนใจเรียนทฤษฏีความดันแบบที่นักดำน้ำเรียนรู้ การขึ้นสู่ผิวน้ำอย่างรวดเร็ว และแช่ทำงานอยู่ในพื้นที่ลึกนานจนเกินลิมิตที่มี รวมถึงการลงเก็บกู้ลอบหลายลูกในหนึ่งวัน ทำให้ชาวประมงเหล่านี้เจ็บป่วยจากโรคน้ำหนีบบ่อยครั้ง และผลของโรคนี้อาจจะทำให้พิการ อัมพาต หรือตายได้

04

ลอบจับปลาที่วางอยู่กลางจุดดำน้ำ เป็นภาพบาดตาสำหรับนักดำน้ำที่รักธรรมชาติหลายคน นักดำน้ำมักจะถูกสอนให้เกลียดชังชาวประมง เพราะชาวประมงคือตัวร้ายที่คอยจับปลาสวยงามออกจากจุดดำน้ำของพวกเขา หลายคนทนไม่ได้ ต้องทำหน้าที่เป็นตัวเอกช่วยเปิดหรือทำลายลอบเพื่อช่วยปลาออกมา พวกเขาลืมไปแล้วว่า ใครเป็นคนส่งข่าวพบเจอฉลามวาฬที่กองหินนี้

ลอบที่เสียหาย ถึงจะรู้ว่าเป็นฝีมือของนักดำน้ำ แต่ก็จับตัวหรือชี้ชัดไม่ได้ว่าเป็นใคร ถึงแม้เรือบริการนักดำน้ำหลายลำจะช่วยกันพูดบอกว่าอย่าทำลายลอบ แต่เหตุการณ์ก็ยังมีให้เห็นอยู่เสมอ

จำนวนนักดำน้ำที่เพิ่มขึ้น ทำให้ปลาว่ายเข้าลอบลดลงอย่างเห็นได้ชัด พอมีคนว่ายวนไปมาอยู่หน้าลอบ ปลาก็หนีออกไปนอกกองหิน ไม่ว่ายเข้ามาติดในลอบ ชาวประมงหลายคนย้ายลอบของตัวเองให้ลงไปสู่น้ำที่ลึกขึ้นด้านนอก เพื่อหนีปัญหาจากนักดำน้ำ แต่ยิ่งลึกก็ยิ่งเพิ่มความเสี่ยงในการทำงาน เริ่มมีคนป่วยจากโรคน้ำหนีบบ่อยขึ้น ในสายตาของชาวประมง นักดำน้ำคือตัวร้ายที่คอยขัดขวางการหาเลี้ยงชีวิตของพวกเขา

ตัวร้ายในละครถูกวางบทให้ตรงข้ามกับตัวเอก ในชีวิตจริงไม่จำเป็นต้องยัดเยียดบทตัวร้ายให้กับใคร เพราะตัวเราก็อาจจะเป็นตัวร้ายในสายตาของเรื่องอีกมุมก็ได้

กลางเดือนกุมภาพันธ์ที่ผ่านมา หินแปดไมล์มีประกาศคำสั่งห้ามทำประมง เพราะเหตุผลว่าเป็นแนวปะการังที่มีความสำคัญด้านการท่องเที่ยวดำน้ำของประเทศ การทำประมงในพื้นที่นี้ถือเป็นเรื่องผิดกฎหมาย

กองหินนี้ไม่ควรเป็นของใครกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง ความพิเศษของมันไม่ได้มาจากฉลามวาฬที่ผ่านเข้ามาเท่านั้น แต่ความพิเศษของมันเกิดขึ้นจากมิตรภาพที่ชาวประมงมีให้นักดำน้ำ เราอยากให้มันยังคงเป็นพื้นที่ที่แบ่งปันให้ใช้ร่วมกันได้ โดยไม่มีใครเป็นตัวร้าย ไม่มีใครจ้องจะทำลายธรรมชาติ เมื่อถึงวันนั้น พื้นที่นี้จะกลับมาเป็นพื้นที่ที่พิเศษสุดจริง ๆ อีกครั้ง

หมายเหตุ : คำสั่งกรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ที่ 210/2564 เรื่องมาตรการคุ้มครองทรัพยากรปะการังในพื้นที่กองหินแปดไมล์ อำเภอเมืองสตูล จังหวัดสตูล มีผลบังคับใช้เป็นระยะเวลา 3 ปี

สารคดีสัญชาติไทย

Writer & Photographer

Avatar

ชุตินันท์ โมรา

ช่างภาพ/วิดีโอใต้น้ำมือรางวัลระดับเอเชีย ที่เห็นความเปลี่ยนแปลงของโลกใต้น้ำทั้งในและนอกประเทศมากว่า 17 ปี ทำหนังสือดำน้ำระดับนานาชาติหลายเล่ม เป็นทีมวิดีโอใต้น้ำและคนเบื้องหลังสารคดีและโฆษณาหลายตัว นอกจากนี้ยังเป็นแอดมินเพจ digitalay